меншік кылмыстар (1)

1.

Меншікке қарсы
қылмыстарды
саралаудың кейбір
мәселелері
1 Ұсақ-түйек жымқыру мен ұрлықты
ажырату
2 Тонау, қарақшылық және
қорқытып алушылық қылмыстарын
ажырату мәселелері
ОРЫНДАҒАН:АБДУЛЛА МЕРУЕРТ

2.

Меншікке қарсы қылмыстар деп иелік ету құқығын бұзумен, меншік
иесіне басқа да тәсілдермен мүліктік зиян келтірумен немесе
осындай зиян тигізуге қауіп-қатер жасаумен байланысты әрекетті
айтады. Қолданыстағы заңдарда қарастырылған меншікке қарсы
қылмыстардың түрлері әрекетті жасау ниеті мен тәсілдері арқылы
ерекшеленеді. Пайдакүнемдік ниеттің бар немесе жоқтығына
байланысты барлық қылмыстар пайдакүнемдік және
пайдакүнемдік емес деп екіге бөлінеді.Өз кезегінде пайдакүнемдік
қылмыстар екі топқа бөлінеді: бөтеннің мүлкін ұрлау және меншікке
қарсы басқа да пайдакүнемдік қылмыстар. Ұрлықтың мынадай
нысандары бар: ұрлық, тонау, қарақшылық, алаяқтық, бөтен мүлікті
иеленіп алу немесе ысырап ету. Меншікке қарсы басқа да
пайдакүнемдік мақсаттағы қылмыстардың тобына қорқытып
алушылық, алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік
залал келтіру, көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып
алу немесе сату, интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу,
сондай-ақ автокөлікті немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау,
мақсатсыз, заңсыз иелену кіреді. Пайдадакүнемдік мақсатынсыз
жасалған меншікке карсы қылмыстарға мыналар жатқызылады:
жерге қатысты мүліктік құқықтарды бұзу, бөтен адамның мүлкін
қасақана жою немесе бүлдіру.

3.

Меншікке қарсы қылмыстарды саралау — құқық қорғау органдары мен сот жүйесі үшін маңызды
мәселе. Бұл қылмыстар жеке және заңды тұлғалардың меншігіне қол сұғу, яғни материалдық және
рухани игіліктерді заңсыз иемдену, бүлдіру немесе жою әрекеттері болып табылады. Меншікке
қарсы қылмыстардың түрлері кең ауқымды және түрлі әлеуметтік салаларды қамтиды. Олардың
саралануының күрделілігі кейбір объективті және субъективті факторларға байланысты болуы
мүмкін. Осы тұрғыдан саралаудың маңызды аспектілері мынадай:1. Қылмыс құрамы: Меншікке
қарсы қылмыстардың негізгі құрамын анықтау кезінде оның объективті және субъективті белгілеріне,
сондай-ақ іс-әрекеттің нақты түріне байланысты нақты саралау маңызды. Мысалы, ұрлық, тонау,
алаяқтық, қорқытып алу, жою немесе бүлдіру әрекеттері өзара айтарлықтай ерекшеленеді.2.
Қылмыстың ауырлық деңгейі: Қылмыстың ауырлығын анықтағанда меншікке келтірілген зиянның
көлемі мен оның салдары есепке алынады. Әрбір жағдайдың нақты сипаттамасын ескере отырып,
жаза тағайындау кезінде әділдік қағидасын сақтау маңызды.3. Мақсат пен ниет: Меншікке қарсы
қылмыстарда қылмыстың субъективті жағы маңызды. Қылмыскердің қандай мақсатпен әрекет
еткені, оның ниеті мен ойы оның жауапкершілігін анықтауда шешуші рөл атқарады. Мысалы, ұрлық
жасаған кезде қылмыскердің жеке пайда көру ниеті немесе қоғамдық тәртіпті бұзу мақсаты болуы
мүмкін.4. Құқықтық қорғау шаралары: Қазақстандағы заңнамалар меншікке қарсы қылмыстарды
ауыр қылмыс ретінде қарастырып, заңды тұлғалардың, ұйымдардың және жеке тұлғалардың
құқықтарын қорғауға бағытталған. Қылмыстық құқық бұзушылықтарды алдын алу мен олардың алдын
алу шараларын дамыту маңызды.5. Қоғамдық қауіпсіздік: Меншікке қарсы қылмыстар қоғамға, жеке
тұлғалар мен ұйымдарға зиян келтіріп қана қоймай, жалпы қоғамдық қауіпсіздікті де бұзуы мүмкін.
Сондықтан меншікке қарсы қылмыстарды дұрыс саралап, жауапкершілікті күшейту қоғамдағы
тәртіпті сақтауға ықпал етеді.Қорыта айтқанда, меншікке қарсы қылмыстарды саралау құқық
қорғаушы органдар мен соттардың жұмысында маңызды роль атқарады. Бұл қылмыстарды дұрыс
саралау әділеттілік, құқықтық тәртіп және қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге септігін тигізеді.

4.

Ұсақ түйек жымқыру (құқықтық терминологияда «ұсақ ұрлық» деп те
аталады) — бұл меншікке қарсы қылмыс түрі, мұнда қылмыскер аз
көлемдегі немесе төмен құндылықтағы мүлікті ұрлайды. Бұл
қылмыстың ерекшелігі — ұрланған заттардың құнының
салыстырмалы түрде төмен болуы, бірақ қылмыс жасау ниетінің
және әрекетінің заңсыз болуы сақталады.
Ұсақ түйек жымқырудың құқықтық саралауы:
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде ұсақ ұрлыққа
қатысты арнайы бап қарастырылған. 187-бап. Ұсақ-түйек жымқыру
1. Ұсақ-түйек жымқыру, яғни болмашы мөлшерде жасалған,
бөтеннің мүлкін ұрлау, алаяқтық, иемденіп алу немесе талан-таражға
салу, –
сексен айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл
салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не сексен сағатқа
дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не жиырма тәулікке
дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады.Бұл қылмыс әдетте жеңіл
түрде сараланады, өйткені қылмыстық іс-әрекет тек төмен
құндылықтағы мүлікті ұрлаумен шектеледі. Осыған байланысты ұсақ
түйек жымқыру қылмысының бірнеше маңызды белгілері бар:
1. Құнның төмендігі: Ұсақ ұрлықты басқа ұрлық түрлерінен
ажырататын басты белгі — ұрланған мүліктің немесе заттың құнының
төмендігі. Қазақстанда Қылмыстық кодекс бойынша ұрлық жасаған
кезде ұрланған мүліктің құнының 10 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
төмен болуы ұсақ ұрлық деп саналады.

5.

188-бап. Ұрлық
1. Ұрлық, яғни бөтеннің мүлкін
жасырын жымқыру –
мүлкі тәркіленіп немесе онсыз, бір
мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi
мөлшерде айыппұл салуға не сол
мөлшерде түзеу жұмыстарына не сегіз
жүз сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық
жұмыстарға тартуға не үш жылға
дейiнгі мерзімге бас бостандығын
шектеуге не сол мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.

6.

Тонау мен қарақшылық — екеуі де меншікке
қарсы қылмыстар, бірақ олардың заңдық
ерекшеліктері мен саралануы арасындағы
айырмашылықтар айтарлықтай маңызды.
Бұл екі қылмыс түрі де күш қолдану немесе
оның қатерін пайдаланып, басқа
адамдардың мүлкін тартып алу
мақсатында жасалады, бірақ олардың
сипаттамалары мен салдары әртүрлі.191бап. Тонау
1. Тонау, яғни бөтеннің мүлкін ашық
жымқыру –
мүлкi тәркiленiп немесе онсыз, екі мың
айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi
мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде
түзеу жұмыстарына не бір мың сағатқа
дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға
тартуға не төрт жылға дейiнгi мерзiмге бас
бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.

7.

192-бап. Қарақшылық
1. Қарақшылық, яғни бөтеннің мүлкін
жымқыру мақсатындағы шабуылға
ұшыраған адамның өмiрiне немесе
денсаулығына қауiптi күш колданумен
немесе тiкелей осындай күш қолдану
қатерін төндірумен ұласқан шабуыл –
мүлкi тәркiленiп, үш жылдан жетi жылға
дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан
айыруға жазаланады.