Benjamin Blum

1.

Blum taksonomiyasi

2.

Bendjamin Blum
(1913-1999)
Amerikalik mashhur psixolog va pedagog
Benjamin Blum tomonidan asos solingan
savol va topshiriqlar tizimi – bilish faoliyati
darajalariga asoslangan o‘quv maqsadlari
taksonomiyasi zamonaviy ta’lim olamida
yetarli darajada keng tarqalgan.
O‘quv
maqsadlari
taksonomiyasio‘quvchilar o‘zlashtirishining ma’lum bir
darajasidan
darak
beruvchi
konkret
harakatlari, mazmunan obyektlarni tabiiy
o‘zaro bog‘liqlik asosida murakkablashib
borishini ketma-ket joylashtirish orqali
turkumlashtirilishi yoki tizimlashtirilishi.
Taksonomiya – borliqning murakkab
tuzilgan
sohalarini
tasniflash
va
sistemalashtirish nazariyasidir.

3.

Blum taksonomiyasini biologiyada qo’llash
Biologiyada Bloom taksonomiyasi fikrlash qobiliyatlarining turli darajalarini
tasniflashning tizimli usulini taqdim etadi: faktlarni oddiy eslab qolishdan
tortib, eksperimental ma'lumotlarni tahlil qilish yoki gipotezalarni baholash
kabi murakkabroq qobiliyatlargacha.
Bloom taksonomiyasidan foydalanib, o'qituvchilar o'quvchilarni turli
darajadagi murakkablikdagi materiallar bilan shug'ullanishga undaydigan o'quv
dasturlari va baholashlarni ishlab chiqishlari mumkin, biologik tushunchalarni
chuqurroq tushunishga yordam beradi va intellektual o'sishni rag'batlantiradi.
Bundan tashqari, u o'qituvchilarga o'quvchilarning turli xil ta'lim ehtiyojlarini
qondirish uchun o'z o'qitish usullarini moslashtirishga yordam beradi va
natijada biologiya ta'limi samaradorligini oshiradi.

4.

Blum taksonomiyasi bosqichlari
BILISH
TUSHUNISH
QO‘LLASH
TAHLIL QILISH
SINTEZ
BAHOLASH

5.

6.
Baholash
5. Sintez
4. Tahlil qilish
3. Qo‘llash
2. Tushunish
1. Bilish

6.

Blum taksonomiyasi bosqichlari
TUSHUNISH
QO‘LLASH
BILISH
dastlabki tafakkur darajasi
bo‘lib, bunda o‘quvchi
atamalarni, aniq qoidalar,
tushunchalar, faktlar,
mezonlar, yo‘nalishlar,
kategoriyalar, tasniflar,
shuningdek, abstract
bilimlar: tamoyillar,
aksiomalar, teoremalar,
umumlashma fikrlar,
strukturalar va shu kabilarni
biladi, eslaydi, takrorlaydi,
.
darajasidagi tafakkurga
ega bo‘lganda
g'oyalar yoki
tushunchalarni o'z
so'zlari bilan
tushuntira bilish,
ma'lumotni sharhlash
xulosa qilish yoki
izohlash,
tushunganini misollar
yoki rasmlar orqali
ko'rsatish
darajasidagi
tafakkurda
olgan
o‘quvchi
bilimlaridan faqat
emas,
nazariy
balki amaliy
holatlarda
ham
foydalana oladi va
ularni ma’lum bir
model,
formula,
ko‘rsatma asosida
to‘g‘ri qo‘llaydi.

7.

Blum taksonomiyasi bosqichlari
SINTEZ
TAHLIL QILISH
darajasidagi tafakkurda
o‘quvchi yaxlitning
qismlarini va ular
o‘rtasidagi o‘zaro
bog‘liqliklarni ajrata
oladi, mantiqiy fikrlash
asosida xatolarni
ko‘radi, faktlar va
oqibatlar orasidagi
farqlarni ajratadi,
ma’lumotlarning
ahamiyatini
baholaydi.
BAHOLASH
Mazkur kategoriya yuqorida
Umumlashtirish
ko‘rsatilgan
barcha
darajasidagi tafakkurda
kategoriyal bo‘yicha o‘quv
natijalarga erishishni va aniq
biror tajriba
ifodalangan
mezonlarga
o‘tkazish rejasini tuzadi,
asoslanib
baholash
bir nechta sohalardagi
mulohazalarini taqozo etadi.
bilimlardan foydalanadi.
yangi g'oyalar, mahsulotlar
axborot, dalillar yoki
yoki echimlarni yaratish,
usullarning sifati yoki
o'ziga xos narsalarni
qiymatini baholash
loyihalash, qurish yoki ishlab
fikr yoki xulosalarni tanqid
chiqish,
qilish va asoslash,
yaxlit bir butunlikni yaratish
turli nuqtai nazar yoki
uchun turli manbalardan
talqinlarni solishtirish va
olingan ma'lumotlarni sintez
qarama-qarshi qo'yish
qilish.

8.

1-bilish darajasi
O'QITISH MAQSADINING ASOSIY
KATEGORIYALARI
Biologik faktlar, tushunchalar va
atamalarni eslab qolishi.
Biologik tuzilmalarning asosiy qismlarini
aniqlashni o’rganishi.
Ilmiy nomlar va tasniflarni yod olish.
Talaba natijalari
ko'rsatkichlari
Amaldagi atamalar
(eslaydi va takrorlaydi);
Haqiqiy faktlarni biladi;
Ish tartibini biladi;
Asosiy tushunchalarni
biladi;
Qoidalarni biladi.

9.

2-tushunish darajasi
O'QITISH MAQSADINING ASOSIY
KATEGORIYALARI
Bilim va fikrlash darajasi o'rtacha.
O'quv materialini tushunish sifatida quyidagi
harakatlar ko'rib chiqilishi mumkin
Og'zaki ravishda ifodalash; jadval,
diagrammalarda og'zaki ma'lumotlarni taqdim
etish va boshqalar);
Talqin - o'quv materialini "o'z so'zlari bilan",
qisqacha tavsif;
Bashorat qilish - suhbatning nima bo'lishini,
uning oqibatlari va natijalarini o'quv
materiallari asosida bashorat qilish.
Talaba natijalari
ko'rsatkichlari
Biologik jarayonlar va
tushunchalarni o‘z
so‘zlaringiz bilan
tushuntira oladi
Biologik diagrammalar,
diagrammalar va
grafiklarni sharhlash.
Biologiya matni yoki
ma’ruzadagi asosiy
fikrlarni umumlashtirish.

10.

3-qo‘llash darajasi
O'QITISH MAQSADINING ASOSIY
KATEGORIYALARI
Bilim va fikrlash darajasi o'rtacha. Ushbu
toifaga o'quv materiallarini haqiqiy vaziyatda
va mutlaqo yangi vaziyatda qo'llash kiradi.
Bunga qoidalar, usullar, tushunchalar,
qonunlar, tamoyillar, nazariyalarning amaliy
qo'llanilishi kiradi. Ta'lim natijalari
materialning rang darajasidan ko'ra chuqurroq
mahorat talab qiladi.
Talaba natijalari
ko'rsatkichlari
Muammolarni hal qilish
yoki tajribalar o'tkazish
uchun biologik
tamoyillarni qo'llash.
Biologik
tushunchalarning real
vaziyatlar bilan qanday
bog‘liqligini ko‘rsatadi.
Laboratoriya texnikasi
va protseduralarini to'g'ri
bajaradi.

11.

4-tahlil qilish darajasi
O'QITISH MAQSADINING ASOSIY
KATEGORIYALARI
Bilim va fikrlash darajasi eng yuqori
darajadir.
O'quv materialining tuzilishini aniq qilish
uchun uni tarkibiy qismlarga ajrating: butun
qismlarni ajratib oling; butunning qismlari
o'rtasidagi munosabatlarni aniqlang,
butunning qanday tashkil etilganligini his
qiling. Ushbu kategoriya, o'quv materialining
mazmunini idrok etishdan tashqari, uning
ichki tuzilishi qanday shakllanganligini ham
anglatadi.
Talaba natijalari
ko'rsatkichlari
Biologik tushunchalarni
kichikroq qismlarga
ajratish.
Turli biologik tizimlar yoki
nazariyalarni solishtiring va
taqqoslaydi.
Eksperimental
ma'lumotlarni sharhlash va
xulosalar chiqarish.

12.

5-sintez darajasi
O'QITISH MAQSADINING ASOSIY
KATEGORIYALARI
Bilim va fikrlash darajasi eng yuqori
darajadir.
Biologik tajribalar, nazariyalar yoki tadqiqot
ishlarini tanqid qilish.
Biologiyada ilmiy dalillar yoki da'volarning
asosliligini baholash.
Biologiya bilan bog'liq axloqiy masalalar,
masalan, genetik muhandislik yoki atrofmuhitni muhofaza qilish bo'yicha fikrlarni
shakllantirish.
Talaba natijalari
ko'rsatkichlari
Eksperiment uchun o'z
rejasini taqdim etadi;
Har qanday muammoni hal
qilish uchun o'z bilimlaridan
ijodiy foydalanadi.

13.

6-baholash darajasi
O'QITISH MAQSADINING ASOSIY
KATEGORIYALARI
Talaba natijalari
ko'rsatkichlari
Bilim va fikrlash darajasi eng yuqori darajadir. O'quv materialining
Ushbu daraja oldingi toifalarning o'rganish
tuzilish mantig'ini yozma
natijalariga erishishni anglatadi.Gipotezalarni ravishda baholaydi;
yaratish va ularni sinab ko'rish uchun
Ichki yoki tashqi mezonlar
eksperimentlarni loyihalash. Biologik
asosida o'quv materialining
jarayonlarni aks ettirish uchun modellar yoki
ahamiyatini aniqlaydi;
simulyatsiyalarni ishlab chiqish. Biologik
Qaror va xulosalarning
muammolarga innovatsion yechimlarni ishlab faktlarga bog'liqligini
chiqish, masalan, kasalliklarni davolashning
aniqlaydi.
yangi usullarini yoki barqaror qishloq xo'jaligi
amaliyotlarini ishlab chiqish.

14.

Tafakkur darajalariga muvofiq
fe’l namunalari
BILISH
qaytara bilish,
mustahkamlay
olish, axborotni
yetkaza olish,
aytib bera olish,
yozish, ifodala
olish,
taniy olish,,
takrorlash.
TUSHUNISH
asoslash,
almashtirish,
yaqqollashtirish,
belgilash,
tushuntirish, tarjima
qilish, qayta tuzish,
yoritib berish,
sharhlash
oydinlashtirish
QO ‘LLASH
joriy qilish,
hisoblab chiqish,
namoyish qilish,
foydalanish,
o‘rgatish, aniqlash,
amalga oshirish,
hisob-kitob qilish,
tatbiq qilish, hal
etish

15.

Tafakkur darajalariga muvofiq
fe’l namunalari
TAHLIL QILISH
SINTEZ
BAHOLASH
keltirib chiqarish,
ajratish,
tabaqalashtirish,
tasniflash, taxmin
qilish, bashorat
qilish, yoyish,
taqsimlash,
tekshirish,
guruhlash
yangilik yaratish,
umumlashtirish,
birlashtirish,
rejalashtirish,
ishlab chiqish,
tizimlashtirish,
tuzish, loyihalash
tashxislash, isbotlas
h, o‘lchash, nazorat
qilish, asoslash,
ma’qullash,
baholash,
tekshirish,
solishtirish,
qiyoslash

16.

• Ushbu ko'nikmalar quyi darajadagi fikrlashdan (eslab qolish va
tushunish) yuqori darajadagi fikrlash (qo'llash, tahlil qilish, baholash va
yaratish) ga o'tishni anglatadi. O’quvchilarni Bloom taksonomiyasining
har bir darajasiga qaratilgan faoliyatga jalb qilish orqali o'qituvchilar bir
qator kognitiv sohalarda chuqurroq o'rganish va tanqidiy fikrlashni
osonlashtirishi mumkin.

17.

Bloom taksonomiyasi ba’zi savollardan namunalar:
Bilish (Bilim)
Eslab qoling:
kim…?
Nima…?
Qayerda…?
Qanaqasiga?
Tushunish:
Qanday qilib umumlashtirasiz ...?
Siz qanday ifodalagan
bo'lardingiz...?
Qaysi ma'lumotlardan xulosa
chiqara olasiz...?
Tahlil qiling:
Turli qismlarni qanday saralash mumkin?
Siz nima haqida xulosa chiqarishingiz
mumkin ...?
Qaysi fikrlar tasdiqlaydi...?
Siz qanday toifalarga ajratgan bo'lardingiz ...?
Qo'llash:
Qanday qilib ko'rsatgan
bo'lardingiz ...?
Siz qanday taqdim etardingiz…?
Hikoya xaritasini chizish…
Baholash:
Baholash uchun qanday mezonlardan
foydalanasiz?
Tasdiqlash uchun qanday manbalardan
foydalanishingiz mumkin?
Qaysi ma'lumotlardan ustunlik berish uchun
foydalanasiz...?
Nima uchun mumkin bo'lgan natijalar ...?
Yaratish:
Agar ... nima bo'ladi?
Yo'llaringizni sanab bering...?
Buning uchun yaxshiroq yechim haqida fikr yurita olasizmi?

18.

BU MUHIM!
O‘quvchilarning Blum taksonomiyasi bo‘yicha BILISHga oid o‘quv
maqsadiga erishganlik darajasini nazorat qilishda ular tomonidan
muayyan mavzu bo‘yicha ma’lumot va axborotlarni o‘zlashtirganlik
darajasini aniqlash maqsadga muvofiq. Buning uchun o‘quvchi
mavzu bo‘yicha atamalar, qoidalar, tushunchalar, faktlar, mezonlar,
yo‘nalishlar, kategoriyalar, eslashi, takrorlay olishi, asar voqealarini
bayon qila olishi, ularga ta’rif berishi, ma’lumotlarni qayta
ishlashlari, o‘z fikrini bayon qilishi, obekt yoki voqeaning o‘ziga xos
xususiyatlarini ajratib ko‘rsatishi kerak bo‘ladi.

19.

Bloom taksonomiyasi ba’zi savollardan namunalar:
Bilish (Bilim)
1. Savol: Eukaryotik hujayraning uchta asosiy tarkibiy qismi nima?
a) yadro, ribasoma, sitoplazma
b) hujayra membranasi, sitoplazma va yadrodir.
c) mitoxondriya, plastid, hujayra membranasi
Javob: Eukaryotik hujayraning uchta asosiy komponenti hujayra membranasi, sitoplazma
va yadrodir.
2. Savol: Hujayra membranasining funksiyasini eslay olasizmi?
a) oqsil sintez qiladi
b) hujayrani bo’linib ko’payishini taminlaydi
c) moddalarning hujayra ichiga va tashqarisiga o'tishini taminlaydi
Javob: Hujayra membranasi moddalarni hujayra ichiga va tashqarisiga o'tishini tartibga
soladi va tizimli yordam beradi.
3. Savol: Oqsil sintezi uchun mas'ul bo'lgan organella qanday nomlanadi?
a) mitoxondriya
b) lizosoma
c) ribosoma
Javob: Protein sintezi uchun mas'ul organoid ribosomadir.

20.

BU MUHIM!
O‘quvchilarning Blum taksonomiyasi bo‘yicha TUSHUNISHga oid
o‘quv maqsadiga erishganlik darajasini nazorat qilishda ular:
Biologik jarayonlar va tushunchalarni o‘z so‘zlaringiz bilan
tushuntira olishi,
Biologik diagrammalar, diagrammalar va grafiklarni sharhlash,
Biologiya matni yoki ma’ruzadagi asosiy fikrlarni umumlashtirish

21.

Bloom taksonomiyasi ba’zi savollardan namunalar:
Tushunish:
1.Savol:
Hujayra membranasining tuzilishi uning vazifasi bilan qanday
bog'liq?_____________________________________________
Javob: Hujayra membranasi o'rnatilgan oqsillarga ega fosfolipid ikki qavatidan iborat bo'lib, u
moddalarning o'tishini nazorat qilish va hujayra yaxlitligini saqlash imkonini beradi.
2. Savol:
Prokaryotik va eukaryotik hujayralar orasidagi farqni tushuntiring.
_____________________________________________________________
Javob: Prokariot hujayralarida yadro va membrana bilan bog'langan organellalar mavjud emas,
eukariotlarda esa yadro va membrana bilan bog'langan organellalar mavjud.
3. Savol:
Nima uchun mitoxondriyalar ko'pincha hujayraning "quvvat markazlari" deb ataladi?
__________________________________________________________________ .
Javob: Mitoxondriya hujayrali nafas olish orqali ATP hosil qiladi va turli hujayra faoliyati uchun
energiya beradi.

22.

BU MUHIM!
O‘quvchilarning Blum taksonomiyasi bo‘yicha QO’LLASHga oid
o‘quv maqsadiga erishganlik darajasini nazorat qilishda ular:
Muammolarni hal qilish yoki tajribalar o'tkazish uchun biologik
tamoyillarni qo'llashi.
Biologik tushunchalarning real vaziyatlar bilan qanday
bog‘liqligini ko‘rsatishi.
Laboratoriya texnikasi va protseduralarini to'g'ri bajarishi.

23.

Bloom taksonomiyasi ba’zi savollardan namunalar:
Qo'llash:
1.Savol:
Hujayra diagrammasi berilgan X,Y va Z organellalarni aniqlang va
ularning vazifalarini tushuntiring.

24.

Bloom taksonomiyasi ba’zi savollardan namunalar:
2. Savol:
O’simlik va hayvonlarning turli qismlaridan tayyorlangan
(doimiy,vaqtinchalik) preparatlarni mikroskop ostida kuzating va
tasvirini chizing.

25.

BU MUHIM!
O‘quvchilarning Blum taksonomiyasi bo‘yicha TAHLIL QILISHga
oid o‘quv maqsadiga erishganlik darajasini nazorat qilishda ular:
Biologik tushunchalarni kichikroq qismlarga ajratishi.
Turli biologik tizimlar yoki nazariyalarni solishtiring va taqqoslashi
Eksperimental ma'lumotlarni sharhlash va xulosalar chiqarishi.

26.

Bloom taksonomiyasi ba’zi savollardan namunalar:
Tahlil qilish:
1.Savol
Sitoskeletning tuzilishi hujayra shakli va harakatiga qanday hissa qo'shishini tahlil
qiling.___________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_______________________________________________________________
2.Savol
Golji apparatining oqsillarni qayta ishlash va ajratishdagi rolini tahlil qiling.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
_____________________________________________________
3.Savol
Hujayra kattaligi va sirt maydoni va hajm nisbati o'rtasidagi bog'liqlikni qanday tahlil
qilgan bo'lardingiz?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_________________________________________________________________

27.

BU MUHIM!
O‘quvchilarning Blum taksonomiyasi bo‘yicha BAHOLASHga oid
o‘quv maqsadiga erishganlik darajasini nazorat qilishda ular:
Eksperiment uchun o'z rejasini taqdim etishi;
Har qanday muammoni hal qilish uchun o'z bilimlaridan ijodiy
foydalanishi

28.

Bloom taksonomiyasi ba’zi savollardan namunalar:
Baholash:
1. Savol:
Yadroning hujayra faoliyatini boshqarishdagi ahamiyatini
baholang.__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
___________________________________________________
2.Savol
Hujayra tuzilishini o'rganish uchun turli mikroskopiya usullarining ishonchliligini
baholang.__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
_______________________________________________________________
3.Savol
Atrof-muhit toksinlarining va zararli moddalarining hujayra tuzilishi va faoliyatiga ta'sirini
tanqidiy tahlil qiling.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
____________________________________________________

29.

BU MUHIM!
O‘quvchilarning Blum taksonomiyasi bo‘yicha YARATISHga oid
o‘quv maqsadiga erishganlik darajasini nazorat qilishda ular:
O'quv materialining tuzilish mantig'ini yozma,nazariy va amaliy
ravishda baholashi;
Ichki yoki tashqi mezonlar asosida o'quv materialining ahamiyatini
aniqlashi;
.
Qaror va xulosalarning faktlarga bog'liqligini aniqlashi.

30.

Bloom taksonomiyasi ba’zi savollardan namunalar:
Yaratish:
1.Savol:
Hujayra membranasi tuzilishi va endositoz yoki ekzotsitoz jarayonini tasvirlash
uchun model tuzing.
Namuna: https://youtu.be/Ls6Kajc-waQ?si=QW-_T6vviv9TPRL0

31.

Bloom taksonomiyasi ba’zi savollardan namunalar:
Yaratish:
2.Savol:
Tirik organizmlarda hujayra tuzilishining ahamiyati haqida boshqalarga ma'lumot
berish uchun multimedia taqdimotini tuzing.
3.Savol:
Tirik hujayra ichidagi maxsus organellalarni ko'rishning yangi usulini ishlab chiqing.
Namuna javob: Qiziqarli organellalarni tanlab nishonga oladigan va yuqori aniqlikdagi
tasvirlash uchun ularning aniq signallarni, o’ziga xos belgilari yokida vazifalaridan kelib
chiqib ko’rinishini yaratish mumkin.

32.

VAZIFA!
“Qon ayylanish tizimi” mavzusi bo’yicha savol va topshiriqlar tuzing. Albatta Blum
taksanomiyasining har bir kategoriyalaridan foydalangan holda (eng kamida 3 tadan).

33.

E'TIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT!