4.20M

Category:

philosophy

Сана, рух және тіл

2.

Жоспары:
Жан, ақыл, парасат, рух
қатынастары
Сана онтологиялық мәселе ретінде
Философиядағы бейсананың негізгі
тұжырымдары
Сана бейнелеудің ең жоғары формасы
Сана және тіл түсінігі

3.

Ақыл, жан, рух
Күнделікті өмірде, адамдардың көпшілігінде рух
әдетте ұйықтайды.
Ақыл-парасат рухқа серін береді, ал жан өз денелерін
басқарады деген тұжырымдар бар.

4.

Ақыл, жан, рух
Ақыл-парасат рухқа серпін бере ме әлде керісінше?
Жан денені басқарады ма, әлде дене жанды басқарады ма?

Ақыл, жан, рух
Жан, рух, дене, ақыл-парасат мәселелері адам мәселесінің
ажырамас бөлігі болып табылады.
Мысалы, біз желдің бар екенін білеміз, бірақ оны көрмейміз, сол
сияқты жалпы рухты, ақыл мен жанды да ешкім ешқашан
көрген жоқ. Бірақ олардың бар екеніне ешкім күмән
келтірмейді.
Адам – дене , ақыл, жан мен рухты шоғырландыратын
орталық.

6.

РУХ
Адамның жоғарғы қабілеті, жеке өзін-өзі анықтау ,
шындықты мағыналы өзгерту көзі болуға мүмкіндік береді.
Кең мағынада сана, психикалық іс-әрекеттің жоғарғы
формасы.

7.

ПЛАТОН
Рух – бұл бүкіл денеге төгілген жанның ең керемет, ақылға
қонымды бөлігі. Сонымен бірге адамның ақыл-ойы әлемдік
рухтың бөлігі болып табылады.

8.

ГЕГЕЛЬ
Рухты ақыл-ойда жүзеге асырылатын өзін-өзі тану мен
сананың бірлігі, практикалық және теориялық іс-әрекеттің
бірлігі ретінде түсінді.

9.

ЖАН
Адам психикасы мен ішкі әлемін өзгертетін көзқарасты
білдіретін ұғым.
Жан – адамның сана-сезімінің жиынтығы;
Дене мен материя ұғымдарының антитезі.
Жан мәселесі жөннде қазақ мәдениетінде бұрыннан келе
жатқан идея – ол жанның мәңгілігі. Әл-Фараби мен Ибн Сина,
Қожа Ахмет Яссауи , Абай мен Мағжан, жалпы Шығыс
ғұламалары бойынша, адамның дүниедегі тііршілік ету
мағынасы жанның мәңгілігімен айқындалады.

10.

АҚЫЛ
Ақыл – бұл интеллектуалды мазмұн. “Санаға” жақын
“саналықтың” синонимі. Ақыл мен жанның одағы – бұл
ақылды жан. Дұрыс ақыл-ойды жүрекпен байыту керек, бірақ
жүрек сызығы ақыл сызығымен де толықтырылуы керек.
Сонымен Адам неғұрлым дамыған сайын ақыл-ой жанды
ағарады.
Негізінде рух, ақыл, жан мен тәнді басқаруы тиіс. Парасатты
адамның ақыл-ойы мен жаны – рухтың көмекшісі болып
табылады.

11.

АРИСТОТЕЛЬ
Аристотельдің философиясында интеллект ұғымы бар,
интеллект ұғымы бұл Аристотельдің тұжырымы бойынша
жанның ерекше қасиеті, яғни осы адам болмысының тұлғалық
мәнін тұлғалық сипатын, адамның тұлғалық қалыптасуының
негіздерін зерттеуде ең бірінші көңіл бөлінген мәселе
қолданысқа түскен категория – бұл осы жан.
Әрі қарай бұл мәселе ортағасырлық ислам философиясында да
қарастырылды. Әсіресе әл-Фарабидің, ибн-Сина және басқа да
ойшылдардың еңбектерінде осы мәселелер зерттелген.

12.

АРИСТОТЕЛЬ
Аристотельдің айтуынша «Интеллект бұл жанның негізгі
қасиеті». Оның екі түрі бар:
• Туа біте берілетін қасиет
• Жүре бара даритын қасиет.

13.

Әлихан
Бөкейханов
Алаш зиылысы Әлихан Бөкейханов айтып
кеткен: «Қоғамына, халқына қызмет ету, бұл
білімнен ғана емес, білімнен бұрын мінезден»
деген. Ал мінездің тәрбиенеуі, бұл жаңа
айтып кеткендей жанның тәрбиеленуі.

14.

Адамға ғана тән және сөйлеуге байланысты
мидың ең жоғарғы функциясы.
Сана ғажап дүние
Бүкіл өнер, дін, әдебиет, философия, ғылым,
технология – адам санасының нәтижесі.
Сана құдыретті күш, әлемді билейтін де - САНА
Сана объективтік әлемнің субъективті бейнесі. Ол
объективті шындықты жалпылаған және мақсатты
түрде
бейнелеуден,
іс-әрекеттерді
алдын-ала
ойластырудан және олардың нәтижелерін алдын-ала
болжаудан тұрады.
Адамның
тұрады.
мінез-құлқын
саналы
түрде
басқарудан

15.

САНА
Сана объективті әлемнің субъективті бейнесі.
Сана адамды өзін өоршаған әлемнен оқшаулауға
және объектіге субъект ретінде қарсы тұруға
қабілетті етеді.
Сананың тікелей негізі – еңбек қызметі. Ол еңбек
процесінде пайда болады, әлеуметтік-мәдени
шындықтың әсерінен дамиды және байытылады.
Сана – Дүниені бейнелеудің ең биік, тек адамға ғана
тән идеалдық формасы.

16.

САНА
- Сана мәселесі- философиядағы басты және күрделі,
түсіндіруге қиын мәселелердің бірі, себебі сананы көру, өлшеу,
сезім мүшелері арқылы қабылдау мүмкін емес, бірақ сана
адамның жануарлар дүниесінен ерекшелігін көрсететін
факторлардың бірі, сана арқылы адам мен оны қоршаған
ортаның арасындағы байланыс жүзеге асырылатыны
күмәнсіз. Сондықтанда философия тарихында сана, жан,
бейсаналық ұғымдарының төңірегінде үнемі пікір таластар
жүріп отырды және олар қазірде жалғасуда.

17.

САНА
- тілдің көмегімен адамдардың өзара қарым-қатынасында
қоғамдық еңбек іс-әрекеті үрдісінде пайда болатын
психиканың жоғары түрі. Сана адамға табиғат пен қоғамның
заңцарын жан-жақты білуге комектеседі. Осы зандарды білуге
сүйене отырып, адам қоршаған ортага қажеттілігі мен
керегін қанағаттандыру үшін озгереді және бейімделеді.
Демек, сана - бейнелеудің белсенді танымдық және озгертуші
түрі.

18.

Ең қиыны сана деңгейлері
туралы мәселе.
Психикалық белсенділіктің
салыстырмалы түрде аз
бөлігі ғана субъект
арқылы жүзеге
асырылады. Ал қалған
бөлігі бейсаналық болып
табылады.

19.

Сана
Бейсана
Адамның санасынан тыс
істейтін іс-әрекет
қылықтарының жиынтығы.
Адамның барша психикалық
қызметіне ортақ қасиетті
бейнелеудің ерекше формасы.
Оған: түс, лунатик, түшкіру, қалтырау
секілді санадан тыс әрекеттер
жатады, яғни ол әрекеттерді жасау
белгілі бір заңдылық.

20.

Фрейдтің пікірінше, бейсаналық – бұл
белсенді көрінетін, бірақ адамның санасына
жетпейтін психикалық процестер.
Бейсаналық – бұл алдын-ала және саналы
элементтермен өатар, адам психикасы
жүйесіндегі негізгі және ең маңызды зат.
Бейсананың мазмұнын мыналар қамтиды:
адам санасына ешқашан болмаған мазмұн
және адамның санасында болған, бірақ
бейсаналыққа ауыстырылған мазмұн.
З. Фрейд адамның ақы-ойы мен мінезқұлқының негізгі бір негіздерінің бірі
ретінде бейсаналық пен саналықтың өзара
күресіне ерекше назар аударған.

21.

Карл Густав Юнгтің пікірінше, бейсаналық үш қабаттан
тұрады:
1) жеке бейсаналық – адамның эмоционалды боялған
көріністерін қамтитын, жеке адамның ішкі жвн өмірін
құрайтын бейсаналық беткі қабаты;
2) Ұжымдық бейсаналық – адамның алдыңғы
ұрпағының тәжірибесін білдіретін жеке емес,
әмбебап табиғаты бар туа біткен терең қабат;
психикалық белсенділік пен мінез- құлықтың
үлгілері, нышандары, стеретиптері;
3) Психодты бейсаналық – органикалық әлеммен
ортақ қасиеттері бар және санаға мүлдем қол
жетімді емес бейсаналықтың ең іргелі деңгейі.

22.

Шексіз,күрделі
мәселелерден
тұрады.
Өзіндік
сана
Әрбір тұлға өз
менінің көптеген
бейнесіне ие.
Кон түсіндірмесі:әрбір
дара адамның өзін-өзі
іс- әрекет субъектісі
ретінде тануға жәрдем
ететін психикалық
процестердің
жиынтығы.
Өзі жөніндегі
ұғымдары мен
бейнесін құрайды.

23.

Сананың тарихи
сипаты
Сананың пайда болуы және дамуы
биологиялық жағдайларға ғана
емес, сонымен қатар ең бастысы
әлеуметтік
–
тарихи
заңдылықтарға байланысты.

24.

Сананың
тарихи сипаты
Сананың тарихи сипаты
оның жануарлар
психикасынан
айырмашылығын
көрсетеді.
Адамның айнала қоршаған
дүниені тануындағы тарихи,
онтогенетикалық және
индивидуалды-гностикалық
бірлік – адам санасының
жануарлар психикасынан
айырмашылығын білдіреді
Адам санасының
санасының мақсатбағдарлы және
белсенді сипаты –
оның жануарлар
психикасынан
айырмашылығын
білдіреді.
Ақиқаттың адам санасында
жалпылама және жанама
түрде бейнеленуі – сананың
жануарлардың психикасынан
айырмашылығын білдіреді.
Адам санасының
маңызды айырмашылық
ерекшелігі – өзіндік санасезімнің барлығы.

25.

Сана бейнелеудің ең жоғары формасы.
Идеалистер сананың
екінші материяның
бейнесі екенін
мойындағысы келмейді.
Олардың ойынша, адам
санасында обьективті
дүниеде кездеспейтін,
қате, жалған ойлар,
мәселен, түрлі жынсайтан, дию, су перісі
ұғымдар болады.

26.

Бейнелеудің
сатылары:
- қарапайым бейнелеу –
бейнелеудің бұл түріне
субьект обьектінің
белсенділігін туғызбайды
(мысалы, заттың судың
немесе айнаның бетінде
бейнеленуі).
- информациялық бейнелеу бейнелеуші бейнеленушінің бойында
белсенді әрекет, -өзгерістер жасайды.
Мұндай бейнелеу тірі табиғатта да,
қоғамда да кездеседі. Мысалы лекция
оқушы ұстаздың студенттердің
санасында жаңа ойлар оятуы,
қарапайым бірклеткеалы жануарлар
мен өсімдіктердің тітікенуі.
- әлеуметтік бейнелеуқоғамдық болмыстың
жеке және қоғамдық
санада, ой-пікір,
көзқарас, идея,
теорияларда бейнеленуі.

27.

Сананың
түрлері
Қоғамдық
сана
Адамгершілік
сана
Эстетикалық сана
Құқықтық сана

28.

Сананың
түрлері
Қоғамдық
сана
Адамгершілік
сана
Эстетикалық сана
Құқықтық сана

29.

Философия
Психология
Тіл мен
ой-сана
Лингвистика
Логика

30.

Неміс ғалымы Ф.Э.Бенеке
көзқарасы:
Неміс ғалымы В.Гумбольдт,
француз ғалымы Л.Леви-Брюль
көзқарасы:
Неміс ғалымдары
Ф.Э.Д.Шлейермахер, И.Г.Гаман
көзқарасы:

31.

Неміс ғалымы Ф.Э.Бенеке көзқарасы: Тіл мен ойлау арасында
ешқандай бірлік, ұқсастық жоқ, екеуі екі бөлек дүние.
Неміс ғалымдары Ф.Э.Д.Шлейермахер, И.Г.Гаман көзқарасы:
Тілдің рөлін асыра бағалап, тіл мен ойлау өте жақын. Бұл
бихевиористік бағыт деп аталады.
Неміс ғалымдары Ф.Э.Д.Шлейермахер, И.Г.Гаман көзқарасы:
Тіл мен ойлау тепе-теңдік бірлікте, ешқандай өзгешеліктері жоқ.
Бұл – менталистік бағыт деп аталады дейді.
Тіл мен ой-сана өзара тығыз байланысты, бірінсіз бірі өмір сүре
алмайды. Бірақ, бұлардағы бірлік абсолюттік, тепе-теңдік бірлік емес,
әрқайсысының өзіндік дербестіктері, қайшылықтары бар. Тіл мен ойсананың арақатысы жөніндегі бірден-бір дұрыс шешім де осы соңғы
бағыт.

32.

Тіл мен ой-сана арасындағы өзгешеліктер:
Қызметі
Ойдың мақсаты:
Нысанды танып-білу, жаңа
мәлімет, тың білі игеру.
Тілдің мақсаты:
Ойды қалыптастыру,
жарыққа шығару, оны
сақтау, кейінгі ұрпаққа
жеткізу.
Құрылымы
Ойлау ойдың логикалық құрылысына
ұғым мен байымдауға негіз. Ойлаудың
логикалық заңы, формасы –
жалпыадамзаттық.
Тілге негіз болатын оның
грамматикалық құрылысы, сөз
өзгерту, сөз туғызу, сөйлем құрау.
Жалпыадамзаттық емес, жеке
халықтық, ұлттық болады.

33.

А.Байтұрсынұлы: «Сөз өнері адам санасының үш негізіне
тіреледі:
1) Ақылға
2) Қиялға
3) Көңілге.
Ақыл ісі – аңдау, яғни нәрселердің жайын ұғыну, тану,
ақылға салып ойлау.
Қиял ісі – меңзеу, яғни ойдағы нәрселерді белгілі
нәрселердің тұрпатына, бейнесіне ұқсату, бейнелеу, суреттеп
ойлау;
Көңіл ісі – түю, талғау.

34.

Тіл дегеніміз – ойды, адами қатынастарды қамтитын
белгілі бір белгі жүйесі.
Тіл – ойдың сыртқы матерриалдық қабығы. Соның
арқасында адамдар бір-біріне неше түрлі ақпараттарды, өз
ойларын жеткізе алады. Сонымен өатар адамның өзінк
санасының өзі тілмен беріледі. Тілсіз ойлау тіпті мүмкін
емес. Тіл мен сана – күміс ақшаның оңы мен астары сияқты,
бір-бірінсіз өмір сүре алмайды.

35.

Тарихи қоғамның дүниеге келуі – тіл мен сананың да
пайда болуымен тең. Әр халықтың өзінің дүниеге келуі
мен дамуы барысында өзіне тән тілін қалыптастырады.
Мыңдаған жылдар бойы жасалған өмір тәжірибелері
қорытылып, тіл халықтың рухани байлығына айналады.
Бүгінгі таңда жер бетінде 2000-ға жуық ұлттық тілдер
бар, бірраө адамзат ой өрісі бірегей, сондықтан да
халықтар арасында түсіністік пайда болды. Өз
тәуелсуздігін алған қазақ елінде қазіргі уақытта ана
тілімізді дамытуға көп көңіл бөлінуде. Ана тілі – зор
рухани байлық.

36.

Мартин Хайдеггер айтқандай, “Тіл – болмыстың үйі”, ал
оның әріптесі Гадамердің айтуынша “Тіл – алдын-ала
түсіндірілген дүние” деген терең ой қалдырған екен. Олай
болса тек ана тілін терең меңгеру арқылы ғана адам өз
ұлтына тән дүниетаным мен қабылдау көзқарасты өз
бойында қалыптастыра алады.
Ахмет Байтұрсынов айтуынша, “Тілдің ғұмыры ұзақ.
Оның жолы жылдап емес, жүз жылдап емес, мың
жылдап саналады” деген. Тілдегі қалыптасқан мәдениет
ұлгілері ұрпақан-ұрпаққа өтіп, олардың өмір салтына, ісәрекетіне, оң өрісіне өз ықпалын тигізіп, адамдардың
қарым-қатынасына үлкен әсер етеді. Қазіргі таңда ана
тілінің арнасы кеңеюде.

37.

Ойын шарттары
Әрбір топтан 2 қатысушы шығуы тиіс;
1-ші қатысушы 2-ші қатысушыға берілген суреттер
бойынша сипаттама жүргізуі тиіс;
Әрбір дұрыс жауапқа қиындылық деңгейі (I,II,III)
бойынша ұпай беріледі.Ал әрбір қате берілген
жауапқа деңгейі бойынша ұпай алынады.