Кіші жүздің Ресейге қосылуы. Абылай хан билігі тұсындағы Қазақ хандығы

1.

Кіші жүздің Ресейге қосылуы.
Абылай хан билігі тұсындағы Қазақ хандығы.
Қазақтардың Е.Пугачев бастаған шаруалар
көтерілісіне қатысуы.

2.

• 1730ж Кіші жүздің билері Әбілқайыр ханға Ресеймен әскери
одақ жасауды ұсынды.
• Алайда келіссөз мүлде басқаша сипат алды.
• 1730ж қыркүйек айында Әбілқайырдың батыр Сейітқұл
Қойдағұлұлы мен би Құтлымбет Қоштайұлы бастаған елшілік
Петербургке келді.
• Елшілік Кіші жүзді Ресейдің қарамағына алу туралы
императрица Анна Иоанновнаның атына жазылған өтінішті
табыс етті.
• Бұған дейін Ресейдің құрамына Еділ қалмақтары, Қабарда
кінәздігі қосылған болатын.
• 1731ж императрица Анна Ионновна Кіші жүздің қазақтарын
Ресейдің қол астына алу туралы грамотаға қол қойды.

3.

• Грамотаға қол қою кезінде бірқатар шарттар қойылды Кіші
жүзге
• 1)Әбілқайырдың қол астындағылар Ресейге башқұрттардың
үлгісі бойынша жасақ (салық) төлеп тұруға міндетті болды.
• 2)Ресейдің қол астындағы өзге халықтардың тарапынан
қазақтарға шабуыл жасауға тыйым салынуы тиіс.
• 3)Қазақтарға олардың жаулары шабуыл жасай қалған жағдайда
Ресей қазақтарды қорғауға міндеттенді.
• 4)Әбілқайыр Ресейдің қол астындағы халықтардан алынған
тұтқындарды қайтаруы, ал қалмақтар мен және башқұрттармен
тату-тәтті өмір сүруі тиіс болды.

4.

• Қазақтардан ант алу үшін патша үкіметі Әбілқайырға 1731ж көктемде
Петербургтен А.И.Тевкелев бастаған елшілік келді. Құрамында
башқұрт старшыны Таймас Шайымов болды.
• І Петр «Бір миллион сомға дейін қыруар көп шығын жұмсайтын болсақ
та, оны тек бір жапырақ қағаз арқылы Ресей империясының
құрамында ұстау керек, өйткені ол, қырғыз-қайсақ ордасы бүкіл Азия
елдерінің қақпасын ашатын кілт»
• Дипломатиялық тапсырмамен келген елшілерді қорғау ісі Әбілқайырдың
өз ұлы Нұралы сұлтанға тапсырылды.
• 1731ж 10 қазан күні Әбілқайыр хан, бірқатар сұлтандар және ірі
билер мен батырлардың шағын тобы Ресей империясының қол
астына өту туралы ант қабылдады. Ант қабылдауға 29 старшын
қатысты. Ырғыз және Тобыл өзендерінің арасындағы Майтөбе
шатқалында өтті.

5.

• 1740ж Орынборда Әбілқайырдың араағайындық етуімен Орта
жүздің ханы Әбілмәмбет пен сұлтан Абылай Ресейдің қол астына
өтті.
• 1752-1755ж Патша үкіметі Орта жүз жерінің солтүстігіне Жаңаесіл
шекара шебінде әскери бекіністер салды. (1752ж Петропавл,
Пресновская, Звериноголовская)
• 1734ж Қырғыз-қайсақ экспедициясы құрылды. Оны И.К. Кириллов
басқарды. Көмекшісі тілмаш А.Тевкелев болды.
• 1735ж Әбілқайыр ханның өтініші бойынша Ор өзенінің бойында
Орынбор қамалының негізі қаланды.
• Кейін Орынборды Жайық өзенінің бойына 1743ж көшіріп, ескі
қаланы Ор деп аталды.

6.

• 1)XVIIIғ 30-40ж Үй шекара шебі салынды. (Жоғарғы Жайық бекінісінен
Звериноголовская бекінісіне дейінгі 770км созылды)
• 2)1734ж патша үкіметі қазақтарға Жайық өзенінің оң жақ өңірінде
көшңп-қонуға қатаң тыйым салды.
• 3)1742ж Патша үкіметі қазақтардың Жайық өзеніне, Жайық
қалашығына, сондай-ақ салынып жатқан бекіністерге жақындауға
тыйым салды.
• 4)1765ж Ертіс өзенінің бойында ені 10 шақырымдық алқап белгіленіп,
ол аймаққа қазақтарды жолатпауға бұйрық берілді.
• 5)1755ж қазақтар мен башқұрттарды бір-біріне айдап салып, ұлталалық
араздық туғызды./

7.

• Абылай Қазақ хандығының аса көрнекті саяси және мемлекет
қайраткері (1711-1781ж) Түркістанда дүниеге келді. Азан айтып
қойылған аты Әбілмансұр. Шығыстың 7 тілін білді.
• 1771-1781ж Қазақтың бүкіл үш жүзінің ханы болды.
• Абылай ханның ішкі саясаты
• Бір орталықтан басқарылатын мемлекет құрды.
• Сот билігін күшейте түсті.
• Қақтығыстар мен барымтаны тоқтатты.
• Егіншілікке, шөп шабуға, балықшылыққа қолдау көрсетті.
• Керуен саудасын күшейтуге көңіл бөлді.
• Темір ұстаханаларын салудың бастамашысы болды.

8.

• Батырлардың қолдауына сүйеніп, жоспарларын қиындықсыз іске
асырып отырды.
• Билердің қызметіне шек қойды.
• Ірі ұлыстарды билеуге өзіне жақын сұлтандарды тағайындады.
• Хан билігіне қойылған шектеулерді мойындамады.
• Ертіс, Есіл, Көкшетау, Тарбағатай өңірінде егін шаруашылығын
дамытуды қолдады.
• Үш жүзге ұлдары мен туыстарын билеуші етіп тағайындады.
• Жетісуда-Әділ мен Сүйік сұлтандар, Орталық Қазақстанда-Қасым
сұлтан, Ертіс өңірінде-немере туысы Сұлтанбет сұлтан, Шығыс
Қазақстанда-Әбілпейіз сұлтан

9.

• 1741-1743ж Абылай Жоңғар хандығында тұтқында болды.
• 1758ж Жоңғарияны Қытай әскері түгелдей жаулап алды.
• 1761ж Қытай Жоңғария жерінде Синьцзянь немесе Шыңжаң (Жаңашеп)
деген жергілікті аймақ құрды.
• 1756ж Абылай хан Қытай үкіметімен дипломатиялық қатынас орната
бастады.
• 1767ж Қытай Тарбағатай мен Іле бойындағы жайылымдарды
қазақтардың пайдалануына рұқсат берді. Есесіне Қытай үкіметі
қазақтарға Қытай билігін мойындауға талап қойды. Орта жүзбен Ұлы
жүз қазақтарының бір бөлігі Қытай билігін мойындады.
• 1779ж Қырғыздарға жорық жасап бейбіт келісімге келді. Бай
манаптардың балалары мен тұтқындарды Көкшетау жеріне
қоныстандырды. Жаңақырғыз және Байқырғыз деген екі болыс құрып
берді

10.

• 1773-1775ж Емельян Пугачев бастаған Орал казактарының
көтерілісі болды.
• Көтеріліске башқұрттар, татарлар, қалмақтар және Кіші жүзбен Орта
жүз қазақтарының бір бөлігі қатысты.
• Көтеріліске қазақтардың қатысу себептері:
• 1)Мал жайылымы жетіспеді.
• 2)Қазақ жерінде Патша үкіметінің әскери бекіністер салынуына
қарсылығы
• 3)1752-1755ж Жаңаесіл шебінің салынуы.
• 4) «Әскери іздестіру» деген сылтаумен қазақ ауылдарын талап тонауы

11.

• Қазақ жасақтарының бір бөлігі Е.Пугачев көтерілісшілерінің атты әскер
полкына қабылданды.
• Қазақтардан құралған жасақ командирі атаман Андрей Овчинников
Жайық казактары атты әскерлер полкы құрамында шайқасты.
• Нұралы хан 1000 сарбазымен Жайық қаласына келіп, Е.Пугачевке
қызмет етуге әрқашан әзір екенін білдірген.
• 1773ж қазақтар Орынбордан Гурьевке дейінгі барлық әскери
бекіністерді қоршауда ұстап тұрды.
• Қазақ көтерілісшілерінің жасақтары 1773-1774ж наурызға дейін
Орынборға шабуыл жасауға қатысты.
• Орынборға шабуыл жасауға Досалы сұлтан 200 сарбазы мен қатысты.

12.

• Кіші жүз ақсүйектері Ералы, Досалы, Сейдалы, Айшуақ сұлтандар.
• Ақсүйектер екі жақты бағыт ұстанды.
• 1)Соғысты пайдаланып, жер тапшылығын жою.
• 2)Өзіне бағынышты қазақтарды тәуелділікте ұстау және жеңілсе
патша алдында ақталу.
• Нұралы хан екі жаққада қосылмайтын бейтарап саясат ұстанды.
• 1773ж қарашада Нұралының өкілі Зәбір молда Усиха өзені маңында
Е.Пугачевке жолықты.
• Жайық бекінісін қоршаудағы Пугачевтың сәтсіздігі Нұралы ханның
көмек беруге асықпауына себеп болды. ІІ Екатеринаға грамота жіберіп,
Пугачевты жақындатпауын талап етті.

13.

• 1774ж тамызда Царицын түбінде Пугачев ойсырай жеңілді.
• Сырым Датұлы бастаған байбақты руы молдаван полкының
гусарларын тас-талқан етіп жеңді.
• Көтерілістің негізгі ошақтары жойылғаннан кейін де отаршылдыққа
қарсы қозғалыс жалғасты. Ол Көктемірдің «Көзге көрінбейтін
қозғалысы» деп аталды. Бұл әңгіме тама және табын руларының
арасында кең тарады.
• 1775ж патша жарлығымен Жайық өзенінің аты Орал, Жайық
қалашығының аты Орал қаласы деп өзгертілді.
• 1782ж Орынбор өлкесіндегі қазақтарды басқару үшін Шекаралық
экспедиция құрылды.
• 1782ж Кіші жүз қазақтарының қысқы кезеңде Еділ мен Жайық
аралығын жалға алу арқылы қыстап шығуына рұқсат етілді.

14.

15.

• 1)А
• 2)В
• 3)С
• 4)С
• 5)Д
• 6)А
• 7)А
• 8)Д
• 9)А
• 10)А
11)В
12)В
13)Д
14)С
15)А
16)А
17)С
18)Е
19)Д
20)В
21)А
22)Д
23)В
24)В
25)С
26)Е
27)А
28)С
29)Е
30)Д
31)Е
32)А
33)Д
34)А
35)В
36)В
37)Д
38)С
39)Д
40)Д