№10 дәріс Мемлекеттік құрылыстың кеңестік үлгісінің іске асырылуы

1.

№10 дәріс
Мемлекеттік құрылыстың кеңестік үлгісінің іске асырылуы
1.
ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі:
Ф.И. Голощекиннің «Кіші қазан» идеясы.
2. Қазақстан индустрияландыру жылдарында

2. 1. ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі: Ф.И. Голощекиннің «Кіші қазан» идеясы.

1. ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі:
Ф.И. Голощекиннің «Кіші қазан» идеясы.
ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық өмірінде үлкен
өзгерістер болды.
1921 жылы Кеңестік билік қоғамдық-саяси өмірдің мәселелерін қарастырып, ауылда социалистік
құрылысты жүзеге асыруды міндеттеді. Кеңестерді құру мәселесін қолға алды.
1921 жылы Қазақстан Орталық
Атқару Комитеті кеңестерге сайлау
ережесін бекітті. Ереже бойынша
селолық, ауылдық және қалалық
кеңес депутаттарының мерзімі 6 ай
болды.
Губерниялық, уездік
және
болыстық
атқару комитеттері 6
айға, ал ҚОАК-ті - 1
жылға сайланды.
Кеңестердегі халық өкілдерінің
нормаларын
көбейтті.
150
тұрғындары
бар
ауылдарда
кеңестер
құрылды,
яғни
50
тұрғынға бір депутат сәйкес келді.

3.

1. ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі:
Ф.И. Голощекиннің «Кіші қазан» идеясы.
Социализм
саяси және әлеуметтік-экономикалық жүйе, оның негізгі белгілері — әлеуметтік теңсіздікті
жоюға ұмтылу, жеке меншік қарсы күрес.
Кеңес үкіметі тұтас Ресей аумағындағы халықтарды біріктіруге күш салды. 1922 жылы 31
желтоқсанда Кеңестер еліндегі барлық республикалар одақтас республикалар болып құрылып,
«Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы» болып бекітілді.

4.

Кеңес үкіметі Қазақстанда әкімшілік
басқару
орындарын
жергіліктендіруқазақтандыру саясатын жүзеге асыруды
қолға алды.
Барлық
Одақтас
республикалар
мeмлeкeттiк мәртебелерін белгілеп,
қайта құрылды.
Алғашқы кезде Кеңес үкіметі Алаш
зиялыларын өлкедегі кеңестік қызметтерге
тартты.
Қазақ АКСР-нің ОАК-ті қазақ және орыс тілдерін
пайдалану тәртібі туралы декрет қабылдады.
Декретте кеңес үкіметінің заң құжаттарын екі
тілде жариялау, жоғарыдан төменге дейін екі тілде
қатынас жасау міндеттері белгіленді.
1920 ж. 26 тамызда құрылды және алғашқы кезде Қырғыз (Қазақ)
АКСР-і деп аталып, РКФСР құрамына кірді, 1936 ж. 5
желтоқсанда одақтас республикаға айналды.
Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы
КСРО
1923 жылы 22 қарашада “Іс қағаздарын қазақ тілінде
жүргізу туралы” жаңа декрет қабылданып, барлық
облыстар мен кейбір уездерде 1924 жылдың 1
қаңтарынан іс-қағаздарын қазақ тілінде жүргізуді
ұсынды.

5.

1. ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі:
Ф.И. Голощекиннің «Кіші қазан» идеясы.
1925 ж соңында Қазақ өлкелік партия комитетінің жауапты хатшысы
қызметіне Ф.И.Голощекин келді.
Ф. Голощекин қазақтандыру, жергіліктендіру саясаты өзгеріп, оны таптық арнадағы кеңестендіру
шараларына қосып жіберді.
ХХ ғ. 20 жылдарындағы қоғамдық-саяси өмір күрт өзгеріске ұшырады.
И.Голощекиннің тікелей қысымымен Өлкелік партия комитетінің V конференциясы (1925 ж 1-7
желтоқсаны) ауылды күшпен кеңестендіру бағытын орнықтыра түсті. Республикада «Кіші Қазан» төңкерісін
өткізу үшін идеологиялық негіз жасалды.

6.

1. ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі:
Ф.И. Голощекиннің «Кіші қазан» идеясы.
Ф.И. Голощекиннің «Кіші қазан» идеясы
V конференциясы (1925 ж 1-7 желтоқсаны)
Қазақ ауылын
күштеп кеңестендіру
шараларын жүзеге
асыру. өткізуден
бастады.
Қазақстан
басшылығы ауылдық
кеңестерге 1927 ж.
жаңа сайлаулар
Ол ұлттық міндеттерді шешуге
бағытталған шараларды шұғыл түрде
ұлт ішіндегі таптық міндеттерді шешу
шараларымен ауыстыруды талап етті.
Бұл сайлаулардың ерекшелігі – байлар сайлау құқығынан айрылды, ауылда кедейлер
жиналыстары өткізіліп, «алғаш рет байларды ауылдан ғана емес, уезден де жер аударуға
дейін әкімшілік шаралары қолданылды».

7.

Мұндай асыра сілтеу қазақ ауылын білетін
кейбір жергілікті қайраткерлер тарапынын
заңды қарсылыққа кезікті. Бұл туралы
И.Сталинге
Ф.Голощекин
былай
деп
жазған болатын: «Біздің көзқарасымызда біздің
ұйымның оннан тоғызы тұр, тек аса азшылық
қана (Сәдуақасов) байбалам салуда...»
Жергілікті зиялылардың, қайраткерлердің көзқарастары
1927-1929 жж әртүрлі сылтаулармен көрнекті
мемлекет қайраткері Т.Рысқұлов, Н.Нұрмақов,
С.Қожанов, М.Мырзағалиев республикадан
аластатылды.
Қазақстан Орталық Атқару Комитетінің
төрағасы Ж.Мынбаев, Ағарту халық
комиссары С.Сәдуақасов, Жер халық
комиссары Ж.Сұлтанбеков және басқалар
қызметінен алынды.
Барлық қазақ кадрлары, барлық қазақ комунистері
ұлтшылдықпен және жікшілдік күреспен уланған,
олардың арасында дені сау партиялық күш жоқ
саналды.

8.

Жазалауға алғашқылардың бірі болып бұрынғы
Алашорданың қайраткерлері ұшырады.
1928 ж соңында «буржуазиялық ұлтшылдар»
деген жалған жаламен 44 адам қамауға алынды.
Қазақ ұлттық зиялыларын қудалау
Олардың ішінде А.Байтұрсынов, М.Дулатов,
М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Х.Ғаббасов
Құрамында М.Тынышпаев, Қ.Кеменгеров,
Х.Досмұханбедов,
Ж.Ақпаев
және
басқалар бар ұлттық интеллигенцияның 40
шақты өкілі 1930 ж қыркүйек-қазанында
қамауға алынды.
Кешікпей олардың ішінен 15 адам (құрамында
М.Тынышпаев, Қ.Кеменгеров, Х.Досмұханбедов,
Ж.Ақпаев және басқалар) Ресейдің орталық
аудандарына жер аударылды.

9. 2. Қазақстан индустрияландыру жылдарында

Индустрияландыру ірі өнеркәсіпті, ең алдымен, ауыр өнеркәсіпті құру мен дамыту, ірі өнеркәсіптік
өндіріс негізінде бүкіл халық шаруашылығын қайта құру болып табылады.
БК(б)П-ның XIV съезі (1925 ж., желтоқсан) елімізде социалистік индустрияландыруды іске асыру, яғни жедел
қарқынмен аграрлық республикадан дамыған өнеркәсіпті республикаға айналдыру міндетін қойды.
«Біз алдыңғы қатарлы елдерден 50-100 жыл артта қалып қойдық. Осы аралықты біз он жыл ішінде жүріп
өтуіміз керек» (Сталин).

10.

2. Қазақстан индустрияландыру жылдарында
Индустрияландыру қарсаңында Қазақстанның жалпы өнімінің 84,5 пайызын ауыл шаруашылық
өнімдері құрады, халықтың 90 пайызы ауылдық жерде тұрды.
Өлкеде халық шаруашылығын қалпына келтіру толық аяқталмаған болатын. Қазақстанның өнеркәсібі
баяу дамыды.
Ауыр және жеңіл өнеркәсіп ошақтарын құру қажет болды.

11.

Индустрияландыру
ұлттық жұмысшы табының
қалыптасуына
Қазақстанның өнекәсіптік
деңгейін биіктетуге, сол
арқылы көлік
шаруашылығын ауыл
шаруашылығын және
басқа салаларды жаңа
техникалық негізде қайта
құруға, сөйтіп халықтың
материалдық жағдайын,
әл-ауқатын көтеруге
мүмкіндік беруге тиіс еді
жұмысшылардың өндірістік –
техникалық дәрежесін көтеруге

12.

Қазақстанның индустриялық дамуына бағыт ұстауына
байланысты әр түрлі көзқарастар болды.
-ұлы державалық–
шовинистік (республикада
өнеркәсіпті өркендету
саясаты іске аспайды,
өйткені «артта қалған
көшпелі халық»
индустрияның дамуына
шыдай алмайды).
- жергілікті ұлтшылдық
психология мен
пиғылдардың болуы
(дамудың феодалдық
сатысынан социализмге
өту мүмкін емес, көшпелі
қазақ халқының өз ұлттық
ерекшелігі бар, ал
индустрияландыру осы
«ұлттық ерекшелікті»
бұзады).
-Өлкеде өз алдына томағатұйық шаруашылық
құру теориясын ұсынушылар
да кездесті.

13.

Ф.Е. Голощекин республикада индустрияландыру идеясын қолдай отырып Қазақстанда
ауыр өнеркәсіп салаларының орнына, ауыл шаруашылығымен байланысты ұсақ және орта
кәсіпорындарды дамыту жоспарын ұсынды.
Смағұл Сәдуақасов Голощекин идеясына ашық қарсы шығып, республикада шикізат байлықтарын қайта
өңдеп шығаратын кәсіпорындар салу талаптарын қойды.

14.

Орталық Қазақстан аумағын академик Н.С.
Курнаков бастаған геологетар мен геофизиктердің
үлкен тобы зерттеді. Экспедиция мүшелері «Кеңес
Одағының тұтас металлогенді аймағы екендігіне»
тұжырымдама жасады.
Қазақстанның батыс аймағындағы
Орал-Ембі мұнайлы ауданын
академик И.М. Губкин зертттеді. Кен
орнының мұнайға аса бай екендігіне
көз жеткізді.
Өлкеде индустрияландыру ісі табиғи байлық
қорларын зерттеуден басталды.
Қазақстандағы индустрияландыру саясатының өзіндік
ерекшеліктері болды.
Қазақтың жас инженер-геологы Қ.И. Сәтбаев
Жезқазған ауданындағы мыс кендерінің орнын
тауып, өңірдің болашағының зор екендігін атап
өтеді.
Шетел интервенттерінің Ресейдің ішкі
істеріне араласуы

15.

Түркістан-Сібір темір жолының салынуы
1927 ж. басталған бұл құрылысқа мемлекет тарапынан 200 млн.сом қаржы жұмсалып, тез аяқталуы
үшін істелген шаралардың нәтижесінде ол мерзімінен бұрын 1930 ж. 25 сәуірде іске қосылды.
Оның құрылысын жүргізуге бұл тұста РКСФР Халкомы төрағасының орынбасары Т.
Рысқұлов, темір жол инженері М.Тынышпаев, т.б елеулі үлес қосты.
Түрксіб магистралы салынуының мемлекеттік және әлеуметтік-экономикалық маңызы зор
болды. Ол Орта Азияны Сібір аудандарымен жалғастырумен бірге елдің шығыс аудандарының
экономикасы мен мәдениетінің дамуына айтарлықтай ықпал етті.

16.

1939 жылы шикізат тасымалдау үшін Ақмола-Қарағанды, Елек-Орал, Рубцовск-Риддер, ал 1940
жылы Қарағанды –Жезқазған жолдары салынды. 1928-1940 жылдары республиканың теміржол желісі
50%-ға өсіп, 1658 шақырымға дейін жетті.
Қазақстанның индустриялы дамуы басқа да республикалармен салыстырғанда аса үлкен
қарқынмен жүргізілді. Соның нәтижесінде экономикалық теңсіздігін жоюға негіз қаланды.
Түрксіб магистралы салынуының мемлекеттік және әлеуметтік-экономикалық маңызы зор
болды. Ол Орта Азияны Сібір аудандарымен жалғастырумен бірге елдің шығыс аудандарының
экономикасы мен мәдениетінің дамуына айтарлықтай ықпал етті.

17.

өнеркәсіп дамыды
жұмысшы табы қалыптасты
құрылыстың, транспорт пен байланыс
халыққа
дамыды.
қызмет
көрсету
салалары
ауыл шаруашылық өндірісі
Индустрияландыруды жүзеге асыру
барысында

18.

Д. Серікбаева атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті
Назарларыңызға рахмет!