Qadimgi-Misr-Sivilizatsiyasi

1.

Qadimgi Misr
Sivilizatsiyasi
Qadimgi Misr sivilizatsiyasi qadimgi dunyoning eng buyuk va ta'sirli
sivilizatsiyalaridan biri bo'lib, Nil daryosi vodiysida ming yillar davomida
rivojlangan.
Sirojiddin Saydullayev

2.

Qadimgi Misr sivilizatsiyasi Nil daryosi bo'yida, shimolda O'rta er dengizi va
janubda Nubiya chullarida rivojlangan. Bu boy madaniyat taxminan 3000 yil
davomida o'z gullab-yashnashi bilan dunyo tarixiga katta ta'sir ko'rsatgan.
Qadimgi Misr tarixiga oid manbalarni asosan to‟rt guruhga
bo‟lish mumkin:
1. Antik mualliflarning tarixiy asarlari.
2. Arxеologik qazilmalar.
3. Misr yozma yodgorliklari.
4. Moddiy-madaniy yodgorliklar.
Miloddan avvalgi V asrda yunon tarixchisi Gerodot butun Misr
bo‟ylab sayohatga chiqib, ko‟rganlari, bilganlari hamda eshitganlari
asosida yirik tarixiy asar yozdi

3.

Misr tarixining asosiy davrlari
Qadimgi Shohlik (c. 2686-2181 m.a.)
1
Qadimgi Shohlik davrida Misr birlashtirilgan va birinchi
piramida qurilgan.
2
O'rta Shohlik (c. 2055-1650 m.a.)
O'rta Shohlikda Misr mustahkamlangan va kengaygan.
Yangi Shohlik (c. 1550-1069 m.a.)
3
Yangi Shohlikda Misr o'z kuchining eng yuqori cho'qqisiga
chiqqan.
4
Kech Shohlik (c. 1069-332 m.a.)
Kech Shohlikda Misr zaiflashgan va tashqi ta'sirlarga
Ptolemeylar davri (332-30 m.a.)
Ptolemeylar davrida Misr Yunon-Rim ta'siriga duch
kelgan.
5
ochilgan.

4.

Qadimgi Misr davlat tuzilishi
Fironlar
Vazirlar
Qo'shinlar
Fironlar Misrning hukmdori va diniy
Vazirlar Fironning eng yaqin
Qo'shinlar Fironni va davlatni himoya
rahbari edi.
maslahatchilari edi.
qilishdi.

5.

Geografik Joylashuvi va Iqlimi
Misr geografik jihatdan ikki qismga: Yuqori Misr Nilning tor va uzun vodiysiga hamda Quyi MisrNilning uchburchak shaklida tarmoqlanib, O‟rta dеngizga olib chiqadigan kеng dеltasiga bo‟linadi.
Yunonlar quyi Misr ko‟rinishini o‟zlarining uchburchakli bosh harflariga o‟xshaganligi tufayli uni dеlta
dеb ataganlar.Misr hududining aksariyat qismi cho‟l zonasida joylashgan. Shundan faqat 3,5% (35
ming kv.km) Nil daryosi dеltasi va vodiysiga to‟g‟ri kеladi. Rеlеfi va gеologik tuzilishi jihatidan
Misr shartli ravishda to‟rt qismga bo‟linadi: 1. Liviya cho‟li; 2. Arabiston cho‟li; 3. Sinay yarim oroli;
4. Nil daryosi vodiysi va dеltasi. Rеlеfi asosan tеkislik bo‟lib, Qizil dеngizga yaqin yerlari tog‟likdir.
Qadimgi Misr Nil daryosi vodiysida joylashgan bo'lib, shimoldan janubga cho'zilgan edi. Bu hududning iqlimi quruq va issiq
edi, lekin Nil daryosining suvlashtiruvchi ta'siri tufayli dehqonchilik rivojlangan edi.
G'arbiy Sahro
Nil Daryosi Vodiysi
Nil daryosining sharqida joylashgan
Nil daryosining g'arbida joylashgan
Nil daryosi vodiysida iqlim yumshoq
Sharqiy Sahro quruq va cho'l iqlimi
G'arbiy Sahro ham quruq va cho'l
va unumdor edi, bu yerda
bilan ajralib turadi.
iqlimi bilan ajralib turadi.
dehqonchilik rivojlangan edi.
Sharqiy Sahro

6.

Qadimgi Misr diniy e'tiqodi va marosimlar
Qadimgi Misr dinini o‟rganishga Xeronеyalik Plutarx ulkan hissa
qo‟shgan. Plutarx (milodiy 50 -125 yillar)ning “Isida va Osiris”
to‟g‟risidagi kitobida Misrda butun antik dunyoda kеng tarqalgan
xudoga ishonish haqidagi afsonalar o’z ifodasini topgan
Politeizm
Xudolar
Misrliklar bir necha xudolarga
Osiris, Horus, Ra va Isis eng
ishonishgan.
mashhur xudolar edi.
Marosimlar
O'limdan keyingi hayot
Marosimlar turli xudolarni
xotirlash va ulardan yordam
Misrliklar o'limdan keyingi
so'rash uchun o'tkazilgan.
hayotga ishonishgan.

7.

Diniy E'tiqodlar va
Ibodatxonalar
Qadimgi Misrliklar ko'p xudolarga sig'inishgan va ularning har biriga o'ziga xos
xususiyatlar berishgan. Ular o'z xudolarini ibodatxonalarda sig'inishgan, bu
ibodatxonalar o'zining go'zalligi va ulug'vorligi bilan ajralib turgan.
Ra
Osiris
Quyosh xudosi, yorug'lik, hayot
O'lim va qayta tug'ilish xudosi,
va tartibni ramziylashtirgan.
qishloq xo'jaligi va yerning
unumdorligini boshqargan.
Horus
Isis
Osmon xudosi, podshohlarni
Onalik va sehr-jodugarlik xudosi,
himoya qilgan va ularning kuchini
Osirisning rafiqasi va Horusning
ramziylashtirgan.
onasi.

8.

Yozuv va Adabiyot
Qadimgi Misr yozuvi ierogliflar deb ataladi. Bu yozuv toshga, papirusga
va boshqa materiallarga o'yilgan yoki chizilgan.
1
Hierogliflar
2
Papirus
Qadimgi Misr yozuv tizimi,
Qadimgi Misrliklarning
rasmlar, belgilar va
yozuv materiali, Nil daryosi
so'zlarni o'z ichiga olgan.
bo'yidagi o'simlikdan
tayyorlangan.
3
Adabiyot
4
Hikoyalar
Qadimgi Misr adabiyoti
Qadimgi Misr adabiyoti
afsonalar, nasrlar, she'rlar,
xudolar, podshohlar,
madhiyalar va boshqa
qahramonlar va kundalik
janrlardan iborat.
hayot haqida hikoyalar
bilan to'ldirilgan.

9.

Misr iyerogliflari sirining uzil-kеsil ochilishi fransuz olimi
Fransua Shampolon nomi bilan uzviy bog‟liq. Napolеon
Bonapartning Misrga qilgan ekspеditsiyasida ishtirok etgan askarlar
chuqur qazib turib, toshga duch kеlishadi. Ular toshni xazina
solingan sandiq bo‟lsa kerak, dеb o‟ylashadi. Olimlar plitaning quyi
qismida bitilgan yozuvlarni osonlikcha o‟qishadi. Matnning bir qismi
yunon tilida yozilgan bo‟lib, plita qo‟yilgan yerga nisbat berilib
“Rozеtt toshi” dеb atalgan. Rozеtt toshiga o‟yib yozilgan yozuv
miloddan avvalgi 203 yilda taxtga o‟tirgan Ptolomеy V ning sha‟niga
yozilgan edi.
1808 yili Shampolon Rozеtt toshiga bitilgan yozuvni o‟qishga
kirishdi. Uzoq davom etgan mashaqqatlar, izlanishlar natijasi
o‟laroq, olim 1822 yili 17 sеntyabrda Parij Fanlar Akadеmiyasi
majlisida “Rozеtt toshi” yozuvlari haqida ilmiy ma‟ruza qildi.
Majlisda Yevropaning turli mamlakatlaridan qator olimlar ham
tashrif buyurishgan edi. Bu sana yangi misrshunoslik fani vujudga
kеlgan sana sifatida tarixga kirdi. Shampolon qadimgi Misr tili
grammatikasi va lug‟atini tiklashga ko‟p harakat qildi, biroq
ulgurmadi. Olim Misrdan qaytib kеlganidan so‟ng, ko‟p vaqt o‟tmay
vafot etdi. Shampolonning ilmiy ishlari uning vafotidan so‟ng chop
etildi.

10.

Qadimgi Misr San'ati
Qadimgi Misr san'ati o'zining hajmli, aniq va rang-barangligi bilan ajralib turadi.
Ularning asarlari hayotlarining turli jihatlarini aks ettiradi.
Devor Rasmlari
Haykallar
Qadimgi Misr san'atining muhim
Podshohlar, xudolar va xudochalarning
qismini tashkil qiladi, ibodatxonalar,
haykallari o'zining hajmliligi va
qabrlar va uylar devorlariga chizilgan.
tafsilotlari bilan ajralib turadi.
Niqoblar
Zargarlik Buyumlari
Marosimlar va dafn marosimlarida
Oltin, kumush va boshqa qimmatbaho
ishlatilgan, o'zining ramziy ma'nosi va
metallardan tayyorlangan, o'zining
go'zalligi bilan ajralib turadi.
bezaklari va ramziy ma'nosi bilan
ajralib turadi.

11.

Piramidalar
Ma'badlar
Rasm va haykallar
Piramidalar fironlarning qabrlarini himoya
Ma'badlar xudolarga ibodat qilish uchun
Misrliklar rasm va haykallar orqali o'z dinlari
qilish uchun qurilgan.
qurilgan.
va hayoti haqidagi tasvirlarni yaratishgan.

12.

Qadimgi Misr Me'morchiligi
Qadimgi Misr me'morchiligi o'zining ulug'vorligi, hajmi va tafsilotlari bilan ajralib
turadi. Ularning eng mashhur tuzilmalari piramidalar, ibodatxonalar va qabrlardir.
Piramidalar
Podshohlar uchun mo'ljallangan qabrlar bo'lib, o'zining ulug'vorligi
va qurish texnologiyasi bilan ajralib turadi.
Ibodatxonalar
Xudolarga bag'ishlangan ulkan inshootlar bo'lib, o'zining go'zalligi
va tafsilotlari bilan ajralib turadi.
Qabrlar
Marhumlarni dafn qilish uchun mo'ljallangan inshootlar bo'lib,
o'zining ichki bezaklari va rasmlari bilan ajralib turadi.

13.

Misrda mе‟morchilik juda erta taraqqiy etgan. Qadimgi podsholik davrida
fir‟avnlar va katta zodagonlar o‟zlari uchun maqbara, saroy va ibodatxonalar
qurdirganlar. Ular ichida, ayniqsa, Misr ehromlari diqqatga sazovor. Sakkaradagi
Joser maqbara ehromi ular ichida eng qadimgisi bo‟lib,
zinasimon shaklda qurilgan. III-IV sulola fir‟avnlari davrida bunyod etilgan
ehromlar o‟zlarining ulug‟vorligi bilan bugun ham butun dunyoni lol qoldirib
kelmoqda. Ular ichida eng mahobatlisi fir‟avn Xufu qurdirgan ehrom bo‟lib,
uning balandligi 150 mеtrga yaqin. Gizadagi yana bir mе‟morchilik namunasi
Sfinks bo‟lib, sher surtarzida ishlangan. Misrda mе‟morchilik juda rivojlanib,
tеxnik jihatdan kamol topgan. Misr arxitеkturasining ko‟plab namunalari
(maqbara, ibodatxona va boshqalar) bizga qadar saqlanib qolgan. O‟rta
podsholik davri mе‟morchiligi Qadimgi podsholik va Yangi
podsholik davridagi mе‟morchilik o‟rtasida o‟ziga xos ko‟prik
hisoblanadi.

14.

Qadimgi Misr ilm-fani va texnologiyasi
Matematika
Qadimgi Misrliklar matematik bilimlarni qo'llab, piramida va ma'badlarni qurishgan.
Astronomi
Ular yulduzlarni kuzatish va vaqtni aniqlash uchun astronomiya bilimlaridan
foydalanishgan.
Tibbiyot
Misrlik shifokorlar turli kasalliklarni davolashda o'z bilimlarini qo'llashgan.
Texnologiya
Qadimgi Misrliklar suv tashish va qishloq xo'jaligi uchun turli texnik qurilmalarni
yaratishgan.

15.

Qadimgi Misr Tibbiyoti
Qadimgi Misr tibbiyoti o'sha davr uchun juda rivojlangan edi. Ular
kasalliklarni tashxislash, davolash va jarrohlik amaliyotlarini
o'tkazishda tajribaga ega edilar.
Tashxis
Tekshiruvlar, kuzatuvlar va
kasallikning belgilari orqali
Davo
O'simliklar, hayvonlar va
minerallar asosidagi dorilarni
ishlatish.
Jarrohlik
Suyaklarni biriktirish, yaralarni
davolash va boshqa
amaliyotlar.

16.

Qadimgi Misr ijtimoiy hayoti
Ijtimoiy
Fironlar
Vazirlar
sinflar
Qo'shinl
Dehq
Hunar
ar
onlar
mandl
Qullar
ar
Hujjatl
Hukm
Fironn
Davlat
Qishlo
Turli
Xizma
ar
dorlar
ing
ni
q
hunarl
tkorlar
masla
himoy
xo'jali
ar
va
hatchil
a
gi
bilan
mehn
ari
qiluvc
bilan
shug'
at
hilar
shug'
ullanu
qiluvc
ullanu
vchilar
hilar
vchilar

17.

Qadimgi Misr Qishloq Xo'jaligi
Qadimgi Misr qishloq xo'jaligi Nil daryosining suvlashtiruvchi ta'siri tufayli
rivojlangan edi. Ular bug'doy, arpa, zig'ir, xurmo va boshqa ekinlarni
yetishtirishgan.
1
Suvlash Tizimlari
Nil daryosidan suvni sug'orish uchun kanallar va to'g'onlar
qurilgan.
2
Dehqonchilik
Bug'doy, arpa, zig'ir, xurmo va boshqa ekinlarni yetishtirish.
3
Hayvonchilik
Sigir, qo'y, echki, cho'chqa va parrandalarni boqish.

18.

Qadimgi Misr iqtisodiyoti va
savdo
Qishloq xo'jaligi
Qazib olish
Qishloq xo'jaligi Misr iqtisodiyotining
Oltin, kumush va tosh qazib olish ham
asosi edi.
muhim rol o'ynagan.
Savdo
Pul tizimi
Misrliklar Nil daryosi va O'rta er
Qadimgi Misrda o'ziga xos pul tizimi
dengizi orqali savdo qilishgan.
mavjud edi.

19.

Qadimgi Misr madaniyati va
merosining ahamiyati
Qadimgi Misr madaniyati bugungi kun insonlariga ko'plab bilimlar va ilhom
manba'i hisoblanadi. Uning me'morchiligi, san'ati, diniy e'tiqodi va ilm-fani jahon
tarixida muhim o'rin tutadi.

20.

Qadimgi Misr Harbiy Texnologiyasi
Qadimgi Misr armiyasi o'zining kuchli qurollanishi va jang texnologiyasi bilan ajralib turgan. Ular piyoda askarlari, otliqlar va jang
aravalari bilan jang qilishgan.
Qurollar
Jang Aravalari
Qilichlar, nayzalar, kamonlar, boltalar, shuningdek, jang
Jang maydonida tez harakatlanish va dushmanni xafa qilish
aravalari va qurollarni tashkil qilgan.
uchun ishlatilgan.

21.

Qadimgi Misr
Sivilizatsiyasining Inqirozi va
O'rganilishi
Qadimgi Misr sivilizatsiyasi bir necha sabablarga ko'ra inqirozga yuz tutgan,
jumladan, ichki nizolar, iqlim o'zgarishi va boshqa davlatlarning bosqini.
1
Arxeologiya
2
Tarixchilar
Qadimgi Misr sivilizatsiyasini
Qadimgi Misr madaniyati, tarixi
o'rganishda arxeologik qazish
va sivilizatsiyasini o'rganib, o'sha
ishlari muhim rol o'ynaydi.
davrga oid ma'lumotlarni
to'playdilar.
3
Muzeylar
4
Qiziqish
Qadimgi Misr san'ati va
Bugungi kunda Qadimgi Misr
madaniyati haqida ma'lumot
madaniyati va tarixiga bo'lgan
beruvchi asarlarni saqlaydilar.
qiziqish tobora ortib bormoqda.