таным

1. Таным және шығармашылық

Жоспар:
1. Гносеология философиялық білім
ретінде.
2. Таным түрлері.
3. Ақиқат мәселесі.

2. Таным теориясы қоятын сұрақтар: - білім деген не? - біз оны қалай аламыз? - адамның ақиқи білімге қолы жете ме? Бұл сұрақтар

философияның өзі
сияқты көне болып табылады.
2

3.

Таным теориясының дамуы
Білімнің қайнар көзі
Туа пайда болатын идеялар
концепциясы (Сократ, Платон)
Құдай аяны (діни - идеалистік
философия)
Объективті дүниенің
бейнесі (материализм)
3

4.

Білім деген не?
Білім
дәлелденген
ақиқат
Білім сыртқы
дүниенің адам
басындағы
бейнесі
4

5. Таным процесінде дүниені тануға бола ма, болмай ма деген мәселеге екі түрлі көзқарас бар:

Гностицизм – дүниені тануға болады,
адамның танымдық мүмкіндігін
шексіз деп түсінетіндер;
Агностицизм – дүниені тануға
болмайды, адамның танымдық
мүмкнідігі шектелген деп
түсіндіретіндер. (Иммануил Кант).
Қазіргі заманғы гносеология
көбінесе гностицизм бағытын
ұстанады.
5

6.

Танымның жалпы мәселелерi: оның
табиғаты, бiлiм мен нақтылықтың
қатынасы, оның ақиқаттылығының шарты,
философияның негiзi зерттеу тарауында
таным немесе
гносеология (гр. gnosis – бiлiм, logos –
iлiм, сөз) деп, талады.
Шетелдiк әдебиетте бұл терминмен қатар
“Эпистемология” (гр. episteme – бiлiм,
logos – iлiм, сөз) деген терминдi
қолданады.
Гносеология – бiлiм туралы iлiм ретiнде
әлемдi тануға болатындығына күмән
келтiрмейдi.
6

7.

Скептицизм (гр. skeptikos – қарастырушы,
зерттеуші, сынаушы) – объективтік
шындықты танып білу мүмкіндігіне
сенбейтін, күдікке орын беретін
философиялық концепция.
Скептицизм – теориядан бас тартып,
практикада мүмкiн болатын
парасаттылыққа, әдет-ғұрыпқа сүйенедi.
Бұл бағыт агностицизмге, нигилизмге алып
келедi. Скептицизмнiң негiзiн қалаушылар
Пиррон мен Тимон болды. Олардың iлiмiн
Секст Эмпирик, т. б. жалғастырды.
7

8.

ХIХ ғасырда “агностицизм” деген терминдi 1869
жылы жарытылыстану ғылымдарын зерттеушi
ғалым Т. Гексли енгiздi.
Агностицизмнiң ғылымдағы бiр түрi
конвенционализм (лат. conventio – келiсiм). ХIХ–
ХХ ғғ. арасында француз математигi Анри
Пуанкаре конвенционализм концепциясын
ұсынды, ол ақиқатты шартты келiсiмдiк нәтижесi
ретiнде қарады.
Эмпириокритицизм – (гр. empeirio – тәжiрибе,
сынау) бiлiмнiң объективтiк маңызын жоққа
шығаратын Мах пен Авенариустiң идеалистiк,
субъективтiк философиясы.
8

9.

Таным мен практика қашанда бірлікте.
Ең бастысы шындық, оны практика ғана
көрсетедi.
Шындық дегеніміз – біздің санамызда
қалыптасқан ойдың объективтік
нақтылығы.
Адам – тану арқылы білімін кеңейтеді.
Таным дегенiмiз – өмiр шындығын жай
селқос аңғарып қана қою емес, оны қызу
түрде мақсатқа сай бейнелеу, iс-әрекетке
араластыру.
9

10.

Субъект – адамның биологиялық емес,
әлеуметтік мәнін білдіреді. Ол практикалық
іс-әрекет пен білім иесі. Индивид,
әлеуметтік топтар, таптар және тарихи
нақтылы қоғам – объектіні өзгертудің
белсенді көзі.
Объект – табиғат, қоғам, қоғамдық
қатынастар, яғни, объект дегенiмiз –
материалдық ақиқатты дүниенi
практикалық және теориялық тұрғыдан
нақты тарихи іс-әрекет барысында
субъекті игерген бөлігі.
10

11.

Таным – қоршаған дүниені адам санасында
белсенді бейнелеу процесі. Таным –
шындықты бейнелеудің жоғары формасы,
салыстырмалы ақиқаттан нақты ақиқатқа өту,
субъекттің объектке шексіз жақындай түсуін
бейнелеу.
Танымның екі формасы:
- сезімдік, түйсіктік таным;
- рационалдық, логикалық таным.
11

12.

Эмпиризм (гр. empeiria – тәжірибе деген сөз)
– бiздiң бiлiмiмiздiң қайнар көзi – сезiмдiк
тәжiрибе,
адамның
түйсiктерi
мен
қабылдауларынан пайда болған деректердi
ретке келтiредi.
Эмпиризм
қазiргi
кезде
неопозитивизм
формасында өмiр сүредi.
12

13. Сезімдік таным – сезімдер мен түйсікті білімнің қайнар көзі деп біледі. (Д.Локк, Беркли. Юм, Мах) Формалары: түйсік, қабылдау,

елестету.
Рационалдық таным – логика, ойлауды
абсолюттендіру, танымның негізі ақыл,
парасат деп ұғыну. (Декарт, Спиноза,
Гегель.)
Формалары: ұғым, пікір, ой қорытындысы
(тұжырым).
13

14.

Сезімдік дәрежеде болатын құбылыс үш түрлі
болады: түйсік, қабылдау, елестету.
Түйсік (сезіну) өзінің түрі жағынан субъективтік,
оның себебі – пайда болуы, субъектінің сезім
мүшелерінің қызметімен байланысты. Түйсіктің
мазмұны – объективтік, себебі ол заттардың
объективтік,
бізден
тәуелсіз
қасиеттерін
бейнелейді.
Қабылдау жеке адам білімінің дамуында, таныпбілу барысында ерекше саты болып табылады.
Елестету – қазіргі сәтте сезім мүшелеріне тікелей
әсер етпейтін, бірақ бұрын болған оқиғалар мен
заттардың сезімдік бейнесі.
14

15.

Сезімдік
таным
секілді
ойлаудың
да
формалары бар – ұғым, пікір, ой қорыту.
Ұғым – түйсік, қабылдау мен елес негізінде
пайда
болады.
Ұғым
–
тіл
арқылы
құбылыстарды ажырату, сапасын түсіну.
Пікір немесе пікірлесу. Бір зат туралы бір
нәрсені
мақұлдайтын
немесе
теріске
шығаратын ойлар - бейне, ұғымдарды
салыстыру.
Ой қорыту – пікірлердi жинақтап, топтастыру
нәтижесiнде
жаңадан
туатын
ойлардың
тиянақты жоғарғы формасы.
15

16. Ақиқат мәселесі.

Ақиқат – грекше “алетейа” –
”жасырынбаған”, “айғақ” дегенді
білдіреді.
Ақиқат – Алла Тағала – дейді Құран
Кәрім.
“Ақиқат - біздің білімдеріміздің мәңгі
идеяларға сәйкес келуі” (Платон).
“Ақиқат – қоршаған дүениені дұрыс
бейнелейтін білім”. (Аристотель).
16

17. Философиялық және ғылыми ақиқаттың ара қатынасы неде? Философияда ақиқат және ақиқат еместің, адасудың ара қатынасы туралы

мәселе
қойылады. Осылай, білім ақиқат пен
адасудың бірлігі ретінде қарастырылуы
мүмкін.
Философиялық ақиқатты адамгершілік пен
сұлулықтың бірлігі деп қарастырады – бұл
Сократ ұсынған философиялық деп аталып
кетекен үшбұрыш.
17

18.

Сократтың
философиялық
үшбұрышы
ақиқат
адамгершілік
18
сұлулық

19. Ақиқат түрлері:

Абсолюттік ақиқат – заттар мен құбылыстар
туралы толық, жан-жақты қамтылған, жеткілікті
білім;
Объективтік ақиқат – мазмұны субъектіге
тәуелсіз, бүкіл адамзатқа да тәуелсіз білім;
Салыстырмалы ақиқат – объективтік ақиқаттың
көріну формасы. Ол шындықты негізінен дұрыс,
бірақ толық емес мөлшерде, тек белгілі бір
деңгейде бейнелейді.
Нақты ақиқат. Ақиқаттың нақтылығы. Абстрактілі
, тиянақсыз ақиқат жоқ, ақиқат әрқашан нақты.
19

20. Танымда танымның негізгі формасы мен ақиқаттың критерийі практика болып табылады. Практика – адамдардың қрошаған дүние мен өзін

өзгертудегі нақты іс-әрекеті, қызметі.
Практиканың негізгі түрлері:
Материалдық өндіріс;
Басқару қызметі;
Ғылыми эксперимент.
Практиканың қызметтері:
- ақиқат критерийі;
- таным негізі;
- таным мақсаты;
- таным нәтижесі.
20

21.

Назарларыңызға рахмет!