Қазақ әліпбиінің тарихы

1. Қазақ әліпбиінің тарихы

2.

Білім және ғылым министрлігі
Қарағанды облысының білім департаменті
Осакаров ауданының білім бөлімі
№23 мектеп
Бағыт: Қазақстан тарихи ескерткіштері мен болашақ
саяхатшылық бағдары.
Секция: тіл білімі.
Жоба авторы: 10 “А” сынып оқушысы Стеблянко Владислав
Жоба жетекшісі:қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі Шариязданова Ж.У.
Қарағанды 2010 жылы

3. Мазмұны:

І. Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .... ... 3 бет.
1.Зерттеу қызметінің кезеңдері
2.Жұмысты зерттеу әдістері:
ІІ.Зерттеу бөлімі:
Мақсаты мен міндеттері... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5 бет.
Гипотеза мен зерттеудің кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6 бет.
Кіріспе... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7 бет.
Қазақ тілі тарихындағы 1072-1940 жылдар аралығындағы алфавиттердің ауысуы...
8 бет.
Араб әліпбиі... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9 бет.
Ахмет Байтұрсыновтың әліпбиі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12 бет.
Латын әліпбиі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14 бет.
Орыс әліпбиі... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16 бет.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18бет.
Күнделік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18 бет.
ІІІ. Жетекшісінің ғылыми жұмысы туралы ой-пікірі... ... ... ... ... ... ... 19 бет.
ІҮ. Қолданылған әдебиеттер... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20 бет.

4.

Мақсаты: Қазақ әліпбиі туралы жан-жақты мағлұмат
алып,оның шығу тарихын зерттей отырып,өз білімімді
кеңейту.
Қазақ әліпбиінің шығу тарихын.
Міндеті:
БІЛУ
МЕҢГЕРУ
ТӘРБИЕЛЕНУ
Қазақ тілінде қатесіз оқу, жазу,
сөйлеу дағдысын меңгеру.
Қазақ халқының салт-дәстүрін
құрметтеуге,білуге, Отанды
сүйюге, тарихи мұраларын
қадірлеуге тәрбиелену.
Гипотеза: Егер де мен қазақ әліпбиінің тарихын білсем, мен қазақша
сауатты сөйлеп, мәтінді,тақпақ, өлеңдерді мәнерлеп оқып, тән
дыбыстарды дұрыс айтып, ауызекі сөйлеймін деп ойлаймын.
Зерттеу кезеңдері:
І.1072-1940 жылдар кезеңі.
1.Араб әліпбиі.
2.Ахмет Байтұрсыновтың әліпбиі.
3.Латын әліпбиі.
4.Орыс әліпбиі.

5. Қазақ тілі тарихындағы 1072-1940 жылдар аралығындағы алфавиттердің ауысуы.

Алфавит
араб
латын
орыс
1072-1929
жылдары
1929-1939
жылдары
1940 жылдан
бастап

6. Араб әліпбиі.

Ежелгі Вавилондағы (б.з.б. 2000-шы ж.) аккад, шуме тайпаларының жазба
әріптері негізінде пайда болған көне жазуладың бірі. Оңнан солға қарай
жазылады.Бас әріптері болмайды. Әріптері бір-біріне қосылып жазылады. Араб
жазуында 29 әріп және бір белгіше бар
()– “жоғарғы һәмзә”
бүкіл сөздегі жіңішке дауысты дыбысты белгілеу үшін, сөздің басына қосылады.
Олардың үшеуі (а, и, у) созылыңқы дауысты дыбыстарды бейнелейді. Дауыссыз
дыбыстардың асты үстіне харакаттар (көмекші белгілер) қойылады.Бұл белгілер
Құранда, сөздікке, оқу құралдарында міндетті түрде қойылып,ал қалған кездерде
қойылмауы мүмкін. Араб әліпбиі қазақ халқының рухани өміріне, мәдениетіне,
зиялы қауымның қалыптасуына ықпал етті.Әліпби баспа жұмысының жанда
нуына игілікті қызмет етті. Араб жазуы алғашқыда “қадым”, кейін “төте” жазу
үлгілері түрінде Қазақстанда 1929 жылға дейін пайдаланып келді.

7.

8.

Ахмет Байтұрсынов әліпбиі.
А.Байтұрсынов қазақ тілінің басқа түркі
тілдерінен даралығын анықтап, ұлттың өзіне
тән дыбыстық үнін танытатын таңбаларын
Әліпбиге еңгізді.Байтұрсынов Әліпбиінің
қазақ жазуы тарихында “жаңа емле” (төте
жазу) деп аталып,халықты сауаттандыруға
ірібет бұрыс жасады.

9. Латын әліпбиі.

Латын алфавиті – көне және халықаралық
алфавит. Латындар – римдік көне тайпалар.
Олардың алфавиттері біздің дәуірімізден
бұрын VIII-VII ғасырларда пайда болған.
Кеңес Одағы кезінде түркі тілінде сөйлейтін
халықтардың арасынан шыққан көрнекті
ғылым қайраткері Н. Н.Нариманов араб
алфавитінен жалпы түркіге ортақ жаңа
алфавитке көшу қажеттігі жайында ұсыныс
жасады.Латын алфавиті 1928-1929 жылдары
Қазақстанда қолданыла бастады. Сөйтіп
1929-1939 жылдары Қазақстанда жаңа
алфавитке көшу жазба мәдениетімізде
белгілі бір тарихи кезең болған. Х.Досмұха
-медов латын Әліпбиіне қарсы болса да,
мемлекет қайраткері ретінде қазақ тіліне
үйлестіріп латын әліпбиін жасады.

10. Орыс әліпбиі.

Орыс алфавиті негізінде қазақ әріптерін
жасау 1939 жылы қолға алынды. Бұл
графика – орыс алфавиті қазақтардың
үйренуіне, оқуы мен жазыуна аса
қолайлы болды. Сондықтан да жаңа
Алфавитке көшуге тіл білімінің көрнекті
өкілдері ғалымдар С.Кеңесбаев,С.
Аманжолов, Н.Сауранбаев және т.б.
белсене қатысты. 1940 жылы Кеңес
Одағы халықтары біртекті Әліпбиіді
қолдануы қажет деген саясатпен осы
Халықтарға орыс Әліпбиі қолданысқа
енгізілді. Орыс тілінде жоқ қазақ тілі
дыбыстарының таңбалары кирилл
таңбаларына ұқсастырылып
( қ-к, ғ-г, ө-о, ң-н)
кіргізілді.
1939-1940 жылдары түгелдей орыс
алфавитіне көшу туралы үкіметіміз
арнаулы қаулы алды.

11. Қорытынды.

Бұл тақырыпты зерттеген кезде, мен мынадай тұжырымға келдім.
Отанымыздың тарихын, салт-дәстүрін, мәдениетін білу біздің парызымыз.
Әрқайсымыз Еліміздің тарихын жақсы білсек,сонда ғана дұрыс бағыт-бағдар
алып, өз болашағымызды болжай аламыз. Жобада тек қана 1072-1940жылдар
аралығы ғана зерттелді, сондықтан мен өз жұмысымды әрқарай
жалғыстырамын.
Бұл тақырып жалғыз оқушылырға ғана емес, мұғалімдерге
де қызықты және қажетті деп ойлаймын.

12. Стеблянко Владиславтың «Қазақ әліпбиінің тарихы» атты ғылыми жұмысы туралы ой-пікір. Жетекшісі: Шариязданова Ж.У.

Оқушы өз алдына қазақ әліпбиінің шығу тарихын білу, қазақ тілінде
сауатты оқу, жазу, сөйлеу дағдысын меңгеру,қазақ халқының салт-дәстүрін
құрметтеуге,білуге, Отанды сүйюге, тарихи мұраларын қадірлеуге
тәрбиелену мақсатын қойды. Ол өз бетінше ізденіп, қажетті материалдарды
интернеттен, кітапханалардан жинады. Жұмыс барысында оқушы
мәліметтерді талдай біліп, өз ойын сауатты жазып, сөйлемдерді дұрыс
құрастырып, қазақша тыңдаған,оқыған ақпарат бойынша сөздіктің
көмегімен ой қорыта алатынын көрсетті.
Бұл тақырып толық зерттелген жоқ. Сондықтан бұл жұмысты әрқарай
жалғастырсын деп ұсыныс жасаймын.

13.

Қолданылған әдебиеттер:
«Ұлттық энциклопендия» Алматы-1998 ж.
В.Радлов «Труды посвященные древнетюрской письменности».
Интернет: «Язык и письменность».
М.Терентьев «Грамматикада».
И.Лаптева «Материалы по казах-киргизкому языку».
Интернет: «Ахмет Байтұрсыновтың әліпбиі».