Әмбебап ондық жіктеу (ӘОЖ)

1.

Әмбебап ондық жіктеу
(ӘОЖ)

2.

Жоспар
1. ӘОЖ-ның жалпы сипаттамасы: оның пайда болу
себептері, мақсаты және таралу көлемі, ӘОЖ-ға
авторлық құқық
2. ӘОЖ-ның қазіргі жағдайы: ӘОЖ кестелерінің
құрамы мен жүйесі
3. ӘОЖ жүргізу

3. ӘОЖ-ның құрылу себебі

15-20 ғасырдан бастап бүкіл әлемде жинақталған
әмбебап тақырыптар бойынша (білімнің барлық
салаларында) библиографиялық ақпараттың орасан
зор көлемін жүйелеуге болатын классификацияның
қажеттілігі туындады

4.

ӘОЖ пайда болу тарихы
Әмбебап ондық жіктеу (ӘОЖ)
Universal Decimal Classification (UDC)
1895-1905 жж. – ДКД (Десятичная классификация Дьюи ) негізіндегі
классификацияның жаңа нұсқасын жасау.
1928 ж. – классификация «Әмбебап ондық жіктеу (UDC)» деп атала бастады.
ӘОЖ құрушылары
П.Отле
(1868 -1944)
А.Лафонтен
(1854-1943)

5.

Көптеген жылдар бойы бұл жұмыс Халықаралық
ақпарат және құжаттама федерациясының аясында
жүргізілді. ӘОЖ толық кестелерінің бірінші басылымы
1905 жылы француз тілінде жарық көрді. ӘОЖ
құрылымы уақыт өте келе М.Дьюидің бастапқы
схемасынан ауытқыды, бірақ бірқатар бөлімдерде бұл
жүйелердің класстық индекстері сәйкес келеді. Қазіргі
уақытта ӘОЖ арнайы ұйымдастырылған
халықаралық ӘОЖ Консорциумының зияткерлік
меншігі болып табылады, ол әртүрлі тілдердегі ӘОЖ
кестелерінің негізгі баспагерлерін біріктіреді.

6. ДКД және ӘОЖ негізгі серияларын салыстыру

ДКД негізгі қатары
000 Жалпы сынып
100 Философия, паранормальды
құбылыстар, психология
200 Дін
300 Әлеуметтік ғылымдар
400 тіл
ӘОЖ негізгі қатары
0. Жалпы бөлім
1. Философия. Психология
800 Әдебиет (көркем әдебиет) және
риторика
900 География, тарих және көмекші
пәндер
8. Тіл білімі. Көркем әдебиет. Әдеби
сын
9. География. Өмірбаяндар. Әңгіме.
2. Дін. теология
3. Әлеуметтік ғылымдар
4. Тегін және оның мазмұны 8-бөлімге
берілді
500 жаратылыстану және математика 5. Математика. Жаратылыстану
ғылымдары
600 технология (қолданбалы
6. Қолданбалы ғылымдар. Дәрі.
ғылымдар)
Техника
700 бап. Бейнелеу және сәндік өнер
7. бап. Сәндік-қолданбалы өнер

7.

Иерархия (ондық принцип)
6 Қолданбалы ғылымдар
62 Техника
622 Тау-кен
622.2 Тау-кен жұмыстары
622.23 Тазалау жұмыстары
622.233 Жарылыс жұмыстарына арналған
бұрғылау
622.233.4 Айналмалы соқпалы бұрғылау

8.

ӘОЖ әмбебап сипаты
ӘОЖ негізгі қатары
0. Жалпы бөлім
1. Философия. Психология
2. Дін, теология
3. Әлеуметтік ғылымдар
4. (1961 жылдан бос, мазмұны 8-бөлімге ауыстырылды)
5. Математика. Жаратылыстану ғылымдары
6. Қолданбалы ғылымдар. Дәрі. Техника
7. Сәндік-қолданбалы өнер
8. Тіл білімі. Көркем әдебиет. Әдеби сын
9. География. Өмірбаяндар. Әңгіме.

9.

ӘОЖ халықаралық сипаты
36 елде қолданылады, кестелер 23 тілде шығарылады

10.

ӘОЖ мақсаты
1. Құжаттық қорларды ұйымдастыру
2. Құжаттар мен сұрауларды индекстеу
3. Жүйелі каталогтарды, картотекаларды ұйымдастыру және
жүргізу
4. Мәліметтер қорындағы жазбаларды ұйымдастыру
5. Тақырыптық ақпаратты іздеуді қамтамасыз ету

11.

ӘОЖ мақсаты
Құжаттық қорларды ұйымдастыру
004 Компьютерлік
технологиялар
579 Микробиология
622 Тау-кен

12.

ӘОЖ мақсаты
Құжаттарды индекстеу

13.

ӘОЖ мақсаты
Жүйелі каталогтарды, картотекаларды ұйымдастыру және
жүргізу

14.

ӘОЖ мақсаты
Мәліметтер қорындағы жазбаларды ұйымдастыру

15.

ӘОЖ кестелерінің құрамы мен құрылымы
КІРІСПЕ
Негізгі кестелер
Көмекші кестелер
Ортақ анықтауыштардың
кестелері
0. Жалпы бөлім
1. Философия.
Психология
2. Дін. теология
3. Әлеуметтік ғылымдар
4. (1961 жылдан бос,
мазмұны 8-бөлімге
ауыстырылды)
5. Математика.
Жаратылыстану
ғылымдары
6. Қолданбалы
ғылымдар. Дәрі. Техника
7. бап. Сәндікқолданбалы өнер
8. Тіл білімі. Көркем
әдебиет. Әдеби сын
9. География.
Өмірбаяндар. Әңгіме.
Тәуелсіз детерминанттар:
Кесте 1c. Жалпы тіл
идентификаторлары
1-кесте d . Жалпы пішін
анықтауыштары
Кесте 1e. Жалпы орын
анықтауыштары
1-кесте f . Нәсілдердің,
халықтардың, этностардың
және ұлттардың жалпы
идентификаторлары
Кесте 1 г. Жалпы уақыт
анықтауыштары
Тәуелді анықтауыштар:
Кесте 1 к.
-02 Жалпы сипат
идентификаторлары
-03 Жалпы материал
идентификаторлары
-04 Жалпы процесс және
операциялық
квалификациялар
-05 Тұлғалардың жалпы
идентификаторлары және
жеке сипаттамалары
APU
Арнайы
анықтауыштарды
ң кестелері
-1/-9 сызықшасы
бар арнаулы
жіктеуіштер
Арнайы
анықтауыштар
«нөлдік нүкте»
.01/.09
'0/ '9
Архитравлар
(архитектура) 72.014.238
Арцрунит (минералогия)
549.767.51
Archi тілі ( Def .) =
946.129.1
Арыс, р. ( жергілікті жер )
(282.255.246)
Асбест
─ (тау-кен өндіру)
622.367.6.
─ (депозиттер) 533,676
─ ( анықталған ) -032,676
─ ( құрылыс
материалдары ) 691.276
─ ( электр оқшаулағыш
материалдар)
621.315.613.2
─ толтырғыш (
өнеркәсіптік) жоғары
молекулалық заттар )
678.046.362

16. Ортақ анықтауыштардың кестелері

Таңба
=…
(0...)
(D (9)
(=...)
«...»
-02
-03
-04
-05
Жалпы анықтауыштардың атауы
Тәуелсіз жалпы анықтауыштар
Жалпы тіл идентификаторлары
Жалпы құжат формасының детерминанттары
Жалпы орын анықтауыштары
Халықтардың жалпы идентификаторлары (нәсілдер,
этникалық топтар және ұлттар)
Жалпы уақыт анықтауыштары
Тәуелді ортақ анықтауыштар
Қасиеттер
Материалдар
Қарым-қатынастар, процестер, операциялар
Бір нәрсемен айналысатын немесе
байланыстыратын, бір нәрсемен байланысы бар
адамдар. Жеке қасиеттер

17. Арнайы анықтауыштардың кестелері

Таңба
Арнайы идентификаторлардың атауы
-
-1/-9 дефис арқылы қойылатын біліктілік
.0
.01/.09 нөлдік нүктесі бар анықтауыштар
'
'1/'9 анықтауыштары апострофпен

18. ӘОЖ белгілерінің кестесі

Сыныптың қосылу белгілері
Белгінің аты
Белгінің
белгіленуі
Белгінің
айтылуы
Қосылу
+
Плюс
Ұғымдардың көлемінің қосындысы; сыныптарға қатысты
құжаттар топтамаларының бірлестігі.
Терминдерді қайта орналастыру кезінде индекстің мәні
өзгермейді.
Таралу
/
Кімге; қиғаш
сызық; бөлшек
Бірнеше сыныптарды біріктіріңіз.
Бөлшектің сол жағында диапазонның басталу коды, оң
жағында - диапазонның аяқталу коды (соңғы нүктенің оң
жағындағы бөлігі)
Қатынас
:
Қос нүкте
Екі сыныпқа жататын ұғымдар, құжаттар топтамаларының
томдарының тоғысуы.
Қосылатын сыныптар қайта реттелгенде индекс мәні
өзгермейді.
Қайтымсыз
қатынас
::
Қос қос нүкте
Бірінші сыныптан концепцияны оның екінші сыныпқа әлсіз
қатынасына қарай таңдау.
Индекс құрамдастарын ауыстыруға рұқсат етілмейді
Қарызға алынған
белгілер
*
жұлдыз;
жұлдызша
Басқа жіктеу жүйесінен алынған кодты индекстің соңына
қосады
Шаршы жақшалар
[]
Шаршы жақша
(ашу/
жабу)
Класс кодтарының индекстегі логикалық ассоциациясы.
Индекстің ең басында және ең соңында төртбұрышты
жақшаларды алып тастауға болады.
А.../Мен...
А.../З...
Кәдімгі сөз сияқты
оқиды
Аты немесе басқа әріптік белгілеу индекске қосылады
және оны белгілі бір нысанға сілтеме жасай отырып,
сыныптың ауқымын көрсетеді.
Алфавиттік
кеңейту
Белгіні түсіндіру

19.

ӘОЖ белгілерінің кестесі
Жалпы идентификаторлардың белгілері
Белгінің аты
Белгінің
белгіленуі
Белгінің айтылуы
Белгіні түсіндіру
Тіл идентификаторы
=
Тең белгісі
Ұлттардың
идентификаторы
(=)
Жақша ашылады, тең
болады, жақша жабылады
Құжат пішінінің
идентификаторы
(0)
Жақша ашылады, нөл,
жақша жабылады
Орын
идентификаторы
( n)
Жақшаны ашу, сан,
жақшаны жабу
Құжаттың мазмұны жататын кеңістіктегі
орынды (географиялық орынды) белгілеу.
Бұдан былай n әрпі мен «цифр» сөзі 1-ден 9-ға
дейінгі кез келген санды білдіреді.
Уақыт анықтаушы
""
Тырнақша ашық, сан,
тырнақша жабық
Құжаттың мазмұны қатысты болатын уақыт пен
ұзақтығын белгілеу
Меншік
идентификаторы
-02
Дефис, нөл, екі
Құжаттағы негізгі қарастырылатын объектінің
қасиеттерін белгілеу
Материал
идентификаторы
-03
Дефис, нөл, үш
Құжаттағы негізгі қарастырылатын объектінің
материалының белгіленуі
Қатынастардың,
процестердің және
операциялардың
идентификаторы
-04
Дефис, нөл, төрт
Құжаттағы негізгі қарастырылатын объектінің
байланыстарын, процестерін және
операцияларын белгілеу
Бет идентификаторы
-05
Дефис, нөл, бес
Құжаттың мазмұны қатысты тұлғаларды
белгілеу
Құжат жазылған тілдің белгіленуі
Құжаттың мазмұны жататын этникалық топты
белгілеу
Құжаттың логикалық немесе материалдық
формасын белгілеу

20.

ӘОЖ белгілерінің кестесі
Арнайы идентификаторлар
Белгінің аты
Белгінің
белгіленуі
Белгінің айтылуы
Белгіні түсіндіру
Дефис арқылы
қойылған
біліктілік
-n
Дефис, сан
Арнайы анықтауыштың қалаулы түрі.
Мағынасы кестелердің әрбір бөлімінде
бөлек ашылады.
«Нөлдік нүкте»
бар
анықтауыштар
.0n
Нүкте, нөл, сан
Арнайы анықтауыштың қосымша түрі.
Мағынасы кестелердің әрбір бөлімінде
бөлек ашылады.
Апосторофы бар
анықтауыштар
'n
Апостроф, сан
Арнайы анықтауыштың ерекше түрі.
Детерминанттар ретінде бөлімнің негізгі
бөлімдерінің соңғы кодтарын
пайдалануды білдіреді. Мағынасы
кестелердің әрбір бөлімінде бөлек
ашылады.
Жетіспейтін
кодтар
…
Эллипс
Екі мағынасы бар. Типтік аяқталулар
кестелерінде бұл кез келген ішкі
сыныптың кодының соңын осы орынға
енгізуге болатындығын білдіреді.
Әдістемелік нұсқауларда ол ішкі
сыныптардың барлық жиынтығын көрсету
үшін кодтың соңына орналастырылады.

21.

ӘОЖ белгілерінің кестесі
Анықтамалық аппарат
Белгінің аты
Белгінің
белгіленуі
Белгінің айтылуы
Белгіні түсіндіру
Сілтеме
→
Сондай-ақ қараңыз
Берілген тақырып бойынша қосымша
ақпаратты қамтитын байланысты
сыныпты көрсетеді.
Анықтама, аспект
сілтеме
→
Қараңыз
Көрсеткі (аспект) алдында көрсетілген
тақырып қай сыныпқа жататынын
көрсетеді.
Көптеген жарияланымдарда сілтеме
және анықтамалық көрсеткілер сыртқы
түрі бойынша ерекшеленбейді.
Тасымалдау
→
Жылжыды
Шығарылған сынып жазбасы
шығарылған тақырыпты қамтитын
сынып кодын көрсетеді.
Көрсеткілердің көрінісі әртүрлі болуы
мүмкін.

22.

ӘОЖ белгілерінің кестесі
Өзгерістер кестесіндегі белгілер
Белгінің аты
Белгінің
белгіленуі
Белгінің айтылуы
Белгіні түсіндіру
Сынып өзгеріссіз
-
Өзгеріс жоқ
Айналадағы тақырыптар үшін
мәтінмәнді қамтамасыз ету үшін сынып
жазбасы өзгерту кестесіне қосылады.
Жаңа сынып
+
Қосылды
Жаңа сыныптың рекорды толық берілген
Сынып өзгерді
!
Өзгертілген
Өзгертілген сынып жазбасы толығымен
берілген.
Шығарылған сынып
X
Алынып тасталды
Шығарылған сыныптың кодын және
сипаттамасын, сондай-ақ алынып
тасталған тақырып тасымалданатын
сыныптың кодына сілтеме беріңіз
Тасымалдау
→
Жылжыды
Сілтемеден кейін алынып тасталған
тақырыпты қамтитын сынып кодын
көрсетіңіз.

23.

ӘОЖ индекстерінің мысалдары.
Комбинациялық – ӘОЖ-ның ең маңызды қасиеті
Қарапайым:
159.9 Психология
504,7 Жаһандық жылыну. Парниктік эффект. Парниктік газдардың әсері.
Кешен:
53(035)=111 физика оқулығы ағылшын тіліндегі
785,7 «18» Камералық музыка – 19 ғ.
75(=622,82) Полинезиялық кескіндеме
Құрамдас бөліктер:
331.2:66(03) Химия өнеркәсібіндегі еңбекақы туралы анықтамалық
621.74.04-423-021.311(088.8)(493) “ 1 990”=112.5 Пішінді құюдың әмбебап әдісіне
Фламанд тілінде 1990 жылғы Бельгиялық патент, мұнда:
621,74 құю өндірісі (негізгі кесте индексі)
621.7.04 Қалыптастыру (арнайы квалификация)
62-423 Профильді элементтер (арнайы нұсқаулық)
-021.311 Жалпы сипат идентификаторы
(088.8) Патент (құжат нысанының жалпы идентификаторы)
(493) Бельгия (орынның жалпы идентификаторы)
“ 1990 ” – 1990 (жалпы уақыт белгісі)
=112,5 голланд (голланд, фламанд) тілі (жалпы тіл идентификаторы)

24.

ӘОЖ кестелік жүйесі
Анықтамалық басылым – ӘОЖ консорциумы жариялаған ӘОЖ кестелері
(ағылшын
тілінде)
және
ұлттық
құзырлы
органдар
(ұлттық
тілдерде)
ресми
ақпарат
көзі
ретінде
ӘОЖ туралы.
Толық басылым UDC халықаралық стандартының ресми аудармасы
болып табылады.
Орташа басылым – ӘОЖ толық басылымының біркелкі үлгісі (25-30%).
Қазіргі уақытта ескірген және пайдалануға ұсынылмайды.
Қысқартылған басылым – ӘОЖ толық басылымының біркелкі таңдауы
(10-12%).
Салалық
жіктеу
кестелері
сәйкес
білім
саласында
және
байланысты салаларда.
кестелердің
толық
жіктеу
кестелерінен
нұсқасы
таңдау
Классификациялық жұмыс кестелері - бұл белгілі бір жүйелі каталогтың
құрылымдық ерекшеліктерін және егжей-тегжейлі деңгейін көрсететін УДК
кестелерінің нұсқасы, нақты жинақтардың индексі немесе жүйелі
орналасуы. Ол дайын құрама индекстерді (күрделі және құрамды) қосумен
ерекшеленеді.

25.

Толық 4-ші басылымның мазмұны ӘОЖ кестелері
Том
нөмірі
Басылған
жылы
Мазмұны
I
2001
1. ӘОЖ қолданудың жалпы әдістемесі
2. Көмекші кестелер
3.Негізгі кестелер. 0Жалпы бөлім (жалпы ғылым және білім, құжаттама және НТИ және т.б.)
5. ЖПҚ Жалпы департаментке
II
2002
1. ӘОЖ қолданудың жалпы әдістемесі
2. Бөлім 1/3 Философия,. Психология. Дін. теология. Әлеуметтік ғылым
3. Осы бөлімдердің әрқайсысы үшін APU
III
2002
1. Бөлім 5/54 Математика. Жаратылыстану ғылымдары
2. Секцияларға APU
IV
2003
1. 55/59 тараулар Геология және биология ғылымдары
2. Секцияларға APU
В
2006
1. 61-бөлім Медицина ғылымдары
2. Секцияға APU
3. Латын атауларының индексі
VI ( I
бөлім )
2003
1. 6/621 Қолданбалы ғылымдар бөлімдері. Технология. Инженерлік.
VI ( II
бөлім )
2004
1. 622/629 тараулар. Техника. Инженерлік.
2. APU V I томға дейін.
VII
2005
1. 63/65 Ауыл шаруашылығы бөлімдері. Орман шаруашылығы. Аңшылық. Балық
шаруашылығы. Үй шаруашылығы. Телекоммуникациялар. Полиграфиялық өнеркәсіп. Көлік.
Бухгалтерлік есеп. Өндірісті ұйымдастыру. Жарнама.
2. Секцияларға APU
VIII
2007
1. 66-бөлім Химиялық технология. Химия өнеркәсібі. Тамақ өнеркәсібі. Металлургия.
2. Секцияға APU
IX
2008
1. 67/69 тараулар Өнеркәсіп пен қолөнердің әртүрлі салалары. Құрылыс.
2. Секцияларға APU.
X
2009
1. 7/9 тараулар бап. Филология. Әңгіме.
2. Біріктірілген APU-дан ӘОЖ