17.1. Халқаро терроризм ва ФМ

1.

51-MAVZU
Xalqaro terrorizm va
fuqaro muhofazasi
Toshkent - 2024

2.

O’QUV SAVOLLARI:
1. Zamonaviy terroristik tashkilotlarning tasnifi
2. Markaziy Osiyo mintaqasidagi vaziyat va unga
xalqaro terroristik tashkilotlarning buzg'unchi
faoliyatining ta'siri

3.

Zamonaviy terrorizmning eng muhim
xususiyati - bu uning vayronkor salohiyatining sifat
jihatidan yuksalishi, odamlarni ommaviy qirg'in
qilish sharoitida erishilgan yutuqlar, terrorizm
qurollanishining sifat darajasining keskin oshishi
bilan ifodalangan, yirik terrorchilik harakatlarini
amalga oshirishning nostandart usullaridir. Bunga
yorqin misol, 2001 yil 11 sentyabrda "Al-Qoida"
islomiy ekstremistlari tomonidan AQSh
shaharlarida sodir etilgan teraktlardir.

4.

1-o’quv savoli:
1. Zamonaviy terroristik tashkilotlarning
tasnifi

5.

Terrorizm (lotincha "terror" - qo'rquv, dahshat) so'zidan kelib
chiqib, alohida fuqarolar, odamlar guruhlari, turli tashkilotlar,
davlat, shuningdek, aniq siyosiy, diniy va boshqa maqsadlarda
infratuzilma ob'ektlariga qarshi qilingan zo'ravonlik harakatlaridir.
Afsuski, terrorizm ijtimoiy hodisa sifatida insoniyatga
azaldan ma'lum bo'lgan.
Terrorizmning rivojlanish tarixi odatda to'rtta asosiy
bosqichga bo'linadi:
- antik terrorizm yoki prototerrorizm - "dastlabki terrorizm" (fir'avnlar
hukmronligi davri - XII asr);
- klassik terrorizm (XIII - XVIII asrlar; frantsuz inqilobining namunasi);
- an'anaviy terrorizm (XIX - XX asrning birinchi yarmi; Chor Rossiyasidagi
"Narodnaya Volya", Irlandiya, Makedoniya, Serbiya, Frantsiya, Italiya,
Ispaniya, AQSh va boshqa mamlakatlardagi shunga o'xshash tashkilotlar);
- zamonaviy terrorizm (XX asrning 60-yillari - hozirgi kungacha; Lotin
Amerikasi, Yaponiya, Germaniya, Italiya, Turkiya - "Kulrang bo'rilar", Ispaniya
- "Vatan va ozodlik", Shimoliy Irlandiya - "Irlandiya respublikachilar
armiyasi", Afg'oniston - Tolibon, Al- Qoida, Suriya, Iroq - IShID).

6.

Terrorizm - zo'ravonlik, undan foydalanish tahdidi
yoki inson hayoti, salomatligi, mol -mulki va boshqa
moddiy ob'ektlarning yo'q qilinishi (buzilishi) uchun xavf
tug'diradigan va davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy
yoki yuridik shaxsni majburlashga qaratilgan boshqa
jinoyat harakatlari, xalqaro munosabatlarni
murakkablashtirish, suverenitet, hududiy yaxlitlikni
buzish, davlat xavfsizligiga putur etkazish, qurolli
to'qnashuvlarni qo'zg'atish, aholini qo'rqitish, ijtimoiysiyosiy vaziyatni beqarorlashtirish, siyosiy, diniy,
mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun
o’tkaziladigan harakatlardir.
O'zbekiston Respublikasining "Terrorizmga qarshi
kurashish to'g'risida" gi qonunining 2 -moddasi.

7.

Terroristik harakat - garovga olinganlarni ushlab turish,
davlat yoki jamoat arbobi, milliy, etnik, diniy, boshqa aholi
vakillari, xorijiy davlatlar hayotiga tajovuz qilish tarzidagi
terrorchilik jinoyatini sodir etishdir. Xalqaro tashkilotlar, davlat
yoki jamoat ahamiyatiga ega ob'ektlarni, shu jumladan qit'a
shelfida joylashgan statsionar platformalarni, portlatish, o't
qo'yish, portlatish moslamalarini, radioaktiv, biologik, portlovchi,
kimyoviy va boshqa toksik moddalarni ishlatish tahdidi er, suv va
havo transport vositalarini tortib olish, o'g'irlash, buzish, yo'q
qilish, vahima qo'zg'atish va gavjum joylarda va ommaviy
tadbirlar paytida, odamlarning hayoti, sog'lig'i, jismoniy yoki
yuridik mulkiga zarar etkazish yoki xavf tug'dirish, bu baxtsiz
hodisalar, texnogen ofatlar, har qanday vosita va usul bilan
tahdidlarni tarqatish, O'zbekiston Respublikasining qonunchiligi
va xalqaro huquqning umume'tirof etilgan normalari bilan
belgilangan boshqa terrorchilik harakatlari orqali amalga
oshirishdir.

8.

Zamonaviy terrorizm to'rtta asosiy tasnifga ega:
terrorchilik
faoliyatni
amalga oshirish
hududi
qo'llanildigan
kuch va vositalarni
soni
terrorchilik
faoliyatni
amalga oshirish
sabablari
terrorchilik
faoliyatni
amalga oshirish
shakllari

9.

Faoliyat doirasiga ko'ra, terrorizm quyidagilarga
bo'linadi.
ichki terrorizm
(o’z hududida qonuniy
hukumat bilan
kurash
olib boradi)
Transmilliy terrorizm
(boshqa mamlakat hududida
bo'lib o'z mamlakatiga
qarshi buzgunchilik faoliyat
olib boradi)
Xalqaro terrorizm
(terrorchilarning xalqaro guruhlari
bir necha mamlakatlarga
qarshi buzg'unchi harakatllarni
amalga oshiradi)

10.

Buzg'unchi harakatlarni amalga oshirish uchun asos bo'lgan
sabablarga ko'ra, terrorizm quyidagilarga bo'linadi.
- siyosiy terrorizm (mamlakatda siyosiy hokimiyat uchun
kurash usullaridan biri), ikki xil bo’ladi:
a) davlat terrorizmi;
b) muxolifat terrorizmi;
- mafkuraviy terrorizm (mamlakatda mavjud ijtimoiy-siyosiy
muammolarni hal qilishga asoslangan);
- milliy terrorizm (etnik tafovutlar asosida olib boriladi va
quyidagi navlarning mavjudligini nazarda tutadi):
a) ayirmachilik terrorizmi - "1949 yilda Pokistonning Hindistondan
ajralib chiqishi";
b) milliy ozodlik terrorizmi - “Falastin Ozodlik Tashkilotining Isroil
bosib olgan erlariga qaytishga urinishlari”;
v) repressiv milliy terrorizm - "Turkiyada kurd davlatini yaratishga
urinishlar",
d) hududiy separatist terrorizm - "Kashmir muammosi");

11.

- mafkuraviy terrorizm
uning turlari:
a) diniy terrorizm (turlari:
- fundamental - "Tolibon";
- mazhabiy terrorizm - "Aum Senrikyo");
b) ekologik terrorizm;
v) feministik terrorizm);
- jinoiy terrorizm - "Italiya mafiyasining hokimiyatga qarshi
buzg'unchi faoliyati".
Qo'llaniladigan kuch va vositalar soni bo'yicha terrorizm
quyidagilarga bo'linadi.
individual
terrorizm
guruhli
terrorizm
ommaviy
terrorizm

12.

O'zining buzg'unchi faoliyatining shakllariga ko'ra,
terrorizm quyidagilarga bo'linadi:
portlovchi moddalardan
foydalanuvchi
terrorizm
yadroviy terrorizm
skaydjecking - aviatsiya
vositalarini
o'g'irlab ketish
kimyoviy
terrorizm
Xaydjeking – dengiz
kemalarini
qo'lga olish va o'g'irlash
biologik
terrorizm
garovga olish
kiber terrorizm
psixologik terrorizm
(psixologik shantaj)

13.

Shuni ta'kidlash kerakki, ko'plab terroristik tashkilotlar va
guruhlar sanab o'tilgan tasnifning faqat bitta shaklini kamdan kam ishlatishadi. Ko'p hollarda, ularning buzg'unchi harakatlari
terrorizmning bir necha shakllarini qo'llash va birlashtirish
natijasida amalga oshiriladi.

14.

2 -o‘quv savoli:
Markaziy Osiyo mintaqasidagi vaziyat va unga
xalqaro terroristik tashkilotlarning buzg'unchi
faoliyatining ta'siri

15.

Afg'onistondagi urush qariyb 40 yildan oshiq davom etdi,
buning oqibatlaridan biri mamlakat aholisining katta qismi o'lishi
va davlat infratuzilmasining sezilarli darajada vayron bo'lishi ga
olib keldi.
Afg'onistonning zamonaviy davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy va
siyosiy rivojlanishining butun tarixi ishonchli tarzda guvohlik
berarkan, 1978 yil aprel inqilobi qarama-qarshi tomonlar o'rtasida
antagonistik, murosasiz qarama-qarshiliklarning barqaror o'sishi
va kuchayishining tabiiy va muqarrar natijasi edi. Belgilangan
davr mobaynida mamlakatda beshta davlat hokimiyati shakli to'liq
o'zgartirildi, shu bilan birga, jahon hamjamiyati ko'magida,
mavjud qarama -qarshiliklarni to'liq hal etishga hali erishilmagan.
Bu qo'shni davlatdagi vaziyat 20 yildan buyon Afg'onistonning
shimoliy viloyatlarida faoliyat yuritayotgan xalqaro terrorchi
guruhlar tomonidan doimiy ravishda o'z hududlariga kirishga
urinishlarni
boshdan
kechirayotgan
Markaziy
Osiyo
mintaqasining beshta mamlakati xavfsizligiga haqiqiy xavf
tug'diradi.

16.

Ta'kidlash joizki, bir vaqtlar tojiklararo mojaro (1992-1997)
qo'shni Markaziy Osiyo davlatlarining chegara xavfsizligi holatiga
doimiy ta'sir ko'rsatgan. Bunga o'zbek-tojik va qirg'iz-tojik
chegaralarida sodir bo'lgan voqealar ko'paygani guvohlik beradi,
bunda asosiy ishtirokchilar tojik muxolifati jangarilari ning qurolli
guruhlari bo'lgan.

17.

Bu davrda O'zbekiston Respublikasiga qarshi quyidagi
terrorchilik harakatlari amalga oshirildi:
Urushayotgan tojik qurolli guruhlari o'rtasidagi chegara
hududlarida yuz bergan to'qnashuvlar natijasida 1997 yil 10
yanvarda Surxondaryo viloyati Uzun tumanining Ishan qishlog'i
yaqinida O'zbekiston Respublikasi hududiga bir nechta artilleriya
snaryadi tushdi. Voqea davomida to'rt nafar O'zbekiston fuqarosi
og'ir tan jarohat oldi, ulardan biri vafot etdi.
1997 yil 23 yanvarda Farg'ona viloyati, Beshariq tumani, Ravat
qishlog'i yaqinida, o'zbek-tojik chegarasida, qurolli guruh Xojent
viloyatining chegaradosh hududlarida faoliyat yuritayotgan
Tojikiston nazorat-o'tkazish punktiga hujum qildi. Bu buzg'unchi
harakat natijasida Tojikiston Respublikasi yo'l harakati
politsiyasining besh nafar xizmatchisi va xizmatchisi halok bo'ldi.

18.

1997 yil 15 fevralda o'sha hududda o'zbek postiga hujum
uyushtirildi. To‘qnashuvda O‘zbekiston Bojxona boshqarmasining
uch xodimi jarohatlandi.
1999 yil 16 fevralda Toshkentda O'IH diniy ekstremistik
tashkiloti tomonidan bir qator portlashlar uyushtirildi. Terroristik
harakatlar O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi,
O'zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati "T"
boshqarmasi, O'zbekiston Milliy banki va "Nodirabegim"
kinoteatrining hududida amalga oshirildi. Ushbu terakt natijasida
16 kishi halok bo'ldi, 128 kishi yaralandi.
1999 yil 30 martda Xorazm viloyatida 3 kishidan iborat
qurollangan terrorchilik guruhi Toshkent - Urganch yo'nalishida
yo'lovchi avtobusini olib qochdi. Terakt natijasida 5 kishi halok
bo'ldi.

19.

1999 yil avgust oyida 700 ga yaqin O'IH jangarilari
Qirg'izistonning Batkent viloyatidagi qirg'iz-tojik davlat
chegarasini buzib o'tib, chegaradagi Zardoli va Xo'ja Ochkan aholi
punktlarini egallab olishdi. Uch oy davom etgan janglar davomida
o’zbek harbiy qismlari terrorchilarning qarshiligini sindirib, ularni
Tojikiston hududiga qaytarishga muvaffaq bo'ldi.
1999 yil noyabr oyida O'IHning 14 kishilik jangovar guruhi
Pangaz dovoni (Toshkent viloyati, Oxangaron tumani) yaqinida
o'zbek-tojik chegarasi bo'ylab qurolli bostirib kirdi va Yangiobod
qishlog'i yaqinida yo'q qilindi.
2000 yil iyulda O'IHning 20 ga yaqin qurolli a'zolari
Tojikistondan Zevar qishlog'i yaqinida Surxondaryo viloyati
Sariosiyo tumani hududiga bostirib kirdi. Bosqinchilik va
terrorchilik harakatlarini amalga oshirish maqsadida uyushtirilgan
bo'lib, uning davomida mahalliy aholi orasidan 6 kishi garovga
olindi. Harbiy operatsiya davomida 15 kishi halok bo'ldi, 22 kishi
yaralandi.

20.

2000 yil avgust oyida O'IH 20 kishidan iborat qurolli guruhi
Toshkent viloyati Oxangaron tumani Terakli qishlog'i yaqinida
o'zbek-tojik chegarasini buzdi. O'zbekiston maxsus kuchlari
tomonidan muvaffaqiyatli olib borilgan operatsiya natijasida
terrorchilar Bo'stonliq viloyati tog 'tizmasida yo'q qilindi.
2000 yil 23-noyabrda Andijon viloyati Izboskan tumani Paygut
shahrida 9 kishidan iborat qurolli terrorchi guruh tomonidan
buzg'unchi harakat amalga oshirildi, shu vaqt ichida mahalliy
aholi orasidan 3 kishi garovga olindi. Terrorizmga qarshi
operatsiya davomida jinoyatchilar zararsizlantirildi, 1 kishi halok
bo'ldi, 8 kishi yaralandi.
2004 yil 28 martda Buxoro viloyati Romitan tumani Kaxramon
qishlog'ida terrorchilar portlovchi moslamalarini tayyorlayotgan
mahalliy fuqaroning uyida portlash sodir bo'ldi. Portlash
oqibatida 9 kishi halok bo'ldi.

21.

2004 yil 28 martda Toshkentda, Qushbegi ko'chasida,
To'qimachilik kombinati yonida terrorchi guruh militsiya guruhiga
qurolli hujum uyushtirdi. To'qnashuv natijasida 1 kishi halok
bo'ldi, 1 kishi yaralandi.
2004 yil 29 martda Toshkentda, Toshkent traktor zavodi
yaqinida terrorchi guruh militsiya otryadiga qurolli hujum
uyushtirdi, natijada 2 kishi halok bo'ldi.
2004 yil 30 martda Toshkentda, Chorsu bozori yaqinida, ikki
xudkush terrorchi "Detskiy mir" do'koni va Ko'kaldosh madrasasi
yonida xudkushlik hujumini amalga oshirdi. Terakt oqibatida 2
kishi halok bo'ldi, 7 kishi yaralandi.
2004 yil 30 martda Toshkent viloyatining Qibray tumanida 8
kishidan iborat qurollangan terrorchi guruh portlab, yo'l
politsiyasi postiga o'q uzdi. Jang paytida barcha terrorchilar yo'q
qilindi.

22.

2004 yil 30 martda Toshkent viloyatining Qibray tumanidagi
"Boyjigit" mahallasida 20 kishidan iborat qurolli terrorchi guruh
tomonidan buzg'unchi harakat uyushtirildi. Terrorizmga qarshi
operatsiya davomida mahalliy aholi kvartirasida o'ralgan
terrorchilar militsiya bo'linmasiga jangovar qarshilik ko'rsatib,
o'zlarini portlatib yuborishdi. Operatsiya davomida 3 kishi halok
bo'ldi, 5 kishi yaralandi.
2004 yil 31 martda, Toshkentda, Chimboy mahallasida tezkor
ma'lumotlarga ko'ra, xudkush terrorchi aniqlangan. Politsiya
xodimlari o'z joniga qasd qilgan kishini qo'lga olishga
urinishganida, u o'zini portlatib yuborgan.
2004 yil 30-iyulda Toshkentda "Hizb ut-Tahrir" tashkilotining
a'zolari va Qozog'iston fuqarolari bo'lgan uchta xudkush
O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi, AQSh va Isroil
elchixonalari binolari yonida portlashlar uyushtirdi. Teraktlar
natijasida 4 kishi halok bo'ldi, 7 kishi yaralandi.

23.

2005 yil 12-13 may kunlari Andijon shahrida 75 ga yaqin
kishidan iborat qurolli terrorchi guruh Qirg'iziston hududidan
bostirib kirdi. Terrorchi guruh viloyat hokimligi binosini egallab
oldi, qamoqxonaga hujum qildi va undagi jinoyatchilarni ozod
qildi, harbiy qismga hujum qildi va shaharda tartibsizliklar
uyushtirdi. Terrorizmga qarshi operatsiya davomida 187 kishi
halok bo’ldi va 94 terrorist yo'q qilindi.
Shunday qilib, 1999 yildan 2005 yilgacha bo'lgan davrda,
Xalqaro terroristik guruhlarning buzg'unchi harakatlari:
1999 yilda - 3 marta,
2000 yilda - 3 marta,
2004 yilda - 8 marta,
2005 yilda - 1 marta.

24.

Xalqaro terroristik guruhlar tomonidan buzg'unchi harakatlar
amalga oshirildi:
Toshkent shahrida - 6 marta,
Toshkent viloyatida - 4 marta,
Andijon viloyatida - 2 marta,
Surxondaryo viloyatida - 1 marta,
Buxoro viloyatida - 1 marta,
Xorazm viloyatida - 1 marta.
Terroristik guruhlar O'zbekiston Respublikasiga:
Tojikiston dan - 3 marta,
Qirg'iziston dan - 2 marta,
Qozog'istondan - 1 marta
Hujum yushtirdilar.

25.

Qo’poruvchilik harakatlari natijasida:
- qurolli terrorchilik guruhlar tomonidan - 10 marta,
- xudkushlar tomonidan - 6 marta,
- portlashlar - 8 marta amalga oshirildi.
Teraktlar paytida:
- 270 dan ortiq kishi halok bo’ldi;
- 180 dan ortiq kishi yaralandi.

26.

2017 yil 20 sentyabrda O'zbekiston Respublikasi
Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining 72
-chi sessiyasida dunyoda terrorchilik tahdidlarining
kuchayishi haqida gapirar ekan, quyidagilarni qayd etdi:
- "Xalqaro terrorizm va ekstremizmning markazida boshqa
omillar bilan bir qatorda, jaholat va murosasizlik yotadi";
- "Eng muhim vazifa - odamlarning, ayniqsa, yoshlarning ongi
uchun kurashish";
- "Bizning asosiy vazifamiz-yoshlarning o'zini o'zi anglashiga
sharoit yaratish, zo'ravonlik mafkurasi" virusi "ning tarqalishida
to'siq yaratish".

27.

Yuqoridagilarni inobatga olgan holda, O'zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev quyidalarni taklif qildi:
- "Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yoshlar huquqlari
to'g'risidagi xalqaro konvensiyasini - globallashuv va axborot kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi sharoitida
yoshlar siyosatini shakllantirish va amalga oshirishga qaratilgan
yagona xalqaro huquqiy hujjatni ishlab chiqish";
- "Islomning haqiqiy gumanistik mohiyatini keng dunyo
hamjamiyatiga etkazish";
- "Samarqandda Imom Buxoriy nomidagi Xalqaro tadqiqot
markazini tashkil etish to'g'risida qaror qabul qilindi";
- "Bu vazifaga Toshkentda tashkil etilayotgan Islom
sivilizatsiyasi markazi faoliyati ham yordam beradi";
- "Bosh Assambleyaning" Ma'rifat va diniy bag'rikenglik
"maxsus rezolyutsiyasini qabul qilish. Uning asosiy maqsadi umumiy ta'lim olish imkoniyatini kengaytirish, savodsizlik va
jaholatga barham berishdir ”.

28.

Nazorat savollari:
-
-

29.

Terrorizm bu:
a) odamlarni qo'lga olish va yo'q qilishni nazarda tutuvchi
jinoiy faoliyat shakli;
b) zo'ravonlik, undan foydalanish tahdidi yoki boshqa
jinoiy harakatlar;
v) tahdidlarni ilgari surish va odamlarni guruhli o'ldirish
bilan ifodalangan jinoyat harakati.

30.

Javob:
Terrorizm bu:
b) zo'ravonlik, undan foydalanish tahdidi
yoki boshqa jinoiy harakatlar;

31.

Hududda terroristik faoliyat olib borishga qarab,
terrorizm quyidagilarga bo'linadi.
a) transmilliy terrorizm; xalqaro terrorizm; ichki
terrorizm;
b) xalqaro terrorizm; ichki terrorizm; transkontinental
terrorizm;
v) mintaqaviy terrorizm; transmilliy terrorizm;
xalqaro terrorizm.

32.

Javob :
Hududda terroristik faoliyat olib borishga qarab, terrorizm
quyidagilarga bo'linadi
a) transmilliy terrorizm; xalqaro terrorizm; ichki terrorizm;

33.

E'tibor uchun rahmat