Тұлға туралы түсінік және түрлері, тұлғаның қалыптасу кезеңдерімен оған әсер ететін факторлар

1.

ТҰЛҒА ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ
ТҮРЛЕРІ, ТҰЛҒАНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ
КЕЗЕҢДЕРІМЕН ОҒАН ӘСЕР ЕТЕТІН
ФАКТОРЛАР

2.

Тұлға туралы
толық түсінік
Тұлға — бұл адамға тән психологиялық, әлеуметтік,
рухани қасиеттердің жиынтығы. Адам туғаннан тұлға
болып тумайды, ол тұлғаға айналады. Бұл – ұзақ әрі
күрделі процесс, адамның өмірлік тәжірибесі мен
әлеуметтік ортамен қарым-қатынас нәтижесі.
Тұлға туралы түсінік — адамның қоғамдық өмірінде
атқаратын рөлдері, міндеттері, мақсаттары, көзқарастары
мен мінез-құлқы арқылы көрінеді. Ол – адамның
санасының, еркіндігі мен жауапкершілігінің көрсеткіші.

3.

Саналы әрекет ету қабілеті
Тұлғаның
негізгі
белгілері:
Тұлға – бұл саналы түрде ойлап, әрекет ететін адам.
Саналы әрекет – адамның еркі мен ақыл-ойының
көрінісі.
Әлеуметтік байланыстар мен
қарым-қатынас орнату қабілеті
Тұлға қоғаммен тығыз байланыста болады. Адам
әлеуметтік қатынастар арқылы қалыптасады: отбасыме
достарымен, әріптестерімен қарым-қатынас жасайды.
Моральдық және рухани
ұстанымдары
Әр тұлғаның ішкі дүниесі, ар-намысы, сенімі болады.
Ол – адамды дұрыс пен бұрысты ажыратуға,
әділеттілікке, адалдық пен жауапкершілікке
жетелейді.
Мінез және темперамент
ерекшеліктері
Тұлға – мінезімен ерекшеленеді. Мінез – адамның тұрақты
психологиялық қасиеттерінің жиынтығы. Темперамент –
жүйке жүйесінің физиологиялық негізіне байланысты
туындайтын қасиет.

4.

Тұлғаның
түрлері:
1
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТИПТЕРГЕ БАЙЛАНЫСТЫ:
Интроверт – ойлау мен сезімге бағытталған, ішкі дүниесіне үңілгіш.
Экстраверт – сыртқы ортамен тығыз байланыста, белсенді әрі
ашық.
Амбиверт – жоғарыда айтылған екі типтің ортасындағы тұлға.
2
ТЕМПЕРАМЕНТКЕ БАЙЛАНЫСТЫ:
Холерик – тез қозатын, сезімтал, белсенді.
Сангвиник – оптимист, сергек, тез бейімделгіш.
Флегматик – сабырлы, тұрақты, салмақты.
Меланхолик – тұйық, сезімтал, уайымшыл.

5.

Әлеуметтік типтерге
байланысты:
Басқарушы тұлға
Бұл типтегі адамдар басқаларды
ұйымдастырып, бағыттай алады.
Жауапкершілігі жоғары, шешім
қабылдауға қабілетті.
Әкімшілік, басқарушылық
қызметтерге бейім келеді.
Көп жағдайда лидерлік
позицияда болады.
Орындаушы тұлға
Белгіленген ережелер мен
бұйрықтарды нақты орындауға бейім.
Ұйымшыл, тәртіпті, сенімді қызметкер.
Шешім қабылдаудан гөрі, тапсырманы
дұрыс орындауды жөн көреді.
Жоғары мойынсұнушылықпен
ерекшеленеді.

6.

Тұлғаның қалыптасу
кезеңдері:
01
02
Ерте балалық шақ
(0–6 жас):
Отбасындағы қарымқатынас, тәрбие, атаананың үлгісі маңызды.
Тұлғаның негізі –
сүйіспеншілік, қауіпсіздік
сезімі мен сенімділік.
03
04
Жасөспірімдік
кезең (13–18 жас):
Мектеп жасындағы
кезең (7–12 жас):
Әлеуметтік нормалар мен
тәртіпті үйрену.
Достар мен мұғалімдер
әсері.
Жауапкершілік пен
міндеттерді түсіне
бастайды.
Өз "менін" іздеу, тұлғалық
идентификация.
Қоғамға өзін дәлелдеу,
құндылықтар жүйесі
қалыптасады.
Эмоциялық тұрақсыздық
болуы мүмкін.
Жас ересек кезең (19–
30 жас):
Жоғары білім алу,
мамандық таңдау.
Өзін кәсіби салада
дәлелдеу.
Жеке өмірге, отбасы
құруға дайындық.

7.

Орта жастағы кезең (30–60 жас):
Қоғамдағы орнының нығаюы.
Тұлғалық кемелдікке жету.
Өмірлік мақсаттарға жетуге ұмтылыс.
Қарттық кезең (60 жастан
жоғары):
Өмірлік тәжірибені бағалау.
Тыныштықты, рухани құндылықтарды
іздеу.
Даналық пен ұрпаққа тәрбие беру рөлі.

8.

Тұлғаның
қалыптасуына
әсер ететін негізгі
факторлар:
Биологиялық факторлар:
Тұқымқуалаушылық.
Жүйке жүйесінің ерекшеліктері.
Адам организмі мен физиологиясы.
Әлеуметтік орта:
Отбасы – алғашқы және маңызды
әлеуметтік институт.
Мектеп, сыныптастар, достар.
Қоғамдық қатынастар мен мәдениет.
Мәдени факторлар:
Тіл, дін, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар.
Ұлттық құндылықтар мен тарих.
Бұқаралық ақпарат құралдары мен өнер.

9.

Қорытынды
Тұлға — адамның қоғамдағы орны мен рөлін
айқындайтын күрделі әлеуметтік-психологиялық
құрылым. Ол — адамның биологиялық болмысы мен
әлеуметтік тәжірибесінің бірлігінен туындайтын
қасиет. Тұлға ретінде қалыптасу бала кезден басталып,
өмір бойы жалғасады. Бұл үдеріс әртүрлі кезеңдерден
өтіп, әрбір кезеңде жеке тұлғалық қасиеттер дамиды.
80%
67%
Жеке тәжірибе
әлеуметтік орта

10.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Алдамұратов Ә. «Жалпы психология», Алматы: Санат,
1996.
2. Жарықбаев Қ. «Психология», Алматы: Білім, 2004.
3. Немов Р.С. «Психология», Москва: Владос, 2003.
4. Леонтьев А.Н. «Деятельность. Сознание. Личность»,
Москва: Политиздат, 1977.
5. Выготский Л.С. «Психология развития», Москва:
Смысл, 2005.

11.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!