Orografiyalykh-Terminder

1.

Орографиялық
Терминдер
Географиялық ландшафтты
сипаттаудың кілті
Бұл презентацияда біз жер бедерін сипаттауға арналған орографиялық терминдер
әлеміне терең үңілеміз. Орография — географиялық ландшафттың құрылымы мен
формаларын зерттейтін ғылым. Дәл және бай тілді қолдану табиғатты түсіну мен
онымен өзара әрекеттесу үшін өте маңызды.
Мақсат: Орографиялық терминдердің мағынасын ашу, олардың жіктелуін
көрсету және Қазақстанның географиялық контекстіндегі қолданылуын
мысалдармен дәлелдеу.
Орындаған: Амантай Даниал, Муканов Әділет, Сұңғатов Мейіржан, Сабырбаев
Диас

2.

Орография дегеніміз не? Негізгі ұғымдар мен маңызы
Орографияның анықтамасы
Географиялық маңызы
Тарихи рөлі
Жер бедерінің формалары мен элементтерін
Орографиялық сипаттамалар климатқа, су
Ерте кезден бастап, орографиялық
(тау жоталары, аңғарлар, үстірттер)
режиміне, өсімдіктер мен жануарлар
объектілер (мысалы, асулар) сауда жолдары
сипаттайтын және жіктейтін топографияның
дүниесінің таралуына тікелей әсер етеді.
мен көші-қон бағыттарын анықтауда
бөлімі.
шешуші рөл атқарды.
Орографиялық терминологияны білу геологтар, топографтар, туристер және табиғатты зерттеушілер үшін негізгі құрал болып табылады. Ол бізге күрделі
жер бедерін қарапайым және стандартталған түрде жеткізуге мүмкіндік береді.

3.

Табиғат жағдайларында топонимдердің
бейнелену заңдылықтары
Топонимдер (географиялық атаулар) әрқашан кездейсоқ пайда болмайды; олар жер бедерінің, су нысандарының
немесе басқа да табиғи ерекшеліктердің нақты сипаттамаларын көрсетеді. Бұл заңдылықтар жергілікті
халықтың қоршаған ортаны қабылдау мәдениетін бейнелейді.
Морфологиялық сипаттама
Түс пен материалды көрсету
Көптеген атаулар жер бедерінің формасын
Тау жыныстарының немесе топырақтың түсі
немесе құрылымын көрсетеді: Мысалы, Алатау
атауға енуі мүмкін. Мысалы, Қаратау (қара тау),
(ала-теңбіл тау), Жота (созылып жатқан тау
Ақтау (ақ тау) немесе Қызылқұм (қызыл құм).
тізбегі) немесе Қырат (аласа таулы жер).
Бұл тілдік дәлдікті көрсетеді.
Адамның өзара әрекеттесуі
Кейбір атаулар адамдардың бұл жерлерді қалай
пайдаланғанына байланысты. Мысалы, Қорық
(қорғалған жер) немесе Асу (өту орны).
"Топонимдер - бұл географиялық ландшафт пен оны мекендеген халықтың тілі арасындағы тарихи көпір."

4.

Орографиялық атаулардың басқа түрлерімен
салыстыруы
Географиялық атаулардың үш негізгі тобы бар. Орографиялық терминдер гидрографиялық (су нысандары) және хорографиялық (аумақтық
бірліктер) терминдерден нақты айырмашылықтарға ие.
Орографиялық (жер бедері)
Таулар, жоталар, аңғарлар, үстірттер,
Гидрографиялық (су
нысандары)
Хорографиялық
(аумақтық/әкімшілік)
шыңдар. Мысалдар: Алатау, Мұзтау, Қаратау
Өзендер, көлдер, теңіздер, бұлақтар,
Елдер, облыстар, қалалар, аймақтар. Көбінесе
жотасы.
сарқырамалар. Мысалдар: Ертіс, Балқаш,
адам іс-әрекетімен байланысты. Мысалдар:
Каспий теңізі.
Астана, Түркістан облысы, Сарыарқа.
Орографиялық атаулар ең тұрақты болып саналады, өйткені таулар мен үстірттер мыңдаған жылдар бойы өз пішінін өзгертпейді, ал әкімшілік
шекаралар мен су нысандары уақыт өте келе жиі өзгеруі мүмкін.

5.

Орографиялық терминдер топтамасындағы басқа тілден енген терминдердің топтастыруы
Географиялық ғылымның дамуы мен халықаралық интеграция нәтижесінде қазақ тіліндегі орографиялық терминологияда басқа тілдерден енген көптеген элементтер кездеседі, көбінесе олар латын, грек немесе орыс тілдерінен алынған.
Ғылыми-Техникалық Терминдер
Орыс тілі арқылы енген терминдер
Халықаралық ғылыми терминологиядан алынған дәл және нақты атаулар.
Кеңес дәуірінде топографиялық зерттеулер кезінде енген терминдер. Мысалы,
Мысалы, Бархан (түркі), Эрозия (латын), Морена (француз), Плато
Хребет (жота), Балка (сай), Увал (төбешікті жота).
(француз/еуропалық үстірт).
Түркі және аймақтық терминдер
Қазақ тіліндегі орографиялық атаулардың негізі түркі тіліне тән, бірақ көршілес халықтардың (моңғол, парсы) сөздері де кездеседі. Мысалы, Тау (түркі), Шың
(моңғол/түркі).

6.

Шыңдар мен Асулар: Олардың
Географиялық және Мәдени Маңызы
Таулы аймақтардың екі маңызды элементі — шыңдар (ең биік нүктелер) және асулар (тау жоталарындағы
өтуге болатын ең төменгі нүктелер).
Шыңдар (Пиктер)
Географиялық тұрғыдан шың - таудың немесе тау жотасының ең биік нүктесі. Олар көбінесе жергілікті
табиғаттың символы және альпинистер үшін мақсат болып табылады.
Биіктік пен ерекшеліктердің эталоны.
Көбінесе батырлардың немесе маңызды оқиғалардың атымен аталады (мысалы, Хан Тәңірі).
Асулар (Перевалдар)
Асу - тау жотасын кесіп өтетін және екі жақты байланыстыратын ыңғайлы өткел. Олар тарихи
тұрғыдан маңызды сауда және әскери жолдарды құраған.
Көлік және логистика үшін шешуші рөл атқарады.
Гидрологиялық айырық ретінде де қызмет етеді.
Мәдени тұрғыдан, шыңдар - асқақтық пен батылдықтың белгісі болса, асулар - байланыс пен
мүмкіндіктердің белгісі.

7.

Шатастыратын орографиялық терминдер: Анықтамасы
мен дұрыс қолданылуы
Кейбір орографиялық терминдер ұқсас мағынаға ие болғандықтан немесе бір-біріне жақын болғандықтан жиі шатастырылады. Олардың
арасындағы айырмашылықтарды білу - кәсіби географиялық сипаттама үшін маңызды.
2
Үстірт (Плато) vs. Қырат
(Возвышенность)
Жота (Хребет) vs. Тау торабы
(Горный узел)
Аңғар (Долина) vs. Сай (Овраг)
Үстірт: Жер бетінен тік көтерілген, жазық
Жота: Белгілі бір бағытта созылып
аққан, кең және ұзын ойыс. Сай: Уақытша
төбесі бар кең аумақ. Биіктігі 500 метрден
жатқан, көтеріңкі, ұзын тау тізбегі. Тау
су ағындарымен жасалған, қысқа және
асады. Қырат: Жазықтыққа қарағанда
торабы: Екі немесе одан да көп тау
терең, тік қабырғалы ойық.
жоғары, бірақ тау жотасы емес, биіктігі
жоталарының түйіскен немесе тоғысқан
200-500 метр аралығында болатын
күрделі аймағы. Мысалы, Памир тау
төбелі жер.
торабы.
Аңғар: Өзен ағып өтетін немесе бұрын

8.

Орографиялық Терминдерді Қолдану Мысалдары:
Қазақстан Жері
Қазақстанның әртүрлі ландшафттары орографиялық терминдердің байлығын көрсетуге тамаша мүмкіндік береді. Төмендегі мысалдар бұл
терминдердің қалай қолданылатынын көрсетеді:
Тянь-Шань тау жүйесі
Сарыарқа
Үстірт
Бұл Тау Жүйесі Қазақстанның оңтүстік-
Орталық Қазақстанның ұшы-қиыры жоқ
Батыс Қазақстандағы бұл ірі Үстірт Каспий
шығысында орналасқан, мұнда көптеген биік
аумағын алып жатқан бұл - кең Қырат. Оның
теңізінің жағалауына қарай тік құлаған
Шыңдар (Хан Тәңірі) және күрделі Жоталар
құрамында жеке тұрған аласа Тау Массивтері
Шыңдармен (Чинки) шектеледі. Бұл -
(Іле Алатауы) кездеседі.
мен көптеген Төбелер бар.
ерекше географиялық құбылыс.
Осы терминдерді дұрыс қолдану арқылы біз Қазақстан табиғатының ерекшеліктерін дәл және бай тілмен жеткізе аламыз.

9.

Негізгі Ойлар: Географиялық Тілді Меңгерудің Маңызы
Орографиялық терминдерді зерттеудің және дұрыс қолданудың маңызы орасан зор. Бұл тек ғылыми дәлдік үшін ғана емес, сонымен қатар мәдени мұраны сақтау үшін
де қажет.
Ғылыми Дәлдік
1
Зерттеулер мен есептерде нақты және стандартталған тілді қолдануға мүмкіндік береді, бұл түсініспеушіліктерді болдырмайды.
Білім Беру
2
Жас ұрпаққа туған жерінің географиялық ерекшеліктері мен табиғи байлығы туралы терең білім беруге көмектеседі.
Мәдени Сабақтастық
3
Жергілікті атаулардың этимологиясы арқылы халықтың тарихы мен қоршаған ортамен байланысын
сақтауға ықпал етеді.
Халықаралық Қатынас
4
Географиялық деректермен алмасу кезінде халықаралық стандарттарға сәйкес
келетін кәсіби терминологияны қолдануға жол ашады.

10.

Сұрақтар мен Жауаптар: Талқылау және Қорытынды
Бүгінгі талқылауды қорытындылайық. Орографиялық терминология - бұл біздің табиғи ортамызды түсінуге арналған күрделі, бірақ өте қажетті құрал. Біз
орографияның негіздерін, терминдердің жіктелуін және олардың Қазақстан ландшафтындағы қолданылуын қарастырдық.
Негізгі Қорытынды:
Орографиялық терминдерді игеру – кез келген географиялық сипаттаманың дәлдігі мен мәдени құндылығын арттырудың тікелей жолы.
Қосымша Сұрақтар немесе Талқылау Үшін:
Қазақ тіліндегі орографиялық терминдердің болашақ стандартталуы
қандай болуы керек?
Жаңадан ашылған жер бедері нысандарына атау беру процесі қалай
жүзеге асырылады?
Жергілікті орографиялық атауларды сандық картографияда (ГИС)
пайдаланудың қиындықтары қандай?
Назарларыңызға рахмет!