Молекулалық биология және генетика

1. Молекулалық биология және генетика

Орындаған\Егенбердиев
Тексерген\Кадыргалиевна Ляззат

2. Қартаю- барлық тірі ағзаларға тән жалпы биологиялық құбылыс болып саналады. Қартаю-онтогенез қорытындысы,ағзада ерекше құрылымдық ,қызмет

Қартаю- барлық тірі ағзаларға тән жалпы
биологиялық құбылыс болып саналады.
Қартаю-онтогенез қорытындысы,ағзада
ерекше құрылымдық ,қызметтік және биохимиялық
өзгерістердің пайда болуымен сипатталатын
құбылыс.

3. Герантология(гр.geron-шал) деп атайды. қартаю құбылысының негізгі заңдылықтарын молекулалық және жасушалық деңгейден бастап тұтас ағза деңг

Герантология(гр.geron-шал) деп атайды.
қартаю құбылысының негізгі заңдылықтарын
молекулалық және жасушалық деңгейден бастап тұтас
ағза деңгейінде анықтайды.

4. Қазіргі биологияда қартаю процесі ең маңызды және қызықты мәселенің бірі болып саналады.Бұл процестің барлығын қызықтыруына да бірнеше ф

Қазіргі
биологияда қартаю процесі ең маңызды және қызықты
мәселенің бірі болып саналады.Бұл процестің барлығын
қызықтыруына да бірнеше факторлар бар.

5.

• 1)Генетикалық ақпараттың берілуі,жасушаның
механизмі мен функциясы,ақуыз синтезі,ағзадағы зат
алмасу процесінің заңдылығының ашылуы.
• 2)Кейбір дамыған елдердегі жасы үлкен адамдардың
көбеюі,соның сал дарынан жастар үлесі қарт адамдардан
азайып,экономикалық,социологиялық мәселелерге алып келіп
жатқаны
• 3)Адамның жасы үлкейген сайын түрлі аурулардың
көбейіп,ағзаның патологияға бейім болуы.
Міне осы сияқты бірнеше факторлар биология
ғылымындағы қартаю құбылысын терең зерттеуге
негіз болды

6. Қартаю процесінің дамуы үшін

1) гетерехрондылық
2) гетеротроптық
3)гетерокинетикалылық тән.
1) Гетерехрондық -қартаю кезіндегі әр
жасушалар арасындағы айырмашылықтың
болуы.Адамдағы тимустың атрофиясы 13-15
жаста басталады,ал гипофиз безінің кейбір
функциялары терең қарттық кезеңде
байқалады.

7. Гетерокинетикалылығы-қартаюдың түрлі ағза мүшесінде түрлі жылдамдықпен жүруі.

Гетерокинетикалылығықартаюдың түрлі ағза мүшесінде
түрлі жылдамдықпен жүруі.

8. Гетеротоптық-қартаюдың ағза мүшелерінде көрініс беруі.Жасуша байланысы ағзада бірдей емес қартаю процесі миға түрлі кеңістікте әсер етед

Гетеротоптық-қартаюдың ағза
мүшелерінде көрініс беруі.Жасуша байланысы
ағзада бірдей емес қартаю процесі миға түрлі
кеңістікте әсер етеді.

9.

Қартаю-бұл ағзадағы баяу жүретін
процесс.Қартаю кезінде ағза өзінің түрлі
мүмкіндіктерінен айрылады.
Мысалға:
-регенерация құбылысының деңгейі
төмендейді.
-Қоршаған ортаға бейімділіктің
жоғалады,адаптация деңгейі төмен.
-Аурулар мен травмаларға жиі ұшырайды.
Бұл қаиет бүкіл тірі ағзаға тән қасиет.

10. Өмір сүру ұзақтығы жағынан жануарлар арасында түрлеріне, тұқымдастарына байланысты түрлі келеді.Көп жағдайда өмір сүру ұзақтығы ұрпақ қа

Өмір сүру ұзақтығы жағынан жануарлар
арасында түрлеріне,
тұқымдастарына байланысты түрлі келеді.Көп жағдайда
өмір сүру ұзақтығы ұрпақ қалдырғанына байланысты
келеді.
1)көп ұрпақ беретіндер аз өмір сүреді.
2)жануарлардың
көлеміне
миының салмағына,
метаболизмнің активтілігіне
де байланысты болады .

11. 1.Ми салмағы 2.дененің салмағы 3.зат алмасу процесінің 4.қарқындылығы Бұл сүтқоректілерде эмперикалық теңдеумен беріледі: E=ми салмағы S=дене

1.Ми салмағы
2.дененің салмағы
3.зат алмасу процесінің
4.қарқындылығы
Бұл сүтқоректілерде эмперикалық теңдеумен беріледі:
L=5.5E(0.54)S(0.34)M(0.42)
E=ми салмағы
S=дене салмағы
M=метаболизм процесі

12.

Қартаюдың жалпы физиологиялық
белгілері
• Қарттық кезеңде ағза құрылысы мен құрамының өзгеруі
қалыпты процесс.Көп ғасырларға дейін адамдар бұл процесті
тоқтатудың амалын ойлады.Тек 20 ғасырдың ортасынан
бастап биологиялық және медициналық зерттеулер жүргізе
бастады.

13. Салмақ және дене құрамы

• Көптеген ұлпалар мен бұлшықеттерден
тұратын адам денесі қартайған кезде
өзінің максимальды бөлігінің үштен бір
бөлігін құрайды.Дененің кішіреюіне
қарамастан ұлпалар,тері жіне
бұлшықеттер өз бойларына көптеп су
жинайды.

14.

Қартаю кезіндегі ұлпа
құрылысындағы өзгеріс
• Бүкіл омыртқалылардың жасушаларының
құрылысы бірдей.Олар 2 типті ақуыздың
• коллаген
• Эластиннен тұрады.

15. Коллаген

Ағзадағы барлық ақуыздың үштен бір бөлігін
құрайды.Теріде,сүйекте кездеседі.Жасуша синтезінен кейін
коллаген еріген күйінде (тронколлаген) болады.Ақырындап
ол полимеризация құбылысынан өтіп,қалыпты формасына
келеді.
Филаментарлық коллаген-жас өскен сайын ақуыздық торға
айналады.Олар көздің кристалдық линзаларына
ұқсайды.Қартаюдың әсерінен қантамырлардың серпімділігі
мен созылғыштығы төмендейді,бұл коллагендердің
фрагментациясы әсерінен.

16.

Жасушалық деңгейде қартаю,ол жасуша бөлінуінің
баяулауымен түсіндіріледі.Бұл процесс көбнесе сомалық
жасушалардың бөлінуінің нәтижесі болып саналады.
Себебі:бұл аралық активті теломеразалардың жоқтығы
нәтижесінде хромосома ұштары”теломерлер”әр бөлінуде
қысқарып отырады.Адамның сомалық жасушасы 52 рет
бөліне алады,осыдан кейін теломерлер
жоғалады,жасушада апоптоз процесі іске асады.
Л.Хейфлик литин және оған негізделген А.Оловниковтың ”
теломерлік гипотезасын ” айтуға болады.

17. Қартайған жасушадағы ең маңызды өзгеріс

Жасуша арасында
пигменттердің,
инертті зиян заттардың жинақталуы.
Липофуцин пигменті жүрек бұлшықеттерінде
пайда болады.Ол адам туылғаннан 10 жасқа дейін
болмайды.Ал қартайған кезде 90 жаста жасушаның
3 % алып жатады.Сонымен қатар металдар да
жинақталады,бірақ олардың көлемі аса көп емес.

18.

Ағзадағы қартаю
кезіндегі жеке
органдар
Қан айналым жүйесі-жүрек бұлшықеттерінің атрофиясы,әсіресе
сол жүрекшедегі қақпақшалардың кальификациясы.Жүрек қан
тамырларының серпімділігі мен созылғыштығының
әлсіреуі.(атеросклероз).Бұлшықеттерге,жүрекке қан тығыз керек
болғанда қанның баяу жүруі,оттегінің жеткілікті бар мүшеге
таралмауы,Осындай салдардан соң өкпенің активтілігі бұзылады.

19. Жүйке жүйесі

Психологиялық,нейрофизиологиялық
қабілеттері уақыт өте келе ақаулықтарға
тап болады.Көз жанарының
жарыққа,қараңғыға адаптациясы
баяулайды,есте сақтау қабілеті
нашарлайды,қарттарды неге де болса
үйрету қиын,өйткені жасуша жаңаруы
азаяды. Жүйке жасушаларының көбейе
алмайтынын ескерсек,жас ұлғайған сайын
олардың саны бірте-бірте азаятындығы өздігіненақ түсінікті.100 жылда мысықтың
нейрондарының саны 25% кеміген

20. Қаңқа құрылысы

Кәрілік жаста сүйектер құрамындағы
Ca
азайып,мықты болудан
қалады(остеопороз).Сынудың көп
болуы осы шақта

21. Бездерге әсері

• Ішкі секреция бездерінің қызметіне де
айтарлықтай өзгерістер байқалады-кейбір
бездердің қызметі төмендеп,гормондарды аз
мөлшерде бөліп шығарады,мысалы жыныс
бездері,қалқанша безі,бүйрек үсті безі,ал
кейбіреулерінің қызметі керсінше
жоғарылайды-гипофиз.

22. Ас қорыту жүйесінде

Тістер босап,қаусап түсе бастайды.Ас
қорыту сөлдерінің бөлінуі азаяды.Жас
ұлғайған сайын ағзаның иммундық
реакциясы өзгереді,гуморальдық және
жасушалық иммунитет төмендейді.

23.

Теріге әсері
50
жастан кейін адам терісінде
тұрақты өзгерістер:
тыртықтар
меңдер
сүйелдер
әжімдер пайда болады.Бұның
негізгі себебі: осы кезде тері асты
май қабаты бірте-бірте жұқарып
жойылады.Бұл терінің
құрғақтауына,оның иімділігінің
төмендеуіне алып келеді.

24.

Қартаю процесінің
себебі?
Тарих қандай сыр шертеді?

25. Ең бірінші қадам XIX ғасырда Вейсман жасаған болатын.Ол қартаюды эволюцияның әсері деп түсіндіреді.Тағы бір айтқаны:

“Қартайған ағза қоғамға
зиян,өйткені жастардың
орнын алады”

26. 1951 жылы “Биологияның шешілмеген проблемасы”атты докладын Питер Медавар Лондонның патша қауымына жария етті. Бұл жаңалықтың маңыздысы жа

1951 жылы “Биологияның
докладын Питер
шешілмеген проблемасы”атты
Медавар Лондонның патша қауымына жария
етті.
Бұл жаңалықтың маңыздысы жануарлар өзінің максимал
жасына сирек жетеді,қартаю байқалған кезде,эволюция
қартаюдың даму процесіне қарсы тұра алмайды.Бұл жаңа
зерттеулер жүргізуге себеп болды.

27. Қартаю теорияларын 2топқа бөлуге болады.

2
Қартаю теорияларын топқа бөлуге
болады.
1) эволюциялық
“Қартаю- бұл тірі организмдердің жалпы
қасиеті “
2)жасушалардың кездейсоқ
зақымдануынан кездейсоқ оқиғаларға
негізделген.
“Бұл табиғи процестің нәтижесі болып
табылады”

28. 1957 жылы Вильямс “плейтроптық гендер” туралы мәлімдеме жасады.Олар әр түрлі өмір кезеңінде ағзаның өмір сүруіне әсер етіп отырады. Жастық

1957 жылы
Вильямс
“плейтроптық гендер”
туралы мәлімдеме жасады.Олар әр түрлі өмір кезеңінде ағзаның
өмір сүруіне әсер етіп отырады.
Жастық шақта “плейтроптық гендер”пайдалы болса,қартайғанда
зияны бар.
Бұл идея:
“антогонистік плейтропия “ деп атады.

29. Молекулалық механизмі

Қартаюдың қазіргі теориялары бойынша қартаю
жасушаның генетикплық аппаратының бұзылуы
салдарынан болады.Онтогенез барысында нуклеопротейд
кешенінің сандық жіне сапалық өзгерістері байқалады,ал
ол тіршіліктің түпкілікті қасиеттерінің бірі—өзін-өзі
жаңарту,ақуыз синтезі сияқты құбылыстардың өзгеруіне
алып келеді.
Қартаю кезінде гистондар саны көбейеді,Олардың ДНҚ
молекуласымен байланысы қатая түседі,ал бұл көптеген
гендер мен гендер кешенінің актив күйінен активсіз күйіне
көшуіне алып келеді.

30.

Қартаюдың негізгі
теориялары.

31. М.Рубнер

“Қуаттық қартаю теориясы”
Әрбір ағзаның қуат қоры
болады.Ағзаның қуат қорын
жұмсауы дененің сыртқы
мөлшеріне тәуелді болады.Яғни
ағза дене сыртына жылуды
қаншалықты көп
шығарса,соншалықты энергия
алдмасуы белсенді түрде
болып,оның қоры тез таусылады
және ондай ағзалар көп өмір
сүрмейді.Мысалы:егеуқұйрық 2-3
жыл
Ит 20 жыл
Піл 80 жыл өмір сүреді

32. И.П.Павлов А.А.Богомольц

И.П.Павлов
Орталық жүйке жүйесі ағзаның
барлық мүшелері мен мүшелер
Жүйке
тозуы-қартаю 1912
жүйесінің қызметін
реттеуші,басқарушы орталық
болып табылады.ұзақ уақыт
жүйкенің шаршауы ерте
қартаюды тудыратын анықтаған
А.А.Богомольц
“Ұлтаралық қатынастардың
• Ол жасушалар мен
бұзылуы” 1922
ұлпалардың қоректенуін
қамтамасыз ететін және
реттейтін дәнекер
ұлпалардың қартаю
құбылысындағы маңызы
ерекше деп түсінген

33. Прогерия

Адамның ерте қартаю
белгісі.(балалық шақтан бастап
жедел қартаю белгісі.)
Олардың терісінде қыртыстар
пайда болып,шаштары
ағарады,көздері нашар
көреді,тамырлардың
атеросклерозы т.б. Дамиды,яғни
20 жасқа жетпей-ақ нағыз кәрі
адамға тән қартаю құбылыстары
дамиды.тап осындай құбылыс
2001 жылы Атырау облысының
тұрғыны 9-10 жастағы Нұржан
атты балада байқалған.

34.

35. Адам өмірінің ұзақтығы

• Ерте замандарда адам өмірінің ұзақтығы қысқа
болған.
Неандерталецтер
40% 14 жас шамасында дүние салған
15% -15-20 жас арасында
15% 40 жастан асқан
Тас дәуірі адамдары 50 жасқа дейін өмір
сүрген
Еуропада 16 ғасырда -21 жас
17 ғасырда-26
18 ғасырда -34
20 ғасырда -50
21ғасырда - 60-75 өмір жасының орташа ұзақтығын құрады.

36. Адамдарда өмір сүруінің биологиялық мүмкіншіліктері 120-150жыл,дегенмен осы жасқа дейін өмір сүрушілер-ұзақ өмір сүрушілер.Ұзақ өмір сүруші

Адамдарда өмір сүруінің биологиялық мүмкіншіліктері 120150жыл,дегенмен осы жасқа дейін өмір сүрушілер-ұзақ өмір
сүрушілер.Ұзақ өмір сүрушілер барлық елдерде де кездеседі.Сол
сияқты Қазақстан да
Ұлы Жамбыл- 100 жыл өмір сүргені бәрімізге айғақ.Дегенмен ұзақ
өмір сүрушілер
Абхазияда
Аджария
Грузия
Әзірбайжан
Солтүстік Кавказ
Таулы Алтайда жиі кездеседі

37. Дүниеде ең ұзақ өмір сүрген ,Гинннестің рекордтар кітабына енген Шерәлі Мүслімов ол 168 жыл әкесі 110 шешесі 90- жыл өмір сүрген

38. японцу Томодзи Танабэ, Tomoji Tanabe, 111 лет.

ӘЛЕМДЕГІ ЕҢ ҰЗАҚ ӨМІР СҮРУШІЛЕР
японцу Томодзи Танабэ, Tomoji
Tanabe, 111 лет.
Жа Жанна-Луиза Кальман, Jeanne Louise Calment. 122 года.
Франция.

39. ЖОСПАРЫ:

I. КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ҚАРТАЮДЫҢ ЖАЛПЫ ЗАҢДЫЛЫҒЫ
ҚАРТАЮДЫҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ
3)АДАМНЫҢ ЖЕКЕ МҮШЕЛЕРІНДЕГІ ҚАРТАЮ
ПРОЦЕСІ