Табиғи - аумақтық кешендердің қалыптасуы

1.

.
Сабақтың тақырыбы:
Табиғи аумақтық кешендердің
қалыптасуы. Табиғи-аумақтық
кешендердің түрлері
Сабақтың мақсаты:
7.3.5.1. Географиялық қабық, мұхиттар
және материктер, зоналар және
белдеулер, ландшафтар табиғи-аумақтық
кешендерінің қалыптасуын түсіндіреді.

2.

3.

Географиялық қабық- атмосфера , литосфера, гидросфера және биосфера
қабаттарының бір-бірімен тығыз байланыста болатын ортасы, яғни
адамзаттың іс-әрекеті өтетін жердің беткі қабығы. Географиялық
қабықты түзуші компоненоттерге тау жыныстары, ауа массасы, топырақ
жамылғысы, су көзі , мұздықтар және ғарыштық энергия,күн энергиясы
жатады.

4.

Табиғи аумақтық кешен – белгілі бір аумақта өзара
байланысқан табиғи компоненттердің заңды үйлесімі. Аса ірі
табиғи аумақтық кешенге ландшафт (жер және өзара
байланыс) жатады. Атмосфера, гидросфера, литосфера
және биосфера өзара байланысып ,нәтижесінде құрлықта
және мұхитта ландшафттар пайда болатын қабатты
ландшафтық орта дейді.
Географиялық
қабықтың даму
заңдылықтары:
Тұтастық
Зат
айналымы
Ырғақтылық
Зоналылық

5.

6.

Аймақтық
Материктер мен
мұхиттар, табиғат
зоналары

7.

8.

9.

10.

11.

.
Биіктік белдеулер немесе биіктік аймақтар бүл табиғи аймақтардың және ландшафтардың
теңіз деңгейінен жоғарылаған сайын жүйелі алмасуы . Оның экватордан полюске қарай күн
радиациясы деңгейінің төмендеуімен байланысты жазықтықтағы табиғи аймақтардың
аумақтық ауысуына қарағанда оның өзіндік ерекшелігі айқындала түседі . Биіктік
белдеулердің саны солтүстіктен соңтүстікке жылжыған сайын үлгая түседі ,экваторда
орналасқан тау жүйелерінің тау белдеулері неғұрлым көп . Биіктік белдеулердің үш түрі
бар: Теңіз жағалаулық – ол орманды болып келетін төменгі және орта деңгейдегі биіктік
белдеулерімен және жоғары тау жоталық шалғынды жерлерімен сипатталады .
Континентальды – орман ландшафтының жоқтығымен сипатталады. Төменнен жоғарыға
дейін далалықтан таулы - шалғындыға дейінгі белдеулер жүйелі алмасады .

12.

.
Техносфера – адамның техникалық және техногенді нысандар арқылы ( ғимараттар ,
жолдар салу, әртүрлі механизмдер , т.б. ) түпкілікті өзгерткен биосфераның бір бөлігі. Адам
еңбек етудің түрлі салаларын дамыта отырып , табиғаттағы биохимиялық және
эволюциялық үдерістердің негізгі факторына айналды . Сөйтіп , зат және энергия
айналымының жаңа түрін ашты, бұл – биосферадағы антропогендік айналым.
Адам біртіндеп өзіне тірі және өлі табиғатты бағындырғысы келді . Табиғатқа жасанды
әсер етудің зардаптары қоршаған ортаны ластаумен қатар , экологиялық проблемалардың
пайда болуына әсер етті.Соңғы он жылда көптеген метеорологиялық стансылардың
зерттеулерінің нәтижесінде ғаламшарда температураның +1С - қа көтерілгендігі белгілі
болды . Өнеркәсіп орындары көп мөлшерде жанатын пайдалы қазбаларды ( көмір , мұнай ,
газ ) жағуда . Бұл көмірқышқыл газының атмосфераға көптеп таралуына және жылу
эффектісінің пайда болуына әкеледі . Жер бетіндегі жасыл өсімдіктер көмірқышқыл газын
жұтып , оттегін бөліп шығарады , алайда мұхит сулары мұнаймен қатты ластанған .
Табиғи ортаны ластаушылардың бірі - автокөлік . Бұл өркениеті дамыған үлкен
қалалардың проблемасына айналды.Себебі көліктен шығатын 200 компоненттен тұратын
газдар адам организміне жағымсыз всер етуде . Денсаулық үшін қауіпті әсіресе ісік
ауруларын тудыратын канцерогенді зат пен қорғасын қосындылары адам канында
жинақталып , организмдегі қанайналымының бұзылуына әкеп соғады .
Барлық елдердің табиғи орта жағдайының нашарлауына көңіл бөлуіне байланысты
халықаралық ұйымдарды құру мәселесі көтерілді . Осыған байланысты БҰҰ - ның
қоршаған ортаны қорғауға бағытталған халықаралық ұйымы(ЮНЕП) құрылды. Оның
мақсаты- биосферадағы табиғатты тиімді пайдаланудың ғылыми негізін жасау.

13.

Тапсырма: Кластерді толтырыңдар.
Табиғи кешендер
Ғаламдық
Ірі
Аймақтық Жергілікті