ХОСГҮЙ-ҮНЭТ-5-тайлбартай

1.

МОНГОЛЫН УРАН ЗУРГИЙН ГАЛЕРЕЙ
Үржэнгийн ЯДАМСҮРЭН (1905-1986)
МОНГОЛ УЛСЫН АРДЫН ЗУРААЧ, ТӨРИЙН СОЁРХОЛТ, УРЛАГИЙН ГАВЬЯАТ ЗҮТГЭЛТЭН
“ӨВГӨН ХУУРЧ” 1958 он
Цаас, гуашь , 79х59.5 см
Монгол соёлын улбаа, Монгол хүний уугуул мөн чанарыг илтгэгч, орчлон
ертөнцтэй хөг эгшгээр холбогдон өвгөдийн түүхийг хайлагч туульч өвгөний дүр
бүтээхийг Монгол улсын анхны Ардын зураач Үржэнгийн Ядамсүрэнд эрдэмтэн
зохиолч Б.Ринчен санал болгосон гэдэг.
Зураач үндэсний уламжлал, өв соёлыг монгол зургийн аргаар илэрхийлэхдээ
тухайн үед нэрийг нь ч дурсахад хориотой байсан Чингис хааныг гол дүрээ болгосон
гэж зарим судлаачид үздэг бол зарим нь Гандан хийдийн Цэрэннадмид хэмээх
хуврагыг натур болгосон гэдэг. Зургийг бүтээхдээ шүтээн зургийн зохиомжийн дэгийг
ашиглаж, монгол зургийн арга ажиллагаанд европ уран зургийн алслалт, орон зайн
онолыг тусгажээ.
Зохиомжийн төвд иж бүрэн монгол хувцастай буурал өвгөн хээ угалз бүхий
хүрэн олбог дээр заларч, номин цар, ногоон толгойтой морин хуур чавхдан сууна.
Туульч өвгөний харцыг яг л амьд мэт зурсан бөгөөд түүний нүүрний хөдөлгөөн, амаа
жимийсэн байдал, төвлөрөн сууж буйгаас тууль хайлахад бэлтгэж байгаа гэлтэй.
Зургийн ар дэвсгэр, баруунтайх хөшиг, дүрийн сахлын ширхэг, арьсны үрчлээ,
хувцас зүүсгэлийн хээ угалз, оёдол, хуниас нугалаа, эдлэл хэрэгслийн чимэг сэлтийг
маш нягт нямбай гүйцэтгэж, гүн утга бэлгэдлийг шингээн урлажээ.
YADAMSUREN Urjen
POEPLE’S ARTIST, STATE PRIZE, HONORED ART WORKER OF MONGOLIA
“OLD STORYTELLER” 1958
Gouache on paper, 80х60cm
Mongolian first People’s artist Yadamsuren Urjen depicts an old storyteller who
connects to the cosmos with his own unique melody, that the painting recommended by
well-known scholar B.Rinchen. Researchers debate on whether he has showed Chinggis
Khan, whose mere mention of the name was forbidden during the socialist time, or
Tserennadmid monk of the Gandan monastery. When the artist was producing the painting,
he has combined Mongolian traditional method with western painting perspective for
depicting the storyteller sat on the main area as same as composition of Thangka.
Emphasizing the storyteller’s eyes like alive, and his concentrated facial expression are
showing that he is ready to start soon. Background of the painting, drape on the right side,
all strand of his beard, face wrinkles, embroidery and needlework on his customs, all the
accessories accompanying him were all done according to the symbolization in meticulous
manner.

2.

МОНГОЛЫН УРАН ЗУРГИЙН ГАЛЕРЕЙ
Гэлэгийн ОДОН (1925-1996)
МОНГОЛ УЛСЫН АРДЫН ЗУРААЧ, ТӨРИЙН СОЁРХОЛТ, УРЛАГИЙН ГАВЬЯАТ ЗҮТГЭЛТЭН
“АЖЛЫН ДАРАА” 1958 он
Зотон, тос 160х200 см
1950-иад оны Социалист нийгмийн хөдөө нутгийн амьдрал, өөрчлөлт, хамтын
хөдөлмөрийг тухайн үеийн эгэл тариачдын дүрээр төлөөлүүлсэн уг бүтээл Монголын аж
байдлын сэдэвт уран зургийн түүхэнд тодоор тэмдэглэгддэг.
Зураач хадлангийн бригадын хамт олон их ажлын дундуур түр завсарлан амарч буй
агшныг сэтгэлд хоногшсон намрын өдрийн дурсамжаар бүтээхдээ өөрийн дүрийг сонин
гарчиглаж буй цагаан цамцтай сэхээтэн залуугаар дүрсэлсэн байна. Тэрээр арав гаруй жил
дүрүүдийн судалгаа хийсэн нь реалист уран зургийн арга ажиллагаагаар дүр хоорондын
драмлаг шинж, дотоод сэтгэлийн илрэл, өнгийн шийдэл, гэрэл сүүдрийн шилжилт,
ерөнхийлөл зэргийг оновчтой илэрхийлснээс харагддаг. Дүрүүдийн сэтгэл хөдлөлийг нарийн
уялдуулан зохиомжилсон уг бүтээл тухайн нийгэм, улс төрийн үзэл санааны тусгал болохын
зэрэгцээ соцреалист уран зургийн түүхэн үеийг бүрэн төлөөлөхүйц соёлын хосгүй үнэт өв юм.
Зураач уг бүтээлээрээ 1959 онд Төрийн шагнал хүртсэн.
Зургийн дүрүүдийг сонгосон тухайгаа зураач “Би оюутан байхаас зуны амралтаараа
хадланд гарч, ээждээ тусалдаг байлаа. 1947 оны намар хадлангийн үеэр газар зууханд тогоо
тавьж буй ээжийгээ харахад орой нар шингэхтэй зэрэгцэн сэтгэлд буусан сайхан дүр байдал
харагдсанд картон цаасан дээр тосон будгаар тухайн өнгө, агшныг тэмдэглэж авсан юм.
Цэлмэг тэнгэрийн доор налайж, хадсан газрын чийглэг хөрснөөс ааглаг өвсний ариухан үнэр
ханхалж, өвөлжөөнөөс урагш үргэлжлэн ургасан хулсан шугуйн хүрэн түрүүнүүд урьхан
салхины аясаар долгиолон халиурах нь одоо хүртэл сэтгэлд хоногшин үлджээ... 1952 оны
эхээр авдраа уудалж хуучин зургуудаа эргүүлж суутал өвсөн овоохойтой судалбар минь гарч
ирдэг байгаа. Тэгтэл өнгөрсөн сэтгэгдэл минь амилан босч түүнийг амьдруулан зурмаар
санагдаж, “Ажлын дараа” хэмээх зургийн ажил ийнхүү эхэлсэн билээ. Судалбарт дүрслэгдсэн
талбай дээр янз бүрийн дүрсүүд татлан эрсээр нилээд удлаа. Олигтой юм болж өгөхгүй
болохоор нь хаяж ч үзлээ. Нэгэн өдөр, гудамжинд, тампуутай юм үүрсэн ширвээ хар сахалтай
өвгөнтэй тааралдав. Түүнтэй хашааны үүдний модон сандалд сууж хуучилбал, зуруулж
болмоор ам гарсанд нь баярлан, цаг өдөр болзоод харьсансан.” хэмээн дурссан байдаг.
ODON Geleg
POEPLE’S ARTIST, STATE PRIZE, HONORED ART WORKER OF MONGOLIA
“AFTER WORK”
Oil on canvas, 160х200cm
The painting which has particularly described the life of Mongolian countryside during
socialist regime that has brought ever-lasting change in countryside life, is significant in Mongolian
landscape painting history. It depicts the short break of brigade’s team that working hard as always,
by the artist’s memory. And he also depicts himself as a white shirted man who is reading a
newspaper. In his ten year long research and study of characters, he has emphasized dramatic
correlation between characters, depiction of their emotions, color emphasis, light and shadow
transitions were blended in the masterwork. One of the invaluable cultural heritage, this painting is
the main representative of the socialist realist times and reflection of political concept. Artist has
received State honored prize in 1959 by this work.

3.

МОНГОЛЫН УРАН ЗУРГИЙН ГАЛЕРЕЙ
Ням-Осорын ЦҮЛТЭМ (1924-2001)
МОНГОЛ УЛСЫН ХӨДӨЛМӨРИЙН БААТАР, АРДЫН ЗУРААЧ,
ТӨРИЙН СОЁРХОЛТ, УРЛАГИЙН ГАВЬЯАТ ЗҮТГЭЛТЭН
“ТАЛЫН АЙЛ” 1955 он
Зотон тос, 79х159 см
Тал нутгаар таанын үнэр түгж, газрын уудмаар бялхсан эгэл монгол айлын
амьдралыг илэрхийлэхдээ сүүдэр дэвссэн их талд таваараа идээшлэх хоёр тэмээг
зохиомжийн төв болгон, задгай орчин дахь гэрэл агаараас улбаалан олон янзаар
хувьсдагийг хүйтэн, дулаан өнгөөр ялгаруулан тэмдэглэж, амьд агаарлаг бөгөөд
чадварлаг бичилт бүхий бүтээлээр зураач Ням-Осорын Цүлтэм 1958 онд Төрийн
соёрхол хүртжээ.
Уг бүтээлийн талаар олон судлаачид өөрийн саналыг дэвшүүлсний дотор урлаг
судлаач, доктор Ц.Эрдэнэцог “Зураач Н.Цүлтэмийн “Талын айл” бүтээлийн өнгө
зохицлын найрлагыг үзсэн хэнд ч үндэсний урлагийн шимт хөрсөнд боловсорсон өнгө
зохицохуй ёсны увдис эрдмийг чамбай эзэмшсэний үр хөврөл, нүд хужирлам мөнхийн
газар шороо, эх нутгийн өнгө үзэмжийг өнгийн аялгуун гоо үзэсгэлэнт зохицлоор
үзүүлэхийн үлгэр болон үлджээ” хэмээн тэмдэглэсэн байдаг (Ц.Эрдэнэцог, XX зууны
Монголын уран зургийн өнгө зохицол, 21, 2006).
“Талын айл” бүтээл нь европын уран зургийн алслалтын онолыг чадмаг
гаргаснаараа Монголын уран зурагт тодоор тэмдэглэгддэг юм.
TSULTEM Nyam-osor
HERO OF LABOR, PEOPLE’S ARTIST,
STATE PRIZE, HONORED ART WORKER OF MONGOLIA
“STEPPE HOUSEHOLD” 1955
Oil on canvas, 79х159cm
With this painting of a great strand of steppe filled with two camels that are
strangely blended in the ground with many different color contrasts to make breath in life
into the painting, an artist Tsultem Nyam-Osor has received State honored prize in 1958.
Researchers have wrote different descriptions to the painting over the past times. Art
researcher Ph.D Erdenetsog.Ts is made more unique description. It goes as following <<
‘Steppe household’ by painter N.Tsultem, that the beauty of eternal steppe with rich colors
with his unique style which has grown on the traditional art field, is obvious to everyone for
undertand>>. The painting distinctly recognized for its notable transformation of European
painting perspective method.

4.

МОНГОЛЫН УРАН ЗУРГИЙН ГАЛЕРЕЙ
Очирын ЦЭВЭГЖАВ (1915-1975)
МОНГОЛ УЛСЫН АРДЫН ЗУРААЧ,
ТӨРИЙН ХОШОЙ ШАГНАЛТ, УРЛАГИЙН ГАВЬЯАТ ЗҮТГЭЛТЭН
“АЗАРГАНЫ НОЦОЛДООН” 1958 он
Зотон тос, 150.8 х240.5 см
Тал нутгийн зуны орой наран шингэх үес тоос манарган ноцолдох хоёр
азарганы эрчимт хөдөлгөөнийг сүрлэг дүрсэлсэн уг зураг Монголын дүрслэх урлагийн
сор, түүх соёлын хосгүй үнэт өвийн нэг билээ.
Алслалтыг хураангуйлан дүрүүдийг ойроос харуулан зохиомжлохдоо
ноцолдож буй хоёр азаргыг тэгш гурвалжин хэлбэрт оноон зохиомжийн төвөөс үл
мэдэг хөдөлгөж, үргэн давхилдах хэсэг адууны хөдөлгөөнийг ташуу чиглэлд авч,
зургийн хавтгайгаас юу юугүй зугтан гарах гэж буй мэтээр дүрсэлсэн нь эрчимт бөгөөд
сүрлэг харагдуулж, уурга барьсаар айсуй яваа адуучин залуу, түүний цаана адуун сүрэг,
айл саахалтыг гүний орон зайд нэгтгэн сүлэлдүүлж, өнгө гэрлийг тэнцүүлэн, чадварлаг
бичилтээр гүйцэтгэжээ.
Тэрээр уг зургийг бүтээхийн тулд арав гаруй жилийг зарцуулсан бөгөөд зөвхөн
ноцолдож буй азарганы хөдөлгөөнийг гаргахын тулд олон удаа скиз таталбар зурж,
баримлын шавраар хүртэл бичил загвар гаргаж байсан гэдэг.
TSEVEGJAV Ochir
PEOPLE’S ARTIST, DOUBLE STATE PRIZE, HONORED ART WORKER OF MONGOLIA
“STALLIONS FIGHTING” 1958
Oil on canvas, 151х240cm
The painting depicts energetic fighting of stallions on the steppe in the evening of
summertime, is one of the most invaluable heritage in Mongolian art history. With
centralization of main characters in close with triangle form and with horizontal movement
of other horses, the monumental painting gives slightly imposing feeling. With addition of a
herder and with more horses and gers in the distance that blended splendidly with color
combination, also balance of light and shade. In order to produce the artwork, artist
(Tsevegjav Ochir who had State honored prices twice) has spent almost ten years just to
depict fighting stallions’ movement in more realistic way. In the process, he has made many
sketches and even some small statues made out of clay.

5.

МОНГОЛЫН УРАН ЗУРГИЙН ГАЛЕРЕЙ
Балдуугийн ШАРАВ (1869-1939)
ЗУРААЧ
“В.И.ЛЕНИН” 1922 он
Гуашь, даавуу, 96х151.5 см
Ардын хувьсгалын дараахан буюу 1922 онд бүтээгдсэн Балдуугийн Шаравын
“Ленин” хөрөг зураг Монголын уран зургийн галерейн хамгийн эртний үзмэр болно.
Олноо "Марзан" хэмээн алдаршсан Б.Шарав зураач чөлөөт сэдвээр ёс
бэлгэдлийн хэв шинжтэй зурах чадвараараа тухайн үеийн зураачдаас товойн ялгарч,
хувьсгалын үзэл санааг үндэсний агуулгаар баяжуулан дэлгэрүүлэхэд гол үүрэг
гүйцэтгэн тус зургийг бүтээсэн нь үзэл суртлын он жилүүдийн түүхэн гэрч болон
үлджээ.
Энэхүү зурагт дорнын ард түмний бэлгэдлийн утга агуулга, бурхан урлалын арга
ухаанаар баяжигдсан монгол зургийн уран сайхны хэв маяг, европ уран зургийн
алслалт, гэрэл сүүдрийн онолыг хослуулснаар орчин цагийн уран зургийн түүхэнд
реализмын шавыг тавилцсан бүтээл хэмээн зүй ёсоор үнэлэгддэг.
ЗХУ-ын хувьсгалын их удирдагч В.И.Лениний дүрийг тэнгэрийн хөх өнгөтэй
дэвсгэрт тун адилхан зурж, дэлхийн бөмбөрцгөөр Ленинизм дэлхий дахинаа дуурсах
болтугай гэсэн үзэл санааг илтгэжээ. Хувьсгалт тэмцэл, Монгол-Оросын найрамдлыг
бэлгэдсэн гал улаан туг, бадамлянхуа цэцгээр зургийн гол утга санаа, зохиомжид
шигтгээ болгон баяжуулсан уг бүтээлийг Лениний Ази тивд бүтээгдсэн анхны хөрөг
хэмээн зарим судлаачид үздэг. Уг бүтээлээс хойш Монголын дүрслэх урлагт Ленин
болоод улс хувьсгалын сэдэв зонхилж, реалист урлагийн замналаар хөгжих болсон
юм.
SHARAV Balduu
Artist
“V.I.LENIN” 1922
Gouache on cotton, 96х151.5cm
The oldest heritage of the Mongolian National Art Gallery which portrait called
“Lenin” by artist Sharav Balduu was produced just after the triumph of revolution in 1922.
The unique artist Sharav was known as “Hilarious” who could express traditional painting
manner more freely than other artists on that time. In his works further strengthened
revolution’s concepts that was depicted in this painting. Combinations in the painting were
how nomadic people understand symbolism, and how Mongolian painting was influenced
by Thangka painting, also western perspective method with light and shade that the
fundament of realist paintings in the Mongolian art history. By depicting Lenin, the great
leader of revolution of the Soviet Union, with the background of globe with sky blue, is
representing the idea that ‘May Leninism spread to the world’. And the depiction of red flags
with lotus flower, is representing the friendship between Mongolia and Russia. The painting
might be the first Lenin’s portrait in Asia by some descriptions of researchers. Since this
painting was done, there have been continuous trend of producing more political arts with
Lenin, and the arts of Mongolia was developing through realism.