М. Жұмабаев тың «Жел» өлеңіндегі. Автологиялық тәсілдің қолданылуы

1.

«Мағжан Жұмабаев атындағы ІТ-мектеп-лицей»КММ
ҒЫЛЫМИ ЖОБА ТАҚЫРЫБЫ
«М.ЖҰМАБАЕВ ТЫҢ «ЖЕЛ» ӨЛЕҢІНДЕГІ АВТОЛОГИЯЛЫҚ
ТӘСІЛДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ »
9 Г СЫНЫП ОҚУШЫСЫ
КАЛИАСКАРОВА КҮНСҰЛУ

2.

ТУҒАН ЖЕРГЕ, ОНЫҢ МӘДЕНИЕТІ МЕН САЛТДӘСТҮРЛЕРІНЕ
АЙРЫҚША
ІҢКӘРЛІКПЕН
АТСАЛЫСУ - ШЫНАЙЫ ПАТРИОТИЗМНІҢ
МАҢЫЗДЫ КӨРІНІСТЕРІНІҢ БІРІ
«Рухани жаңғыру» жобасы аясында іске асып жатқан «Өлкетану» бағдарламасы
негізінде Мағжан Жұмабаевтың «Жел» өлеңіндегі авторлогиялық тәсілдің
қолданылуын талдау, автология ұғымының өзіндік стилін анықтау

3.

• Сауалнама
1. М. Жұмабаевтың «Қазақ тілі», «Мен жастарға
сенемін», «Туған жер», «От», «Жел» өлеңіндерінің
қайсысын жақсы білесің?
2. Автология деген деген не?
3. Автордың ерекшелігін атаңыз
Сауалнама нәтижесі
98
98
98
87
88
98
85
78
87
78
68
58
58
48
38
38
28
18
18
3
8
-2
Қазақ тілі
Мен жастарға
сенемін
Туған жер
От
0
Жел
-2
1 сұрақ
2 сұрақ
3 сұрақ

4.

Өзектілігі:
«Рухани жаңғыру» жобасы аясында
жерлес ақын Мағжан
Жұмабаевтың мұрасы жан жақты қарастырылып келеді. Десек те,
ақын поэзиясындағы автология тәсілінің қолданылуы
бүгінгі
күнге дейін арнайы зерттелмеген тың тақырып. Автордың табиғи
құбылыстарды кейіптеу арқылы өрнектеп жеткізуі – аталмыш
тақырыпты
сипаттаудағы
ақыннның өзіндік
көркемдік
ерекшелігі, нақтырақ
жел образы арқылы қазақ ерлерінің
қайыспас қайсарлығы, ерлікпен пара-пар өр мінезімен қатар
қамқорлыққа, мейірімділікке толы нағыз батыр бейнесі, автордың
өзіндік поэтикасы талданады.

5.

Мақсаты:
«Жел» өлеңіндегі автологиялық тәсілдің өзіндік стилін анықтау, өлеңдегі
жел образын ашу арқылы қазақ ерлерінің адалдығын, ерлікке бергісіз
батыл іс-әрекеттерімен қатар қамқорлыққа, мейірімділікке толы нағыз
батыр бейнесін келер ұрпаққа дәріптеу.
Міндеттері:
тақырыпқа сай мақалалармен танысу, Мағжан Жұмабаев
іріктеу;
туралы мәліметтер
автологиялық тәсіл туралы қолда бар ақпараттарды зерделеу;
ақынның өзіндік поэтикасын зерттеу,
автордың автологиялық тәсілдің қолдану ерекшелігі бойынша кесте құрастыру
жасанды интеллект арқылы, өлеңдердің жаңаша интерпритациясын жасау

6.

Жаңашылдығы:
М. Жұмабаевтың «Жел» өлеңнінде қолданған тәсіл -автологиялық
тәсіл ретінде қалыптасқан алғашқы үлгісі. Зерттеу барысында
автордың өзіндік поэтикасы талданып, оның Мағжан атамыздың
образын ашудағы рөлі айқындалды, ІТ технологиялар арқылы
оқушыларға дәріптеу
р
Зерттеу нысаны:
М.Жұмабаевтың «Жел» өлеңі
Зерттеу өнімі: әдеби анықтағыш

7.

Гипотеза:
• Ұлы ақын М.Жұмабаевтың «Жел» өлеңіндегі автологиялық тәсілдің
қолданылуы
- зерттелмеген ерекше құбылыс.
Ақынның бойындағы
патриоттық сезім, осындай бекзат қасиет қазақ ерлерінің бойында да бар
екенін дәлелдейді. ІТ технологияларды қолдану – оқушылардың оқуға
құштарлығын арттырады. Жасалған талдау үлгісін әдебиет сабақтарында
қолдану ұсынылады, ұсынылған мәліметтер қазақ тілі мен қазақ әдебиеті
мұғалімдері үшін құнды.

8.

Зерттеу әдістері:
Теориялық: зерттеу, талдау, қорытындылау
Тәжірибелік: сауалнама, іздене-зерттеу
• Автология (грек тілінен autos - өзі, logos - сөз). - сөздерді өз мағынасында, мәнерлеп немесе ауыспалы
мағынадағы сөздерге қарама-қарсы қолдану. (Чудинов А.Н. 1907 ж)
• Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. Алматы: «Ана тілі» баспасы, 1998. - 384 б.
ерекшеліктері көрсетілен:
Бірқатар
• 1. төтелеп, тура мағынасында айтылатын сөздер
• 2. үйреншікті, өте қарапайым айтылғандай көрінеді ;
• 3. автологиялық мәтіндерде кескін жасамай, экспрессияны күшейтетін стилистикалық фигуралар
болуы;
• 4. прозаға жақын, әңгімелеп жатқан сияқты .

9.

Сараптама
Әлем әдебиетіндегі автологиялық стиль үлгісі
«Завещание» Лермонтов М.Ю
Наедине с тобою, брат,
Хотел бы я побыть:
На свете мало, говорят,
Мне остается жить!
Поедешь скоро ты домой:
Смотри ж… Да что? Моей
судьбой,
Сказать по правде, очень
Никто не озабочен.

10.

Тармақтар сараптамасы
Наедине с тобою, брат,
Хотел бы я побыть:
На свете мало, говорят,
Мне остается жить!
Поедешь скоро ты домой:
Смотри ж… Да что? Моей судьбой,
Сказать по правде, очень
Никто не озабочен.
1. төтелеп, тура мағынасында айтылатын сөздер
2. үйреншікті, өте қарапайым айтылғандай
көрінеді
3. автологиялық мәтіндерде кескін жасамай,
экспрессияны
күшейтетін
стилистикалық
фигуралар болуы
4. прозаға жақын, әңгімелеп жатқан сияқты .

11.

«Жел»
• Жел - тым тентек бір бала,
Жан сүйгені - cap дала,
Дамыл алмай жүгіред.
Ерні өтірік қыбырлап,
Сыр айтқан боп сыбырлап,
Кейде аң боп өкіред.
Желге еш нәрсе тең емес,
Тау да жолын бөгемес,
Сақ-сақ күліп секіред.
Жүйрік желім тым сотқар,
Біреу бетін жапса егер,
Әдейі бетке түкіред.
Мазасы жоқ жел ерке,
Оянып ап тым ерте,
Жорғалай басып кетеді.
Тыныш жатқан түс көріп
Көлдің бетін кестелеп,
Оны әуре етеді.
Кәрі орманды оятып,
Бірдеңе деп жұбатып,
Жымиып күліп өтеді.
Жұрттан ойын жасырып,
Алқынып өзі асығып,
Қарақат көзге жетеді.
Дем ала алмай асығып,
Күрсініп ауыр, бас ұрып:
«Саған, сұлу сәулеге
Келдім ұшып, ғашықпын.
Уа, дариға, Жасаған,
Жел емеспін мен неге?!

12.

«Жел»
• Байқаймын: жел ұзақ жолда жабыққан ,
• Қасірет басып ,Сарыарқадан тарыққан .
• Алып келсе керек ауыр аманат
• Абақтыға азаматқа зарыққан
• Терезеден үйге кірмек болады ,
• Аманатты қолдан бермек болады .
• Жол бермеген қатты қара темірді ,
• Ызаланып , зуылдап кеп ұрады. .
Бірінші өлеңдегі – тентек бала:
тентек жел, ерке жел, көңілді жел,
сотқар жел, ғашық жел.
Екінші өлеңде - басына түскен
қиын сәтте бірден есейіп, аманат
орындайтын нағыз азамат желге
айналады.
Еш
нәрседен
тайсалмайтын, қайсар мінезді
жел.

13.

М.Жұмабаев «Жел»
Дамыл алмай
жүгіред.
Жел - тым тентек бір
бала
• Оянып ап тым ерте,
• Көлдің бетін кестелеп,
Оны әуре етеді.
Жорғалай басып кетеді.
Кәрі орманды оятып,
Жымиып күліп өтеді

14.

Сауалнама
98
98
93
88
88
87
83
78
сұрақ №1
сұрақ№2
сұрақ №3
Ряд 1

15.

Ұсыныстар:
Білім беруді басқару мекемелеріне:
1.
Әдебиет теориясы бойынша автологиялық стиль ерекшелігін қабылдау;
2.
М.Жұмабаевтың «Жел»
таныту;
3.
Жасанды интелект арқылы «Жел» өлеңін жаңы интерпритациясын ұсыну
өлеңіндегі автологиялық тәсілдің өзіндік ерекшелігін
Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімдеріне:
1.
Ұсынған әдеби анықтағышты тәжірибеде қолдану.