Спортда допинг назорати муаммолари

1. Спортда допинг назорати муаммолари

Нодиржон Турсунов
Тиббиёт фанлари номзоди, доцент
LOGO
Edit your company slogan

2. Допинг сўзини келиб чиқиши ҳақида

Допинг (doping) сўзи голландча dop сўзидан келиб чиқиб,
қадимги аскарлар ўз қудрати ва кучини кўпайтириши мақсадида
ичиладиган
узумдан
тайёрланган
алкоголли
ичимликни
ифодалаган. Мазкур атама 20 асрнинг бошидан киритилиб,
дастлаб у чопар отларга махсус гиёҳвандларни ноқонуний тарзда
берилишига нисбатан ишлатилган. Лекин шу билан бирга
номаълум моддалар ва сунъий воситаларни қўллаш эвазига
юқори натижаларга эришишга уринишлар спортдаги рақобатдай
эски муаммодир.
Қадимги юнон атлетлар саломатлигини мустаҳкамлаш учун
махсус парҳез ва кучайтирувчи дамламаларни истеъмол қилишган.
19 асрда стрихнин, кофеин, кокаин ва алкогол моддалари
чидамлиликни кучайтириш мақсадида кўпинча велосипедчи ва
бошқа спортчилар томонидан кенг қўлланилган.
Санта-Луис шаҳрида бўлиб ўтган 1904 йилги Олимпия
ўйинлари иштирокчиси Томас Хикс марафонча югуришда пойга
вақтида хом тухум ейиши, бир неча доза коньякни ичиши ва
томирига стрихнин моддасини қуйиши ёрдамида ғолибликни қўлга
киритган.
1920 йилга келиб спортда гиёҳванд моддалар ва бошқа
қўзғатувчи воситаларни истеъмол қилиш хажмини кескин
чегаралаш фурсати келгани аниқ айён бўлди.
LOGO
www.themegallery.com

3. Допингга қарши курашнинг дастлабки уринишлари

1967 й.
1928 й
1966 й.
Енгил атлетика ҲФ –
Стимуляторларни тақиқлаш
19301960 йй.
ҲОҚ Тиббий комиссияси,
Тақиқланган моддалар
рўйҳати
Велоспорт ҲФ ва ФИФА –
биринчи бўлиб ЖЧ давомида допингтестини ўтказиш тизимини тадбиқ этиш
Римдаги ОЎ ва Тур де Франс вақтида велосипедчилар
Кнуд Й.Энемарк ва Том Симпсоннинг тўсатдан вафотидан
сўнг синтетик гормонларни (амфетамин) тақиқлаш
LOGO
www.themegallery.com

4. Допингга қарши курашнинг бошланиши

Дастлабки допинг-тестлар:
1968 й. Мехикодаги Ёзги Олимпия ўйинлари
1970 й. Гренобль шаҳридаги Қишки Олимпия ўйинлари
1976 й. Тақиқланган воситалар рўйҳатига анаболиклар киритилди
Спортчилар дисквалификацияларининг сони кескин ошиши,
айниқса оғир атлетика ва ядрони улоқтириш спорт турларида
1986 й. Тақиқланган воситалар рўйҳатига
кислород билан бойитилган қонни қуйиш киритилди
LOGO
www.themegallery.com

5. Бутунжаҳон допингга қарши кураш агентлиги - WADA

1999 й., Лозанна шаҳри
(Швейцария) –
ҲОҚ томонидан Спортда
допинг муаммоси бўйича
Биринчи бутунжаҳон
анжумани ўтказилди.
Анжуман Қарори Бутунжаҳон допингга
қарши кураш агентлиги –
World anti-doping agency
(WADA)
таъсис этилди
WADA нинг мақсади –
Жаҳон
ҳамжамиятининг
допигга қарши кураш
харакатини
мувофиқлаштириш
WADA нинг шиори –
«Мардона ўйин!» «Play true!»
LOGO
www.themegallery.com

6. WADA нинг минтақавий бўлинмалари

Африка
Кейптаун ш.
(ЖАР)
Осиё
Токио ш.
(Япония)
Шимолий
Америка
Монреаль ш.
(Канада)
Жанубий Америка
Монтевидео ш.
(Уругвай)
LOGO
www.themegallery.com

7. WADA нинг логотипи қандай рамзий маънога эга?

LOGO
www.themegallery.com

8.

«Мардона ўйин!» -
Квадрат –
спорт ўйинлари
қоидаларининг
рамзи.
Қора ранг –
нейтралитетни
ҳамда хакамлар
устки кийимининг
одатий рангини
Баробарлик
белгиси –
тенг ҳуқуққа
эгалик ва адолат
рамзи.
WADA нинг бош
шиори барча
спортчилар учун
асосий қонунқоида рамзидир
Яшил ранг –
табиат ва
саломатликни
акс эттиради
ифодалайди
LOGO
www.themegallery.com

9. WADA нинг фаолияти

WADA нинг асосий
хужжати –
Бутунжаҳон
допингга қарши
кодекси
Бутунжаҳон
допингга қарши
кодекси (CODE) –
2009 йилда
тасдиқланган
Ҳалқаро
стандартлардан
иборат
Ҳалқаро
стандартлар:
1. Допинглаборатория;
2. Допинг-тест
ўтказиш;
3. Тақиқланган
рўйҳат;
4. Терапевтик
қўллаш бўйича
ишлаб чиқилган.
LOGO
www.themegallery.com

10. WADA Тақиқланган рўйҳатининг тузилмаси

Тақиқланган
воситалар
Тақиқланган
рўйҳат
Тақиқланган
усуллар
LOGO
www.themegallery.com

11. WADA Тақиқланган рўйҳатининг кучда бўлиш даври

Доимий равишда
тақиқланган восита
ва усуллар
Тақиқланган
рўйҳат
Мусобақа вақтида
тақиқланган восита
ва усуллар
LOGO
www.themegallery.com

12.

2023 йил учун тасдиқланган WADA нинг
Тақиқланган восита ва усуллар
рўйҳати
2023 йил 1 январдан бошлаб кучга кириб,
10.000 га яқин тақиқланган дори
воситалари ва усулларни ўз ичига
қамраб олган
LOGO
www.themegallery.com

13. WADA нинг Тақиқланган воситалар ва усуллар рўйҳатидан жой олган дори воситалари ёки усуллар ёрдамида спортчини даволаш керак

холларида
нима қилиш лозим?
WADA
ADO ёки
ISF
Add Your Text
Add Your Text
ТҚ га руҳсатнома
бериш
Комиссияси
Add Your Text
LOGO
www.themegallery.com

14. Терапевтик қўллашга (ТҚ) руҳсатнома бериш мезонлари

1 TEXT
Спортчининг
аҳволи кескин
ёмонлашиши
эҳтимоли
мавжуд
бўлгани
TEXT
TEXT
3
2
Терапевтик қўллаш
спортчининг
эришган
натижасини
қўшимча
яхшиланишига
олиб келмаслиги
У ёки бу дори
воситаси ёки
усулнинг
ишлатишдан
бошқа имконияти
йўқлиги
LOGO
www.themegallery.com

15.

www.themegallery.com
LOGO
Edit your company slogan