Ландшафт геохимиясы

1.

Тақырыбы: Ландшафт геохимиясы
Бисенова Л.Е
«Жаратылыстану ғылымдары» кафедрасының қауымд.профессоры

2.

1.Ландшафтының негізгі геохимиялық параметрлері
2. Ландшафтының химиялық элементтері белсенділігі
3. Биологиялық зат айналымы

3.

Ландшафт геохимиясының геохимия гылымы дамуына қосқан үлесі
1
2
3
4
5
• ландшафттагы химиялық элементтердің вертикальды
миграциясының заңдылықтары ашылды
• ландшафттағы геохимиялық үдеріске сипаттама берді;
• ландшафттағы химиялық элементтердің, су, биогендік
миграцияларының заңдылықтары анықталды;
• ландшафттың элементарлық түрлері анықталды.
• ландшафтты құрайтын жеке компоненттерінің арасындағы
геохимиялық байланыстың жеке түрлерін анықтады.
Геохимияның ланшафттанумен бірігуі көптеген гылыми теориялық мәселелердің
шешілуіне көмектесті.

4.

Ландшафт құрамындағы элементтер
Ландшафт географиялық қабықты құрайтын заттардан түзілетін
болғандықтан, олардың құрамындағы химиялық элементтер ??????
(қайдан) жиналады.
Негізгі
О, Si, AІ, Fе, Ca, Na
, K, Mg,С,
Н, N, S, Р, С1
Қосалқы
Басқа
Химиялық
элементтер
элементтер

5.

Ландшафт құрамындағы элементтері
Химиялық элементтер
Негізгі элементтер
Қосалқы элементтер
Бұл элементтер ландшафт
құрамыңдағы тау
жыныстарының, топырақ
қабатының, судың, ауаның және
тірі ағзалар массасын құрайды,
ландшафтының геохимиялық
ерекшеліктерін анықтайды.
Бұлардың да ландшафтының
түзілуіне қосатын үлесі зор.
Мысалы, йод жетіспеген жерде
адам тамақ ісігі (зоб) ауруына
шалдығады. Кобальт
жетіспеген жерде мал ет ала
алмайды.

6.

Ландшафт элементтерінің типтері
Ландшафтының химиялық элементтері
белсенділігіне қарай
белсенді элементтер
белсенділігі шамалы
элементтер
кальций, натрий, магний,
алюминий, кремний, фосфор,
күкірт, хлор, калий, марганец,
темір, цинк, кобальт, никель,
ванадий, стронций, оттегі,
көміртегі, азот, сутегі
цирконий, ниобий, тантал, торий,
рутений, радий, осмий, иридий,
платина, гелий, неон, криптон,
аргон, ксенон
әрекетіне байланысты ландшафт
өзгеріп, түлеп, бірінен-бірі
туындап отырады
басқа элементтермен химиялық
қосылыс құрамайды, ландшафттың
түзілуі мен дамуында айтарлықтай
роль атқармайды.

7.

Химиялық элементтердің орын ауыстыру факторлары
Ландшафтыдағы химиялық элементтердің орын
ауыстыру әрекеттері көптеген факторларға
байланысты:
1. нақты элементтің өзіне тән химиялық қасиеті,
әсіресе оның химиялық реакцияға түсіп, тұз,
қышқыл, оксид, т.б. түзуі.
2. Химиялық элементтің қандай зат құрамында
болатыны
3. Географиялық таралуы
4. Географиялық орта

8.

Химииялық элементтердің орын ауыстыруы жолдары
Механикалық жолмен
Биологиялық жолмен
Су арқылы
Ауа арқылы

9.

Элементтердің механикалық орын ауыстыруы
Механикалық орын ауыстыру
Сыртқы күштер-ағын
су, жел мұздық т.б.
Ішкі күштержанартаулардың,
гейзерлердің атқылауы
жыныстардың литологиялық,
минералдық құрамына,
үгілгіштігіне, шайылғыштығына
т.б. байланысты

10.

Элементтердің биогендік орын ауыстыруы
Химиялық элементтердің биогендік орын ауыстыруы екі
түрлі процестің нәтижесінде жүреді.
.
Фотосинтез бен
хемосинтездің нәтижесінде
қоршаған ортадағы
элементтерден органикалық
қосылыстар түзіледі.
Тірі заттар тіршілігін
тоқтатқан соң, олардың
қалдықтары шіріп,
органикалық қосылыстары
ыдырап, минералдық заттарға
айналады

11.

Элементтердің биогендік қозғалысы
Көптеген зерттеу нәтижесіне қарағанда биологиялық зат айналымдық
қарқыны ландшафтының жетімсіз және артық өлшемдегі элементтерге
байлаиысты болады
Ландшафтының жетімсіз
элементтері: О, N, Р, К,
Са, Mg, Cu, Co, J, F, Mo, Zn, M
n, т.б.
1. ландшафтыға минералды
тыңайтқыштар сіңіру (өсімдіктер мен
жануарларды минералды
элементтермен қоректендіру)
Артық өлшемді элементтер:
CI, S, Na, Cu, Ni, Fe, F, және
басқалар.
2. ландщафты суарып,
құрғатып және тағы басқа жолмен
олардың құрамындағы
инертті элементтердің орын
ауыстыруының қарқынын
арттыру арқылы

12.

Элементтердің су арқылы орын алмастыруы
Суда еру
қасиетіне қарай
химиялық
элементтер
Суда тез еріп,
орын
алмастыратын
күкірт пен хлор
Орташа еріп,
орын
алмастыратын
кальций, магний,
натрий, стронций,
фтор
Нашар еритіндер
кремний, калий,
фосфор

13.

Элементтердің су арқылы орын алмастыруы
тотығу
барысында сумен
алмасатындар
Тотығу,
тотықсыздану
реакцияларына
байланысты
Тотықсыздану
кезінде орын
алмасатындар
инертті
элементтер
никель, кобальт,
кальций, цинк,
ванадий, хром,
молибден
Темір,
марганец
аллюминий,
титан, цирконий,
гафний, торий,
вольфрам,
ниобий

14.

Элементтердің ауа арқылы орын алмастыруы
Ландшафтыны қоршаған ауа қабатындағы орын
ауыстыратындарға О, Н, С, N, I кіреді. Бұлармен бірге
ауаға түрліше жолдармен МСО1 , SO11 , CI1, Ca", Mg",
Na' сіңіріледі. Атмосфералық орын алмасуына ауадағы
су буының конденсацияланып, немесе
сублимацияланып жер бетіне жауын-шашын болып
түсуі, ауа массасының жел арқылы алмасуы, найзағай,
полярлық жарқыл сияқты құбылыстар мен процестер
әсер етеді.

15.

Ландшафттың типоморфтық элементтері
Экологиялық жағдайға байланысты әр түрлі ландшафт
типінде түрлі хим элементтер жиналадыТ и п о м о р ф т ы қ элементтер
шөл, шөлейт, дала
зонасында
хлор, күкірт, кальций,
натрий
тундарада –сутегі,
аллюминий, темір
орман зонасында –сутегі,
кальций, аллюминий