ЎЙИН ДАРСИ

1. МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ДИРЕКТОР ВА МУТАХАССИСЛАРИНИ ҚАЙТА ТАЙЁРЛАШ ВА МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ИНСТИТУТИ “МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ

ТАШКИЛОТЛАРИДА
ДЕФЕКТОЛОГ ИШ ФАОЛИЯТИ”
ўқув модули
.
“Мактабгача таълим методикаси”
кафедраси катта ўқтувчиси
Умарова Зуҳра Мадиярбековна

2. 2-мавзу: Ривожланишида жисмоний ва психик нуқсонлари бўлган болаларни ривожлантиришда таълимий ўйинлардан фойдаланиш. Режа:

1.Таълимий ўйинларнинг мазмун
моҳияти.
2.Болаларни ривожлантириш учун
олиб бориладиган ўйинлар.

3.

Ўйин
мактабгача
тарбия
ёшидаги
болаларнинг асосий фаолияти бўлиб, у орқали
бола шахс сифатида шаклланади
Ўйин
- боланинг келажакдаги ўқишини,
меҳнат
фаолиятини,
кишиларга
муносабатини қай даражада шаклланиб
боришини белгилайди
Ўйин
- бола қанчалик яхши ўйнаса, у
мактабда шунчалик яхши ўқийди.

4. Болалар ўйини ўзининг мазмуни, ҳусусияти, ташкил этилишига кўра қуйидаги туркумларга ажратилади

1.Ижодий ўйинлар
2.Қоидали ўйинлар
Ижодий
ўйинларни Қоидали ўйинларнинг
мазмуни ва қоидаси
болалар ўзлари ўйлаб
катталар томонидан
топишади.
Унда
белгиланади. Қоидали
белгиланган қоидалар
ўйинларга қуйидагилар
бўлмайди.
Ўйин
киради
қоидасини
болалар • дидактик ўйинлар
ўзлари ўйин жараёнида • ҳаракатли ўйинлар
белгилайдилар
• мусиқали ўйинлар
• эрмак ўйинлар

5.

Ўйин - бу хаёт
кўзгусидир
Бола қўғирчоқ ёки машина
фақатгина ўйинчоқ эканини
билади. Лекин уларни тирикдек
яхши кўради.
Бола ўзини “ёлғондакам” учувчи
ёки капитанлигини билади, аммо
ўзини хеч нарсадан қўрқмайдиган
мард денгизчи деб билади ва
ютуқларидан ғурурланади.

6.

Бўлиши керак:
Бола баркамол ривожланиши учун эркин бўлиши ва
катталар томонидан мажбурланмаслик керак.
Ўйин орқали ютуқларга эришиш учун қувонч ва
истакни келтириши керак: муаммони ечишнинг тўғри
йўлини топинг, тўғри жавоб беринг, болалар орасида
биринчи бўлинг.
Эътиборни, фикрлашни, кузатишни ривожлантириш
учун болалар ўйинлари аниқ ва ёрқин тасвирлар билан
маънога эга бўлиши керак.
Педагоглар
томонидан
тайёрланган
ўйинлар
тарбияланувчилар учун оддий ва тушунарли бўлиши
керак.
Ўйин
мавзуга мос танланиши ва қоидалари тўғри
танланиши лозим.

7. Дефектолог томонидан олиб бориладиган коррекцион-педагогик ишлар

Тўғри нафасни ривожлантириш
Артикуляцион аппаратни ривожлантириш
Овозни ривожлантириш
Тўғри товуш талаффузини шакллантириш
Фонематик идрокни ривожлантириш
Луғат бойлигини ошириш
Боғланган нутқни ривожлантириш
Нутқнинг грамматик томонини ривожлантириш
Умумий ва майда қўл моторикани ривожлантириш
Мустақил нутқни шакллантириш
Мантиқий тафаккурни ривожлантириш
Билиш фаолиятини ривожлантириш

8. Тўғри нафасни ривожлантириш

Нафас бўлимига кўкрак қафаси, бронхлар, трахея
киради. Нутқни талаффуз этиш нафас олиш билан узвий
боғлиқдир. Шунинг учун нутқ камчиликларни бартараф
этишда нафас машқларнинг аҳамияти жуда катта.
Нафас олиб чиқариш 4 босқичдан иборат
1.Бурундан нафас олиб, оғиздан чиқариш
2.Бурундан нафас олиб, бурундан чиқариш
3.Оғиздан нафас олиб, оғиздан чиқариш
4.Оғиздан нафас олиб, бурундан чиқариш
Таълимий ўйинлар:“Футбол”, “Шар пуфлаймиз”,
“Шамни ўчирамиз”, “Гулни хидлаймиз”, “Капалакларни
учирамиз”, “Ким узоққа учириш”, “Бир нафасда тез
айтишни ёд ол” ва бошқалар.

9. Тўғри нафасни ривожлантириш

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17. Тез айтиш

Тез айтгину тез гапир,
Тез айтганга бир патир.

18. Артикуляцион аппаратни ривожлантириш

Нутқ аппаратининг артикуляцион бўлимига тил,
лаблар, жағ, қаттиқ ва юмшоқ танглай, альвеолалар
киради. Артикуляцион машқлар аниқ, тўлиқ, меъёрда
бажаришга қаратилади.
Таълимий ўйинлар
“Белкуракча”, “Косача”, “Игнача”, “Тепача”, “Елканча”,
“Қўзиқорин”,
“Соатча”,
“Арғимчоқ”,
“Бўёқчи”,
“Илонча”, “От”, “Мазали мураббо”, “Найча”,
“Барабан”, “Қурбақа”, “Бегемот”, “Фил”, “Шар”,
“Тишимизни
тозалаймиз”,
“Блинчик”
“Дераза”,
“Тилимизни
жазолаймиз”,
“Тилимизни
рағбатлантирамиз” ва бошқалар.

19. Артикуляцион аппаратни ривожлантириш

20.

21. Овозни ривожлантириш

Нутқ аппаратининг овоз бўлими хиқилдоқ ва
овоз пайчаларидан ташкил топган. Овоз кучга,
баландликка
ва
тембрга
эга.
Нутқ
ривожланишида овознинг ўрни мухим.
Таълимий ўйинлар
-хайвонлар овозига тақлид қилиш; мў-мў, вов-вов,
мяу-мяу, бе-бе, ...
-шеър, санамалар, ашулаларни баланд, ўрта, паст
овозда ёд олиш
-гапдаги сўзларни урғу билан баланд овозда
гапириш

22. Овозни ривожлантириш

“ОРКЕСТОР”
ўйин

23. _____ чик ___________ чирик

_______
_______
_______
_______________
_______
_______
_______
_______________
_______
_______
________________
_______
________________
_______!
_______

24.

Хозир ўлкамизда қиш фасли.
Хозир ўлкамизда қиш фасли.
Хозир ўлкамизда қиш фасли.

25.

Сарғаяди кўкатлар,
Барг тўкади дарахтлар.
Хосил еғиб олинар,
Бу куз фаслида бўлар.
Ғир-ғир шамол елади,
Буни хамма билади.
Ўгиради элга юз,
Мархамат кел олтин куз!

26.

Сабзавотлар
Ўсар бизда саримсоқ,
Сабзи, пиёз ва қовоқ,
Туруп, картошка,карам,
Яна бақлажон, шолғом.
Дўстларимизни йиғиб,
Роса қилдик биз мехмон
Едик, ичдик, ўйнадик,
Қишга ёпдик, тузладик.
Кетар чоғи даладан
Рахмат полиз, чин дилдан.

27. АЛЛА

Осмондаги ойим, алла,
Менинг ширин болам, алла.
Алла, болам, алла,
Жоним болам, алла.
Алла, болам, алла-ё.
Саҳар чоғи бўлибди.
Ичим нурга тўлибди.
Алла, болам, алла.
Жоним болам, алла.
Жигаримнинг пораси, алла.
Кўзгинамнинг қораси, алла.
Алла, болам, алла,
Жоним болам, алла.

28. Тўғри товуш талаффузини шакллантириш

Товуш талаффузининг кўриниши сўзнинг алоҳида
талаффузида, бўғинларда, сўзларда, жумлаларда,
шеърларда, тез айтишларда, эртак ва хикояларда
кузатилади.
Сирғалувчи товушлар: (с, з, ц)
Шипилловчи товушлар (ш,ж,ч)
Санор товушлар (л, р, нг)
Тил орқа, чуқур тил орқа товушлар (к, г, х, қ, ғ, ҳ)
Жарангли товушлар (в, б, д)
Таълимий ўйинлар
«Насос» с-с-с…, «Жимлик» тссс…, «Ўрмон шовуллайди» ш-ш-ш...,
«Отлар» дррр..., «Қарғалар» қар-қар..., «Мототцикл» трр-трр...,
«Самолёт» л-л-л…., «Рубоб чаламиз» ла-ла-ла… ,«Арилар» з-з-з...,
«Поезд» ч-ч-ч..., «Қўнғизлар» ж-ж-ж..., «Как-ку» «как-ку, как-ку, какку» «Каптарларга дон бер» «гу-гу- гу»

29. Фонематик идрокни ривожлантириш

Фонематик эшитиш болада бевосита нутқий алоқа
асосида шаклланади.
-сўз бошидаги товушни аниқлаш
-сўз ичидан керакли товушларни аниқлаш
-жуфт товушларни бир-биридан ажратиш: б-п, т-д, с-з, ш-ж
-товушнинг сўздаги ўрнини аниқлаш: масалан: сўзда учинчи
бўлиб, қандай товуш келяпти
-товушнинг сўздаги кетма-кетлигини аниқлаш
Таълимий ўйинлар
«Товушни эшитганда чапак чалиш», «Сўзларни бўғинга
ажратиш», «Товуш ўрнини аниқлаш», «Шеърни чапак чалиб
ёд олиш», «Мусиқа тўхтаганда тўхташ» ва бошқалар.

30. Фонематик идрокни ривожлантириш

“ДИҚҚАТ БИЛАН ЭШИТ ВА БАЖАР”
ўйини
“Р” товушини талаффуз қилганда чапак чалинг.
“С” товушини талаффуз қилганда столга уринг.
“К” товушини талаффуз қилганда оёғингизни дўпиллатинг.

31. Луғат бойлигини ошириш

Суҳбат вақтида болалар нутқини кузатиш бола
луғат бойлиги ҳақида маълум тасаввурларни
беради. Луғат
бойлигини
ривожлантиришда
махсус усуллар қўлланилади: нарсаларни номлаш,
нарсаларни тасвирланишига кўра номлаш,
нарсалар номини умумлаштириш ва бошқалар.
Луғат бойлиги ички ва ташқи қисмга ажралади.
Луғат бойлиги предметлар номи ва мавзулар
асосида амалга оширилади.
Масалан: Ички нутқ: Менга олма расмини олиб
бер.
Ташқи нутқ: Бу нима? Бу олма. ва ҳаказо.

32.

ОЛМА

33.

34.

“Янги сўз топинг” ўйини
“ДЕФЕКТОЛОГ”

35. Боғланган нутқни ривожлантириш

Боғланган нутқни қуйидагича ривожлантирилади
-предметли расмлардан, ўйинчоқлардан,
фойдаланган ҳолда гаплар, ҳикоя тузиш
нарсалардан
Масалан: Бу гул. Гул жуда чиройли. Мен гулни ойимга
совға қилдим. ...
-Расмлар сериясидан фойдаланган ҳолда ҳикоя тузиш.
Масалан: расмлар 3-4 тали серияли расмларни болага
тавсия этади ва шу расмларга қараб кетма-кетликда ҳикоя
тузади
-Саволларга тўлиқ ва аниқ жавоб бериш
Масалан: Ҳозир ўлкамизда қандай фасл? –Ҳозир ўлкамизда
баҳор фасли
-Пиктограмма асосида хикоя тузиш
-Берилган мавзу асосида ҳикоя тузиш

36.

Бир бор экан, бир
йўқ экан кунлардан
бир куни ......

37.

38. Нутқнинг грамматик томонини ривожлантириш

Бунда асосий диққат болаларнинг қай тарзда гап
тузишга
қаратилади. Бунда сўзларни боғлаб, матн
мазмунини қай даражада сўзлаб бериши ҳисобга олинади.
Бунинг учун болаларга қуйидаги вазифаларни бажариш
таклиф этилади.
-сюжетли расмлар асосида гап тузиш
-нарсаларга оид расмлардан фойдаланган ҳолда бирликдаги отлардан
кўпликдаги отларни ҳосил қилиш. Масалан: копток-коптоклар, қаламқаламлар
-Отлардан кичрайтириш-эркалаш шаклларини ҳосил қилиш. Масалан:
уй-уйча, кучук-кучукча
-Отлардан сифат ясаш. Масалан: Қизил олма, қора машина, ....
-Шахс сонда туслаш. Масалан: Мен олма едим. Сен .., У..,
Биз..,Сиз..,Улар... .
-Шаклини аниқлаш. Масалан: Олма доира шаклда
-Келишик қўшимчаларни қўллаш

39.

40.

41.

42.

43. Нутқнинг грамматик томонини ривожлантириш

“ШОЛҒОМ”
ЭРТАГИ

44. Мустақил нутқни шакллантириш

Мустақил нутқни шакллантириш - боланинг
ўз тенгдошлари билан қандай нутқий алоқага
кириши кузатилади.
Мустақил нутқ диалог, моналог, шеър,
ашула,
топишмоқлар,
тез
айтишлар,
мақоллар,
эртаклар,
мультимедиали
машғулотлардан
фойдаланиш
орқали
шаклланади.
Масалан: Эртакларни таҳлил қилиш, ҳикоя
қилиш, ёзиш, саҳналаштириш ва расм чизиш
орқали тақдим этиш мумкин.

45. Қуйидаги харфлар иштирок этган матн тузинг

«С» «М» «К» «Д»

46. Умумий ва майда моторикани ривожлантириш

Боланинг
маторикасини
оёқ,
қўллар
мувофиқлиги,
тана
мувозанатини
сезиши,
боланинг ўз гавдасини тутиши, харакатларни
бажариш даражаси, бир харакатдан иккинчи
харакатга ўтиши, чапақайлик, юз ишоралари, қўл
бармоқлари ва майда қўл ҳаракатлари асосий
харакатлардир.
Таълимий ўйинлар
“Югуриш, сакраш, бир оёқда, сўнги иккинчи
оёқда туриш”, “Коптокни бир-бирига улоқтириш”,
“Шеърларни харакат билан ёд олиш”, “Ипни ўраш,
ипни боғлаш”, “Дон маҳсулотларини ажратиш”,
“Рангига қараб ажрат” ва бошқалар.

47. Умумий ва майда моторикани ривожлантириш

48.

49.

50.

51.

52.

«Ким кўп қисқичлар
топади”
ўйини

53. Мантиқий тафаккурни ривожлантириш.

Мантиқий фикрлаш юз бераётган ходиса ёки
холатларни сабаб оқибат йўналишини англаши
ҳамда уни мустақил фикрлаш орқали ҳаёлда
мантиқан давом эттира олиш қобилиятини
намойиш этишдир.
Яхши мантиқий ўйинлар эхтиёткорлик ва
тезкорлик,
инновацион
ечимларни
топиш
қобилиятини ривожлантиради.
Таълимий ўйинлар
“Муаммоли
вазиятларни
ечиш”,
“Тест”,
“Тўртинчиси ортиқча”, “Ўхшашини топ”, “Уй
ёнди, нима қилиш керак?”, “Дўстимиз касал
бўлиб қолди, нима қилиш керак?” ва бошқалар.

54. Мантиқий тафаккурни ривожлантириш.

“САЁХАТ”
ўйини

55.

Бир юз икки қулоқ жами нечта одамда бор?
Алифбеда нечта харф бор?
Битта қаср ичида 20 та асир.
Ҳамма ёқ сув лекин ичишга сув йўқ.
Битта хонада стол стулда 1 ўзбек 1 рус и 1 та кабой
ўтирибди жами ерда оёқлар сони нечта?
Тошкент йўлларида нечта бурилиш бор?
Сигир нима учун ётади?
Қаерда дарёлар сувсив, шаҳарлар уйсиз?
Қандай идишга овқат сузиб бўлмайди?
Қачон гадой шоҳ бўлади?
Суюқ эмас ичса бўлади?

56. Билиш фаолиятини ривожлантириш.

Боланинг руҳий ҳусусиятлари ҳам эътибор талаб
қилади.
Диққат - ақлий фаолликни оширишни талаб қиладиган онгни йўналтирилиши ва
бир нарсага қаратилиши.
Сезги - атрофдаги нарса ва ходисаларини мияда акс этиши. Сезгиларга кўриш,
эшитиш, таъм-маза билиш, ҳид билиш, тери-туюш киради.
Хотира - маълумотларни эслаб қолиш, эсда сақлаш, эсга тушириш ва унитиш
билан боғлиқ мураккаб жараёндир.
Тафаккур - янгиликни қидириш ва очиш, башорат қилиш, олдиндан пайқашга
қаратилган.
Идрок - теварак-атрофимиздаги нарса ва ходисалар сезгиларимиз асосида, яхлит
тарзда акс этишимизни таъминлайди.
Тасаввур – хаёли деб ўтмишда бўлиб ўтган ёки ҳозирда бўладиган лекин бизнинг
турмуш тарзимизда учрамайдиган, яъни биз идрок қилмаган тасаввур ва образлар
яратишга айтилади.
Ҳаёл – мавжуд бўлган тасаввурлар асосида янги образларни яратишга айтилади.
Нутқ – инсоннинг мулоқот фикрлаш ва фаолият жараёнида муҳим психик
вазифани бажаради.

57. Мақолларни мнемотехника орқали тасвирланг.

*Дарахт бир ерда кўкаради.
*Аввал ўйла, кейин сўйла.

58.

“БУТУРБРОД”
ўйини

59. Назорат саволлари

Мактабгача тарбия ёшдаги болаларнинг асосий фаолияти нима?
2. Боланинг мустақил фаолиятида нима номоён бўлади?
3. Қандай ўйин туркумларини биласиз?
4.Қоидали ўйинларга нималар киради?
5.Ижодий ўйинларни ким томонидан топилади?
6. Қандай миллий ўйинларни биласиз?
7.Нафасни ривожлантириш учун қандай таълимий ўйинлардан фойдаланасиз?
8.Артикуляцияни ривожлантиришда қандай таълимий ўйинлардан фойдаланасиз?
9.Луғат бойлигини ривожлантириш учун қандай таълимий ўйинлардан
фойдаланасиз?
10.Боғланган нутқни ривожлантириш учун қандай таълимий ўйинлардан
фойдаланасиз?
11.Мантиқий тафаккурни ривожлантириш учун қандай таълимий ўйинлардан
фойдаланасиз?

60. Тавсия этиладиган адабиётлар ва манбалар

1.Шомахмудова Д., Тулагонова Д.
“Логопедик машклар”
2. Филичева Т.Б. и др. “Дети с фонетико-
фонематическим недоразвитием” Изд-во
ГНОМ и Д. – М., 2000.
3. Шомахмудова Р.Ш. Мўминова Л. Болалар
нутқидаги нуқсонлар ва уларни бартараф
этиш. – Т., 1994.

61.

Эътиборингиз
учун
раҳмат!
www.themegallery.com
Мурожат учун (93)392-35-87