Pneumo_Les 1_Longziekten_Symptomen en klinische tekenen_GB_25092025

1. LONGZIEKTEN Les 1: Symptomen en klinische tekenen

Prof Dr Guy BRUSSELLE
Dienst Longziekten

2. Longziekten (Pneumologie): 8 majeure ziektedomeinen

AIRWAY
DISEASES
INTERSTITIAL
LUNG DISEASES
(ILD)
PAEDIATRIC
RESPIRATORY
DISEASES
PULMONARY
VASCULAR
DISEASES
RESPIRATORY
CRITICAL
CARE
RESPIRATORY
INFECTIONS
SLEEP AND BREATHING
DISORDERS
THORACIC
ONCOLOGY

3. Cursus Longziekten

Powerpoint presentaties (slides)
Hoorcolleges
PGO’s
Vaardigheden
Klinische lessen
• Schriftelijk Examen:
– Meer keuze vragen
– Open vragen

4. Boeken Inwendige ziekten / Longziekten

• Kumar and Clark’s Clinical Medicine:
Tiende editie, 2020.
Hoofdstuk 28: Respiratory disease:
Specifieke figuren of tabellen (per les).
Elfde editie, 2025.
• Pocket Medicine: Marc S. Sabatine:
Eight edition, 2023. International edition.
The Massachusets General Hospital
Handbook of Internal Medicine; Wolters Kluwer.
Chapter 2: Pulmonary medicine.

5. Symptomen: Anamnese

Algemene anamnese:
* Koorts; (nacht)zweten
* Eetlust; gewicht
* Moe(heid)
Respiratoire anamnese:
* Hoest; expectoratie van sputum; hemoptoe
* Dyspneu
* Thoracale pijn
* piepende ademhaling en stridor
* snurken; (slaap)apneu

6. Anamnese

Algemene informatie
• beroepsanamnese
• familiale anamnese
• blootstelling: huisdieren; asbest; hobby’s;
reizen …
• rookgewoonten:
- wat ?
- hoeveel ? (aantal pakjaren)

7. Hoest

• Duur: acuut of chronisch ?
• Productief: expectoratie van sputum ?
• Uitlokkende factoren en tijdstip
- houdingsgebonden hoest
- nachtelijke hoest
- Bronchiale HyperReactiviteit (BHR)?

8. Acute hoest - oorzaken

• Luchtwegeninfectie
• Kinkhoest
• Allergische rhinitis
• Exacerbatie van chronisch obstructief
bronchiaallijden
• Inhalatie van toxische gassen of dampen
• Aspiratie van vreemd voorwerp

9. Chronische hoest - frequente oorzaken

• Roken
• Postnasale drip
• Astma
• Chronisch bronchiaal lijden (chronische
bronchitis; COPD)
• Gastro-oesofageale reflux

10. Chronische hoest - oorzaken (2)

• Bronchiëctasieën
• Bronchustumoren
• Linker hartdecompensatie
• Inname ACE-inhibitoren
• Tuberculose
• Mediastinale tumoren
• …

11. Hoest - verwikkelingen

• Ribfractuur
• Spierruptuur
• Bronchoconstrictie
• Barotrauma
- pneumothorax
- pneumomediastinum
- subcutaan emfyseem
• Urine-incontinentie
• Syncope

12. Expectoratie van sputum - aanvullende anamnese

Aspect?
• Mucoïd
• Purulent (NIET altijd tgv bacteriële infectie !)
• Mucopurulent
Hoeveelheid?
Expectoratie van grote hoeveelheden sputum bij:
1) Bronchiëctasieën
2) Longabces
3) Broncho-alveolair celcarcinoom
Geur
Bloed? Hemoptoe

13.

BRONCHIËCTASIEËN

14. Hemoptoe - differentiaal diagnose

HEMOPTOE
• Hoesten
• Rood schuimerig
• pH neutraal
NB Neusbloeding ?
HEMATEMESIS
• Nausea en/of braken
• Donker
• Gemengd met voedsel
• pH zuur

15. Bronchiale en pulmonale circulatie

16. Lichte tot matige hemoptoe - meest frequente oorzaken

• Respiratoire infecties
• Chronisch obstructief longlijden
• Bronchiëctasieën
• Bronchustumor
• Tuberculose
• Longembool
• Stollingsstoornissen

17. Massieve hemoptoe - meest frequente oorzaken

• Bronchuscarcinoom
• Bronchiectasieën
• Necrotiserende infecties
- tuberculose
- longabces

18. Thoraxpijn - aanvullende anamnese

Lokalisatie pijn ~ oorsprong:
• pariëtale pleura of thoraxwand
- pleurale pijn (scherp; AH gebonden; AH
inhibitie; ook pijn schouder en abdomen)
• hart of andere mediastinale structuren (centraal
gelocaliseerd; dof; geen relatie met AH)
Schouderpijn / abdominale pijn !!!

19. Thoracale pijn met pleuraal karakter - oorzaken

• Pleuritis
- infectieus
- maligne
• Pneumonie
• Longinfarct / longembolie
• Pneumothorax
• Abdominaal proces
- subfrenisch abces
- pancreatitis

20. Thoraxwandpijn - oorzaken

• Ribpathologie
• Ontsteking van intercostale spier
• Ontsteking van intercostale zenuw
• Syndroom van Tietze
Costochondrale aandoeningen:
gelocaliseerde, scherpe pijn, erger bij beweging;
uitlokbaar bij palpatie.
• Zoster: intense unilaterale pijn; de pijn kan de rash
(dermatoom) voorafgaan.

21. Retrosternale pijn - oorzaken

• Cardiovasculaire oorzaken:
– Myocardischemie: angor, ACS (acuut coronair syndroom),
AMI (acuut myoardinfarct)
– Pericarditis
– Aorta dissectie
– Longembolie
– Pulmonale hypertensie
• Tracheitis
• Slokdarmpathologie:
– gastro-oesofageale reflux (GERD),
– slokdarmspasmen,
– Boerhaave syndroom (ruptuur van de slokdarm;
ernstige pijn, erger bij slikken).

22. Piepende ademhaling en stridor

• Diffuus verspreide piepende ademhaling
- astma, chronisch obstructief bronchiaal lijden
• Unilaterale piepende ademhaling
- centrale vernauwing van één van de grote
bronchi (tumor; vreemd voorwerp; …)
• Stridor (inspiratoir!):
- stenose thv larynx, trachea, of hoofdbronchi
- oedeem epiglottis
NIET ALLES WAT PIEPT IS ASTMA !

23. Dyspnoe - definitie en pathofysiologie

• subjectieve gewaarwording van een
moeilijke ademhaling of luchthonger
• ontstaat door aantal mechanismen:
- stimulatie van receptoren thv longen,
skeletspieren, chemoreceptoren

24. Dyspnoe - classificatie (1)

• Graad I: normaal
• Graad II: de pt kan op vlakke weg meestappen met
iemand van dezelfde leeftijd en hetzelfde geslacht,
maar kan niet meer volgen bij beklimmen van een
helling, bestijgen van een trap
• Graad III: de pt is niet meer in staat mee te
stappen met de normale persoon op een vlakke
weg. Hij moet achterblijven en op zijn eigen tempo
verdergaan. Meestal kan hij wel nog lange
afstanden afleggen maar dan op zijn eigen tempo.

25. Dyspnoe - classificatie (2)

• Graad IV: de pt is niet meer in staat 100 m te wandelen
zonder te moeten stilstaan wegens kortademigheid
• Graad V: de pt is niet meer in staat een beperkt aantal
stappen te wandelen zonder kortademig te worden. Hij
wordt kortademig bij geringe inspanningen, bv wassen,
aankleden.

26. Dyspnoe - oorzaken

• Pulmonale oorzaken
• Cardiale oorzaken
• Thoraxwandafwijkingen
• Metabole stoornissen
• Psychoneurotische oorzaken

27. Dyspnoe - oorzaken (1)

Pulmonale oorzaken
• verhoogde luchtwegweerstand:
- larynxspasmen, vreemd lichaam, astma, COPD
• verminderde longcompliantie:
– longoedeem (cardiogeen of niet-cardiogeen: ARDS)
– pneumonie, atelectase
– interstitiële inflammatie / fibrose (ILD: Interstitial Lung
Diseases)
• ontsteking van de pleura:
- inhibitiedyspnoe bij pleuritis

28. Dyspnoe - oorzaken (2)

Cardiale oorzaken
• linker hartfalen met vochtophoping in interstitium
van de long of intra-alveolair oedeem
• verhoogd hartdebiet (koorts, hyperthyreoidie …)
Thoraxwandafwijkingen
• verminderde thoraxwandcompliantie
- pleurale pathologie, kyfoscoliose, adipositas,
• zwakte van de ademhalingsspieren
- neuromusculaire aandoeningen

29. Dyspnoe - oorzaken (3)

Anemie
Psychoneurotische oorzaken
o.m. « Hyperventilatiesyndroom »
- onderliggende angst of stress
- angstgevoel, moeheid, hartkloppingen, droge mond
- retrosternale beklemming, precordiale pijn
- tintelingen in de vingers en perioraal, tetanie,
- syncope
- acuut, chronisch
- somatische oorzaken van hyperventilatie!

30. Symptomen en klinische tekenen

KLINISCH ONDERZOEK
I. Algemene inspectie
II. Inspectie en palpatie van de thorax
III. Percussie
IV. Auscultatie

31. Klinisch onderzoek - algemene inspectie

Tachypnoe
- > 20 AH/min
- fysiopathologie:
~ AH centra verwerken info uit perifere en
centrale chemoreceptoren, pulmonale en
extrapulmonale receptoren en cerebrale cortex
- oorzaken:
~ longaandoeningen
~ cardiale, metabole, …

32. Klinisch onderzoek - algemene inspectie

Cyanose
- als gereduceerd (deoxygenated) Hb > 5 g/100 mL
in bloedvaten van huid/mucosae
- fysiopathologie:
~ gedaalde zuurstofspanning (↓ SaO2)
~ vertraagde perifere bloedcirculatie (e.g. koude,
arteriële of veneuze obstructie)
~ verminderd hartdebiet
~ functionele afwijkingen in Hb (metHb, sulfHb)

33. Cyanose

Centrale cyanose
- gereduceerd Hb in algemene arteriële circulatie
- zichtbaar thv lippen, oorranden, nagelbed, mondmucosa
- bij ↓ SaO2: longaandoeningen, shunt
Perifere cyanose
- vertraagde circulatie thv ledematen ↑ O2 extractie
- vnl. merkbaar thv ledematen
- bij arteriële of veneuze obstructie; koude
Varia
- abnormaal Hb (metHb, sulfHb)

34. Clubbing

normaal
beginnende
clubbing
uitgesproken
clubbing

35. Clubbing

Trommelstokvingers
Horlogeglasnagels

36. Clubbing - oorzaken

• Bronchuscarcinoom
• Bronchiectasieën
• Longfibrose
• Chronisch obstructief bronchiaallijden
• Pleurale en mediastinale oorzaken
• Subacute bacteriële endocarditis
• Cyanotisch congenitaal hartgebrek
• Levercirrose

37. Clubbing

Syndroom van Pierre Marie Bamberger of
hypertrofische osteoarthropathie
• Abnormale groei periost lange pijpbeenderen
• Pijnlijke zwelling polsen en enkels
• Bij meer dan 90% endothoracale maligniteit

38.

39.

A 45-year-old woman with a 27-pack-year history of smoking presented for evaluation of
progressive distal finger enlargement and polyarthralgias, which had developed over a period of
18 months
Faller B and Atkinson J. N Engl J Med 2008;359:e15

40. Klinisch onderzoek - algemene inspectie

Syndroom van Claude Bernard Horner
- unilaterale ptose bovenste ooglid,
asymmetrische pupillen, enoftalmie en
vasomotorische stoornissen van één gelaatshelft
Bilaterale chemosis
- oedeem conjunctivae, zwelling van de
conjunctivae rond de cornea

41. Local and intrathoracic manifestations

42. Local and intrathoracic manifestations

43. Klinisch onderzoek - algemene inspectie

Vena cava superior syndroom
- volheids- en spanningsgevoel hoofd/gelaat,
kortademigheid met soms orthopnoe, hoesten en
zwelling van het gelaat en de armen
- uitgezette venen thv ventrale thoraxwand op
niveau onderste ribben; nadien ook opzetting
jugulaire venen, andere gelaatsvenen, en
armvenen; oedeem gelaat, hals, schouders en
bovenste extremiteiten, met cyanose

44.

45. Vena cava superior syndroom - oorzaken

• Bronchuscarcinoom – directe invasie
• Mediastinale metastasen
• Mediastinale tumor
• Trauma
- iatrogeen: catheter
- thoraxtrauma

46. Klinisch onderzoek - algemeen

Ga systematisch te werk
• Inspectie / palpatie / percussie / auscultatie
• Volg vast patroon dat thorax volledig bestrijkt (bv
van apex naar longbasis)
• Vergelijk steeds Li en Re
• Onderzoek van dorsaal gedeelte thorax best bij
zittende patiënt. Patiënt kruist armen, met handen
op contralaterale schouders
• Onderzoek van voorzijde thorax gaat best bij een
zittende of liggende patient.

47. Klinisch onderzoek - inspectie en palpatie

Met behulp van palpatie:
• wordt gezocht naar drukpijnlijke punten
• evalueert men eerder opgemerkte abnormaliteiten
• evalueert men thoraxexcursies tijdens het ademen
(evt met lintmeter)
• onderzoekt men lymfeklierstations van oksel, hals,
en fossa supraclavicularis
• gaat men de stemfremitus na

48. Waarnemen stemfremitus en ademgeruis bij longaandoeningen

49. Klinisch onderzoek - percussie van de thorax

Percussie van de thorax door met de middelvinger van de
rechterhand te kloppen op de distale phalanx van de middelvinger
van de linkerhand, die vast tegen het lichaam van de patiënt rust.

50. Klinisch onderzoek - percussie (2)

Percussietoon kan normaal (sonoor), mat (gedempt)
of hypersonoor of tympanisch zijn
Mat: over orgaan dat geen lucht bevat
- bv overgang long-lever, boven hart
Matte toon elders = long bevat minder lucht (zoals bij
pneumonie, atelectase) of long wordt door vast weefsel
van de binnenzijde van de thorax verwijderd (zoals door
pleuravocht, pleuraverdikking)
Hypersonoor: onderliggende organen bevatten meer lucht
dan normaal (zoals bij pneumothorax; bilaterale
hypersonoriteit is meestal aan emfyseem te wijten)

51. Klinisch onderzoek - auscultatie

= het beluisteren van het door turbulentie in de
trachea en bronchi ontstane geluid, voortgeleid via
het tussenliggende weefsel naar de borstwand
Auscultatie omvat:
• Luisteren naar ademgeruis
• Detecteren van bijgeruisen
• Bij vermoeden van abnormaliteiten: luisteren naar de door de thorax
voortgeleide stemgeluiden van de patiënt (bronchofonie)

52.

Vesicular breath sound

53. Klinisch onderzoek - bijgeruisen

• Continue geruisen (rhonchi, wheezes)
• Het pleurawrijfgeruis
• Discontinue geruisen (crepitaties, crackles):
– Pneumonie
– Linker Hartfalen (longoedeem)
– Longfibrose (Idiopathic Pulmonary Fibrosis [IPF]);
– Bronchiectasieën.

54. Klinische tekenen bij respiratoire aandoeningen (1)

Aandoening
Mediastinum
verplaatst?
Percussie
Ademgeruis
(AG)
Bijgeruisen
Consolidatie
(bv lobaire
pneumonie)
Neen
Dof:
licht gedempt.
Bronchiaal AG
Fijne crepitaties
Atelectase
(Collaps van
long[kwab])
Ja: naar de lesie
Dof:
licht gedempt.
Verminderd of
afwezig AG
Geen
Longfibrose
(bv IPF)
Neen
Normaal
Vesiculair AG
Fijne crepitaties
Pleuravocht
(>500mL)
Ja: weg van de
lesie
Zeer dof: sterk
gedempt.
Verminderd of
afwezig AG
Geen
Pneumothorax
(groot)
Ja: weg van de
lesie
Normaal of
hypersonoor
Verminderd of
afwezig AG
Geen

55. Klinische tekenen bij respiratoire aandoeningen (2)

Aandoening
Ademgeruis (AG)
Bijgeruisen
Astma
Vesiculair AG;
verlengd expirium
Expiratoire wheezing
COPD
Normaal of verminderd
vesiculair AG;
verlengd expirium
Expiratoire wheezing
(piepende of
brommende ronchi)
Bronchiëctasie
Vesiculair AG
Grove crepitaties
Hoge luchtwegobstructie
(bv tracheastenose)
Vesiculair AG
Inspiratoire stridor
Linker hartfalen
Vesiculair AG
Bibasale crepitaties

56. Cursus Longziekten

• Kumar and Clark’s Clinical Medicine:
Tiende editie, 2020.
Hoofdstuk 28: Respiratory disease:
1) Clinical skills for respiratory medicine:
Figuur: Examination: p. 928
2) Box 28.8: Physical signs of respiratory disease:
p. 938.