Кыргызстан 19к. акыркы чейрегинде – 20к. Башында § 23. Падышалык Орусиянын амдинистративдик, агрардык жана алык-салык саясаты

1. Кыргызстан тарыхы 8-класс Предмет мугалим: Пазылова Ж. Практикант: Сапарова С.

2. Тема: Кыргызстан 19к. акыркы чейрегинде – 20к. Башында § 23. Падышалык Орусиянын амдинистративдик, агрардык жана алык-салык

саясаты.

3. Сабактын жүрүшү: 1. Саламдашуу, гмин менен сабакты баштайбыз. 2. Топторго бөлүү. 3. Жагымдуу манаай – сынжыр улап тарых сабына

тийешелүү сөз айттуу.
3. Жаны тема боюнча
Аймактык – административдик бөлүнүшү жана башкаруу түзүлүшү.
Падыша өкмөтүнүн саясаты.
Орус-украин дыйкандарынын көчүп келиши жана салык саясаты.
4. Тест, кроссворд жана сөз табуу.
5. Балоо: Ар бир топтордун катышуусуна карап.

4. Сабактын максаты: Орус падышачылыгынын Кыргызстандагы аймактык – административдик башкаруу, салык саясаты жана орус

дыйкандарынын көчүп келиши жөнүндө маалымат алышат.
Сабактын жабдылышы:
Сүрөттөр, кроссворд, сөз табулар, ноутбук, батман, проектор, маркер,
карточка.
Сабактын тиби:
Аралаш сабак.

5. Аймактык – административдик бөлүнүшү Кыргызстанды толугу менен караткандан кийин Падышалык Россия өзүнүн административдик

башкаруусун киргизген.
Кыргыздар уруулук түзүлүштө жашап, аймактык жактан атайын администрациялык жактан
бөлүнгөн эмес.
1865- жылы түндүк-батышта Арал денизинен түштүк-чыгышта Ысык-Көлгө чейинки
аймакта Түркстан облусу негизделген.
Түркстан облусу а дегенде уюшулганда ага Ысык-Көл, Чүй, Талас, Кетмен-Төбө
өрөөндөрү, кийинчерээк Борбордук Тенир-Тоо карап турган.
Түркстан облусунун алгачкы аскер губернаторлугуна генерал М.Г.Черняев дайындалган, ал
аскердик жана жарандык бийлик жүргүзгөн. Ушунтип облустар өз ичинен бөлүнгөн.
Облустар
Уезддер
Болуштуктар
Айылдар

6. Демек 1865-жылы түзүлгөн Түркстан облусу, 1867-жылы Түркстан генерал губернаторлугу деп өзгөртүлгөн. Анын курамына тийешелүү

болгон облустар –
Жети-Суу, Сыр-Дарыя, Самарканд ал эми 1867-жылы Кокон хандыгынын ордуна
Фергана облусу түзүлгөн.
Түркстан генерал губернаторлыгына караштуу облустарда төмөндөгүдөй уезддер
караган.
Жети-Суу
Фергана
Сыр-Дарыя
Жети-Суу
Фергана
Сыр-Дарыя
Ысык-Көл
Анжиян
Олуя Ата
Верный
Исфара
Жызак
Токмок
Кокон
Ташкент
Копал
Маргалан
Чымкент
Жеркент
Наманган
Түркстан
Ош
Казалы
Чуст
Перов

7. 1865-жылы Түркстан облусу 1867-жылы Түркстан генерал губернаторлугу 1886-жылы Түркстан крайы деп аталган. Түркстан крайына

караштуу Самарканд, Сыр-Дарыя, Фергана болгон.
Ал эми Жети-Суу облусу 1882-жылы Степной генерал-губернаторлугуна
кошулган.

8. Башкаруу түзүлүшү Болуштуктар - башкарган алардын жардамчысы старчындар болгон. 3 жылдык мөөнөт менен шайланышат, болуштуктар

элге жалпы көз салышат, старчындар
болуштуктарга баш ийет. Кийинчерек аскер губернаторлары болуштуктарды
шайлоосуз эле дайындап калышкан.
Бийлер – көчмөн калк арасында адатка айланып калган сот ишин жүргүзгөн
жана күнөөлөрдү айыпка тарткан.
Казылар – отурукташкан калк ичинде сот ишин башкарган. Тагыраак айтканда
шариятка таяп чечим чыгарып, жаза берген.

9. Падыша өкмөтүнүн жер саясаты 1867-жылы жана 1891-жылы кабыл алынган “Жоболорго” ылайык көчмөн мал-чарбачылыгы менен кесиптенген

Падыша өкмөтүнүн жер саясаты
1867-жылы жана 1891-жылы кабыл алынган “Жоболорго” ылайык көчмөн малчарбачылыгы менен кесиптенген элдин чарба жүргүзгөн жерлеринин баары –
мамлекеттин менчиги деп жарыяланган.
Жерге мал жайганы, эгин экени үчүн жердин анык ээси болгон кыргыздар
мамлекетке жер акысы катары салык төлөшкөн.
Жайлоолордогу жана кыштоолордогу жайыттарды жамааттык негизде
пайдалануу тартиби мыйзамдаштырылган.
Түштүк Кыргызстанда калк отурукташкан ойдуң жерлерде алгачкы жылдарды
жеке менчик жер – мүлк жана мечит, медреселерге таандык жер ээлиги – вакуф
сакталып калган. Кийинчерээк падышачылык бийлик аларды жоюп жиберген.

10. Орус – украин дыйкандарынын көчүп келиши Орус – украин дыйкандары дыйканчылыкка ынгайлуу, суусу мол өрөөндөргө кыргыздарга

тиешелуу
жерлерди тартып алып, көчүп келе башташкан.
Алардын көп журт которуулары Чуй жана Ысык-Кол аймагына болгон, көп отурукташышкан.
1868-1883-жылдары Жети-Суу облусуна 36 орус-украин кыштагы негизделген (2500 тутун турган).
Келген дыйкандарды 15 жылга салыктын бардык түрүнөн бошотуп, акчалай насыя беришкен. Ар бир
дыйканга 30 десятин жер берилген. (1 десятин 1,2гектарга барабар болгон).
Жергиликтуу калктын нааразычылыктар чыгып, анын айынан падыша өкмөтү 1896-1905-жылдары орус
дыйкандарынын Түркстанга көчүп келүүсүнө тыюу салган. Ага карабастан өз алдынча көчүп келүү улана
берген, 1902-жылы Жети-Суу облусуна 2700 үй-бүлө келген. Алардын ичинен 1200 түтүнү Пишпек
уездинде калган.

11. Биринчи орус революциясы башталганда падышалык өкмөт орус дыйкандарынын көчүп келүүсүнө кайрадан уруксат беришкен. 1906-жылга

карата Жети-Суу облусуна 40мин, Сыр-Дарыя облусуна 27мин,
Фергана облусуна 4 мин орус-украиндер көчүп келишкен .
1907-жылы Жети-Суу облусунда 289 мин теше жер келгиндерге бөлүштүрүлгөн.
1914-жылы облустун түпкү калкы 4 млн тешеден ашык жеринен ажыраган, ал эми
Фергана облусунда 762мин теше жерди кыргыздардан тартып алуу белгиленген.

12. Салык саясаты Ал учурда салыктын эки түрү болгон. 1. Көчмөн калк. 2. Отурукташкан калк.

Көчмөн калк
Түтүн башына салык төлөшкөн.
Ар бир түтүн 60-70жылдары 2сом
75 тыйындан салык төлөнгөн,
койдун туягынан 3 тыйын,
жылкы-30тыйын, тоодон – 50
тыйын салык салынган.
1882-жылы салыктын өлчөмү 4
сомго жеткен.
Ар турдуу салыктар көбөйүп
жүрүп олтуруп, 1914-жылы 1дүйнөлүк согуш мезгилинде
салыктын көлөмү 15 сомго
жеткен.
Отурукташкан калк
Отурукташкан калк салыктын 2
түрүн төлөшкөн.
Хараж-эгин аянттарынан алынган.
Танаптык – салык бак-дарак, мөмө
жемиш, жашылча өстүрүлгөн
жерлерден алынган салык.
Танаптык салык – акчалай болгон.
Хараж тушумдун 10% алынган.
Кийинчерээк эгин эгилбей бош
жаткан жерлерден да салыктар
алына баштаган.

13. Сабакты бышыктоо боюнча тесттер: 1.Отурукташкан калк арасында сот иштерин шарыятка таяп кимдер чечим чыгарган? А) Казылар Б)

Ак-сакалдар
В) Бийлер
Г) Манаптар

14. 1.Отурукташкан калк арасында сот иштерин шарыятка таяп кимдер чечим чыгарган? А) Казылар

15. 2) Бак-дарак, мөмө-жемиш тигилген, жашылчы өстүрүлгөн жерден алынган салык эмне деп аталат? А) Зекет Б) Алал зекет В) Хараж Г)

Танаптык

16. 2) Бак-дарак, мөмө-жемиш тигилген, жашылчы өстүрүлгөн жерден алынган салык эмне деп аталат? Г) Танаптык

17. 3) Көчүп келген орус, украин дыйкандарына канча десятинадан жер берилген? А) 40 десятина Б) 30 десятина В) 35 десятина Г) 25

десятина

18. 3) Көчүп келген орус, украин дыйкандарына канча десятинадан жер берилген? Б) 30 десятина

19. 4) 1882-жылы алык-салыктын өлчөмү канча сомго жеткен? А) 6 сом Б) 8 сом В) 4 сом Г) 7 сом

20. 4) 1882-жылы алык-салыктын өлчөмү канча сомго жеткен? В) 4 сом

21. 5) 20-кылымдын башында элдер көбүнчө кайсыл областка көчүп келе баштаган? А) Фергана Б) Талас В) Чуй Г) Жети-Суу

22. 5) 20-кылымдын башында элдер көбүнчө кайсыл областка көчүп келе баштаган? Г) Жети-Суу

23. Кроссворддун суроолор: 1). Алгачкы аскер губернаторлугуна ким дайындалган? 2). Кыргызстан Россияга каратылгандан баштап кимдер

кочуп келе
баштаган ?
3). Кара кол уездинин 80,7% ти кандайчарба менен алектенишет?
4). Эгин аянттарынан кандай салык алынып турган?
5). Салыктан сырткары жергиликтүү бай-манаптар салтка ылайыктап
карапайым элден аш-тойлорун өткөрүш үчүн эмне чогулткан?
6). 1889-1913-жылдары ош уездинде кайсы эгиндин аянты 10 эсе
көбөйтүлгөн?

24.

К
А
Ш
А
У
С
М
Л
У
Ж
К
Х
З
А
К
Ч
А
Ы
Т
В
Ч
К
Д
Ы
Й
К
А
Н
Р
В
М
Т
С
Й
О
Х
Б
А
К
И
Ф
О
А
В
У
Ш
Т
Л
У
У
Ш
Н
Ш
Ы
З
Ч
Л
З
Ч
Е
Л
Х
Т
А
Р
Ы
Х
О
У
Ч
Ж
К
В
Л
Н
А
Ш
А
Р
Б
З
А
Ш
К
С
А
И
Д
А
У
А
Д
О
А
С
Н
Ж
Г
Г
Ж
Т
А
Н
А
П
Б
Л
Й
Е
Р
Т
В
Т
Х
А
Ы
А
Н
А
Ц
Л
Д
Ы
Й
К
Н
М
У
М
К
Б
С
К
Т
С
Н
Ж
В
З
Р
Ж
Т
М
Ш
З
А
С
Т
Ы
А
З
Ы
А
К
А
Л
Х
Ы
Н
О
М
Е
А
С
К
Е
Р
Ш
И
Ы
А
С
О
Т
Д
У
Г
И
А
С
Л
Ч
Ы
О
Ж
Ш
Т
Х
Г
Ч
Е
Б
К
З
Б
Р
Л
О
Й
С
А
Л
Ы
К
Ж
А
Ч
Р
Т
А
И
Е
Е
Й
А
З
Ы
Ш
Е
И
Н
И
З
О
К
О
Ы
Л
С
В
Ы
У
Ж
К
П
Б
А
Ш
К
Я
Р
Д
Ф
Й
Ж
К
А
Т
Х
А
У
Б
А
Ш
К
А
Р
У
У
К
А
Т
С
Ш
И
Б

25. Көнүл бурганыныздарга ырыхмат!!!