Өсімдіктердің географиясының элементтері

1. Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті

Жаратылыстану ғылымдары факультеті
Биология кафедрасы
Білімгердің өзіндік жұмысы

2.

Пән: «Жоғарғы сатыдағы
өсімдіктер систематикасы” пәні
бойыншы БӨЖ тапсырмасы
Тақырып: «Өсімдіктердің
географиясының элементтері»

3. Өсімдіктердің географиясы

▶
Өсімдіктердің таралуы ареалын зерттейтін
бөлімі. Өсімдік географияның өсімдіктің
түрін, туысын тағы басқа таксономиялық
котегорияларының табиғатта таралу
аймағын-ареалын зерттейтін саласын
фитохорология дейді. Өсімдік географияның
флористикасы бір аймақта таралған өсімдік
түрлерін, флорасын, ал өсімдік
географияның экологиясы өсімдіктің
тіршілік ортасына бейімделуін зерттейді.

4.

▶ Ареал — өсімдіктер түрлері, туыстары және басқа
категориялардың таралу аймағы. Ареалдың көлемі әртүрлі
болуы мүмкін. Өсімдік түрлері барлық континенттерде
кездеседі (космополит), басқалары кішкентай территорияда
кездеседі (эндем). Эндемдер палеэндемизм және
неозидемизм деп ажыратылады. Палеоэндемизмге (реликт
эндемдер) бұрын кең тараған, қазір құрып бітуге айналған
таксондар жатады, олар қазір тек кейбір шамалы
территорияларда ғана кездеседі мыс : глюкгоюра кезеңінде
кең тараған қазір туыстың жалғыз өкілі Сынцзяньпроюро
кезеңінде кең тараған туыстың жалғыз өкілі
Сынцзяньпровинциясында ғана кездеседі. Неоэкдомизмге
керісінше белсенді түрде пайда болып жатқан туыстардың
түрлері жатады.

5.

▶
Өсімдіктер географиясының негізгі объектісіне
жеке түрлердің ареалдары, сондай-ақ жердің әр
түрлі аудандарының флорасы жатады. Флораның
және оның жеке элементтерінің генезисін
анықтау, сондай-ақ флораны аудандау —
өсімдіктер географиясының маңызды міндеттері.
Өсімдіктер географиясы ғылым ретінде XVIII
ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың басында
қалыптасты.
▶
Өсімдіктердің таралуы көптеген жағдайларға
байланысты. Бұл жағдайларға: жердің өткен
геологиялық дәуірі, климаты, жер бетінің
құрылымы, жануарлар мен адамдардың әрекеті
жатады. Фитогеографияның міндеті — әрбір
түрдің ареалын (орналасу ауданын),
фитоценозын (өсімдіктер жиынтығын) зерттеп,
білу.
▶
Қазіргі фитогеография жер бетін әрқайсысының
өзіне тән өсімдік жамылғысының құрамы бар
алты облысқа бөледі. Олар —голарктика,
палеотропик, неотропик, австралия, кап және
антрактида облыстары

6.

▶
Өсімдітің таралуы туралы мағлұматтарды
ертедегі дүние ғалымдары (Теофраст)
еңбектерінен де көруге болады. Ал нақты
мағлұматтар 18 ғасыр натуралистері француз
ботанигі Ж.П.де Турнефор, швед ғалымы
К.Линней, орыс академигі П.С.Паллас тағы басқа
еңбектерінде өсімдік география жөнінде көптеген
нақты мәліметтер келтірген, 18-19 ғасырда
өсімдік география ғылымның жее саласы болып
қалыптасуына неміс натуралистері К.Вильденов,
А.Гумбольд көп еңбек сіңірді. Ч. Дарвин
организмнің географиялық таралуын
эволюциялық дамудың дәлелі ретінде қарады.
Ч.Дарвиннің идеяларын ағылшын ғалымы
Дж.Д.Гукер, американ ботанигі А.Грей ботаникагеография еңбектерінде қолданды. Жер
шарындағы өсімдік ареалы мен флорасының
байланыстырып ерттеген неміс ботанигі
А.Энглер өсімдік географияның тарихигенетикалық әдісінің дамуына үлкен әсер етті.
Өсімдіктер таралуының географиялық
аңдылықтарын білу өсімідк дүниесінің
эволюциялық заңдылықтарын ашуда үлкен орын
алды.

7.

▶
Өсімдік географияның зерттеудің өсімідіктің адамға пайдалы түрлерін
шығаруда, жаңа түрлерді жерсіндіруде маңызы зор. Өсімдік ареалын
зерттегенде сыртқы ортаның өсімідіктің таралуына тигізетін әсері және
өсімідң флорасының қалыптасуы мен жеке түрдің таралу тарихи
анықталады. Жер бетінің өсімдік флорасын зерттеу үшін жоғары
сатыдағы өсімдіктің (тұқымды өсімідк пен папоротник тәрізділердің)
барлық түрін есепке алу керек. Белгілі бір жерде (құрлық, арал, ботаникогеографиялық аймақ т.б.) таралған өсімідк түрінің жер көлеміне
қатынасын анықтау арқылы, сол жер флорасында өскен сімдіктің мөлшері
анықталады. Көптеген ботаниктер фолораны салыстыру үшін белгілі бір
ботаникалық-географиялық аймақта өсетін өсімідк түрлерін
салыстырады (нақты флора дейді).

8.

Арктика аймағының нақты флорасында өсімдіктің 20100 түрі кездессе, тайгада 450-700, жалпақ жапырақты
орманда 1000, Жерорта теңізі жағалауында, Кавказ
сыртында 1300-1500 түрі өседі. Тропик өңірінде
өсімдіктің 2000 түрі өссе, Браилияның кейбір
аудандарында 3000 түрі кездеседі. Аралда, таулы
жерлерде өсімдік түрі аз болады. Өсімдік географияның
өсімдік флорасына ботаникалық - географиялық талдау
жасалады

9.

▶
Флора мен оның жекелеген компоненттерінің —
түрлердің шығу тегі мен тарихи даму барысын
зерттеу, осы түрлерді пайдалану мен оларды
қорғаудың ең қажетті ғылыми негізі болып
табылады. Себілетін ауылшаруашылық
дақылдарының ассортиментін пайдалану жабайы
өсімдіктерді мәдени жағдайға ендіру
(интродукция) арқылы байыту, олардың
ботаникалықгеографиялық ерекшеліктерін
ескермейінше іске асыру мүмкін емес. Бұл
мөселелерді шешу үшін бірқатар проблемалары
жақын ғылымдардың: тарихи геология мен
палеонтологияның, өсімдіктердің морфологиясы
мен физиологиясьшың және т.б. негізгі
тұжырымдары мен озық төсілдерін пайдалану
қажет. Өсімдіктердің географиясы —
биогеография деп аталынатын жалпы ғылымньщ
бір бөлігі болып табылады. Ал «биогеография»
биосферадағы организмдердің таралуы мен
табиғи үйлестіктерін — биоценоздарды
зерттейді.

10.

▶ Биоценоз дегеніміз, осы
территорияны
мекендейтін және бірбірімен күрделі
биотикалық қарымқатынаста болатын
(түрлерді биотикалық
жолмен сүрыптауды
қоса есептегенде)
өсімдіктер мен
жануарлардың
жиынтығы.

11.

▶
Өсімдіктердің географиясының көлемі
мен міңдеттерін бір ғалымдар кең
ауқымда түсінеді, ал екінші біреулері —
біршама келте түсінеді. Өсімдіктердің
географиясының негізін салған ғалымдар
К.Вильденов пен А.Тумбольт болған.
Олар өсімдтердің географиясьн аса
үлкен көп салалы (комплексті) ғылым
ретінде қарап, оны: флористикалық
география, экологиялық география және
тарихи география деп үш бөлімге бөлген.
Осы бөлімдердің әрқайсысыньщ өзінің
алдьна қойған мақсат міндеттері жөне
зерттеу төсіддері бар ерекше ғылым
салалары болып табылады.
Өсімдіктердің географиясьшың барлық
салалары бір-бірімен және
проблемалары жақын ботаникалық
ғылымдармен, ең алдымен өсімдіктердің
систематикасымен тығыз байланыста
болады.

12. Ботаникалық-география екі салаға бөлінеді.

▶
1) Өсімдіктер географиясы өсімдік түрлерінің және ірі
систематикалық таксондардың
жер шарындағы таралу
заңдылықтарын зерттейді.
▶
2) Фитоценоздар географиясы
— өсімдік қауымдарының жер
– шарындағы таралу
заңдылықтарын зерттейді.

13. Фитоценоздар флорасының географиялық элементтері

▶
Фитоценоздар формациясының
және басқа өсімдіктер
жабындыларының флорасында
үш тобын ажыратуға болады :
эндемдер, аэндемдер, эйремдер.
Эндемдер – географиялық
шағын аймаққа ғана таралған
басқа жерде кездеспейтін
түрлер : аэндемдер осы шағын
аймақта пайда болған, бірақ
қазіргі ареалы ол аймақ
территориясынан шығып
кетпек.
Эйремдер – бұл аймақ территориясынан сырт жерде
пайда болған түрлер.

14. Флоралық дүние ең үлкен флоралық бөлім. Жер шарында бір –бірінен флорасымен кенет өзгешеленетін алты флоралық дүниелер аймақтар

бар.
▶
1). Голарктикалық дүние. Ол Солтүстік жарты шарының
тропикадан басқа бүкіл бөлігін қамтиды.
▶
2) Полетропикалық дүние – ол ескі әлемнің барлық
тропикалық (ыстық жақтар) аудандарын қамтиды, көптеген
қысы суық аймақтарда кездеспейтін тропикалық
тұқымдастардың болатандығымен ерекшеленеді. Мұнда үш
дүние тармағы бөледі.
а) аффрикалық, б) индо –малайлық, в) полинезиялық.

15.

▶
3)Неотропикалық дүние – бұған
Мексика. Орталық және Оңтүстік
Америка жатады. Бұл дүниеде
палетропикалық дүниеде кездесетін
тропикалық тұқымдастар өте көп
кездеседі.
▶
4). Австралиялық дүние – бұл
флоралық дүние ерекше
оңашаланған жағдайда мұндағы
барлық түрлердің 86% тек қана
Австралияда кездеседі.
▶
5). Антарктикалық дүние –бұл
дүние Оңтүстік Америкадан жаңа
Зеландияға дейін созылып,
Антарктика континентін қоршап
жатады.

16.

▶ 6). Кап дүниесі – бұл
флоралық дүниелердің
ішіндегі көлемі жағынан
ең кішкентайы. Оған тек
Африканың Оңтүстік
батыс шегі ғана кіреді.
Бұл дүниеде 6000-нан
астам гүлді өсімдіктер
түрлері кездеседі.

17.

▶ Экологиялық факторлар Орта - организмнің
өсіп-көбеюіне, тіршілігіне, дамуы мен
таралуына тікелей немесе жанама әсер ететін
қоршаған орта компоненттерінің жиынтығы,
яғни особьты (популяцияны, қауымдастықты)
қоршап, оған әсер ететін факторлардың
жиынтығы. Тірі организмдер - ашық жүйелер,
сондықтан қоршаған ортамен зат және
энергия арқылы алмасып отрады.
Организмдер үнемі өзгеріп түратын қоршаған
ортаның әсерін сезініп, бейімделе отырып,
өздері де осы жағдайларды өзгертіп түрады.
Организмге әсер ететін кез-келген орта
жағдайларын немесе орта компоненттерін
экологиялық факторлар деп атайды.
Экологиялық факторлар тірі организмдердің
тіршілігіне, санина (молдығына),
географиялық таралуына тікелей немесе
жанама әсер етеді.

18. Пайдаланылған әдебиеттер

▶
Фитоценоздар географиясы - Stud.baribar.kz
▶
Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3 “Қазақ
Энциклопедиясы”
▶
Фитогеография — Уикипедия (wikipedia.org)
▶
https://referattar.kazaksha.info/өсімдіктердің-географиясыныңфитог?ysclid=lesi6xgzqn641278100

19. ▶НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ:)