Muzeyshunoslik fan sifatida

1.

MUZEYSHUNOSLIK FAN
SIFATIDA
RAXMATULLAYEV AXROR

2.

Fanning predimeti va vazifalari
Muzey ishi muayyan sohadir. Kasbiy muzey
amaliyotida qo’llaniladigan va maxsus
adabiyotlarda aks ettirilgan, muzey ishi
muammolarini umumlashtiruvchi bilimlar yig‘indisi
"muzeyshunoslik" (muzeologiya) deb ataladi. Bu
atama XIX - asrning ikkinchi yarmida paydo
bo’lgan bo’lsa-da, ko’plab tillarda
mustahkamlangan. “Muzeografiya” atamasi ilgari
mavjud edi. Muzeyshunoslik amaliyotni
umumlashtirish va materiallarni tizimlashtirish
uchun uzoq yo’l bosib o’tib, uning nazariy tizimini,
tushunchalarini, usullarini va fanlar orasidagi
o’rnini tushuna boshladi. Ammo asosiy tushunchalar
shakllanishining so’nggi o’n yilliklardagina fanning
umumiy nazariyasi elementlarini yaratish uning
rivojlanishidagi eng muhim yo’nalishga aylandi

3.

Muzeyshunoslikning tuzilishi. Eng umumiy
shaklda
muzeyshunoslikning
tuzilishi
quyidagi sxema bilan ifodalanishi mumkin:
Muzeyshunoslik
1.) Tarixi
2) Nazariyasi
3) Manbasi
4)Amaliy
muzeyshunoslik
Tarixshunosligi (istoriografiya)
a) Muzeyshunoslikni umumiy nazariyasi
b) Aloqa yo’li nazariyasi
a) Xujjatlashtirishi nazariyasi
b) Ilmiy fond ishlar
a) Boshqaruvni tashkillash
b) Ilmiy uslubiyoti
c) Mehnat qurollari va vositalari majmuasi

4.

Muzey fani - muzeylarning kelib chiqishi, ularning ijtimoiy funktsiyalari, muzey ishi nazariyasi va
metodologiyasi masalalarini o’rganadigan ilmiy fan. Bu ijtimoiy ma’lumotni saqlash, bilish va muzey
ob’ektlari orqali bilim va hissiyotlarni uzatish jarayonlarini o’rganadigan ijtimoiy fan. Muzeyshunoslik
o’ziga xos fan bo’lib, muzey ishi amaliyotining nazariy, ilmiy va uslubiy asoslarini yaratadi, uning tarixiy
tajribasini umumlashtiradi. Muzeyshunoslikning ob’ekti - muzey, muzey ishi ijtimoiy hodisa sifatida.

5.

Muzeyshunoslik fanining nazariy
rivojlanishi xorijiy mamlakatlar
olimlariga tegishlidir. Muzeyshunoslik
predmeti muammosi 50-yillarda
shakllantirilgan (XX asr I. Neuspupny,
Chexiya). Muzeyshunoslik
predmetining birinchi ta’rifi 1964 yilda
(Germaniya) "Tezlik ishlari loyihasi"da
keltirilgan.
Muzeyshunoslikning eng batafsil
nazariy belgilanishi va uning tadqiqot
predmeti Z.Stranskiy (Chexiya)
asarlarida keltirilgan. V.Gluzinski va
V.Janlar (Germaniya) so’nggi
tadqiqotlarida kontseptsiyalarni ishlab
chiqdilar.

6.

Endi muzey predmeta tushunchasiga
aniqlik kiritish kerak. Bu masalaga
olimlar XVII asrdayoq aniqlik
kiritishga harakat qilishgan.
I.D.Mayorning urinishlari bunga misol
bo’la oladi. U muzeyda saqalanadigan
predmetlarga “real, to’la, haqqoniy,
qudratli va uzoq vaqt saqlanadigan
narsalar” sifatida qaragan. Muzey
ob’ekti - voqelikdan olingan, muzey
fondiga kiritilgan va uzoq vaqt
davomida saqlanishi mumkin bo’lgan
muzey ahamiyatiga ega ob’ektdir. U
ijtimoiy va tabiiy-ilmiy
ma’lumotlarning tashuvchisi - bilim va
hissiyotlarning haqiqiy manbai,
madaniy va tarixiy qadriyat - milliy
merosning bir qismidir.

7.

Muzeylar fondida asosan moddiy va
tasviriy ashyolar, jumladan, sanʼat
asarlari, yozma manbalar
(qo’lyozmalar, bosma hujjatlar,
kitoblar) saqlanadi. Muzeylarning
zamonaviy ilmiy tasnifi ularni turlari
va profillari bo’yicha ajratib turadi.
Muzeyning turi uning asosiy jamoat
maqsadi bilan belgilanadi. Ushbu
xususiyatga ko’ra muzeylar
quyidagilarga bo’linadi :

8.

1. Ilmiy-tadqiqot, ilmiy va
o’quv (ko’pgina
muzeylar, ba’zan ular
ommaviy deb ataladi)
2. Tadqiqot - ilmiy
tadqiqot institutlari
qoshidagi
laboratoriyalarning bir
turi
3.Tarbiya

9.

Muzeyshunoslikning tadqiqot usullari.
Metod - bilish usuli, ob’ektiv dunyoning
ayrim tomonlarini o’rganish jarayonida
qo’llaniladigan usullar tizimi. Har bir ilmiy
fan tadqiqot ob’ekti va predmetiga
asoslangan holda o’z metodini shakllantiradi.
Muzeyshunoslik metodi muammosi ishlab
chiqilmoqda,
shuning
uchun
nuqtai
nazarlarda farqlar mavjud. Muzeyshunoslik
fani turli xil tadqiqot usullari bilan ajralib
turadi. Muzeyshunoslik birinchi navbatda
dialektik materialistik metodologiyaga va
ijtimoiy fan sifatida tarixiy materializm
usullariga asoslanadi .

10.

Muzeyshunoslik usuli quyidagilar bilan tavsiflanadi:
1. Ijtimoiy va tabiiy fanlarning turli metodlaridan
foydalanish (san’atshunoslik, adabiyotshunoslik,
pedagogika, psixologiya, rentgenografiya va boshqalar).
2. Dala tadqiqot usullarini qo’llash. Bu usul tirik va
operatsion tizimlarni o’rganishda qo’llaniladi.
3. Jamiyat hayotini bevosita kuzatish usullarini qo’llash.
4. Ta’sir qilish, uni idrok etish sohasidagi tadqiqotlarda
konservatsiya, restavratsiya ishlari eksperimental
usullaridan foydalanishni talab qiladi.

11.

Muzey binolariga qo’yiladigan
umumiy talablar.
Muzey
ishining
muvaffaqiyati
va
samaradorligi
ko’p
jihatdan
binoni
loyihalash
bosqichida
aniqlangan
kontseptual asoslar va muzeyshunoslik
ko’rsatmalarini hisobga olishga bog’liq.
Tarixiy, moddiy va maʼnaviy madaniyat
yodgorliklarining
faol
ilmiy-tadqiqot,
maʼrifiy ishlarni olib boruvchi davlat
muzeyi oʻziga xos boʻlgan barcha
funktsiyalarni amalga oshirish uchun
moʻljallangan binoda joylashgan boʻlishi
kerak.

12.

Muzey binosiga qo’yiladigan umumiy talablar
quyidagilardan iborat:
1. Yaratilish tarixi va madaniyat yodgorliklarining davlat kolleksiyalarida
saqlash shartlari. Bu shartlar muzeylar uchun binolarni qurish, ulardan
foydalanish, inshootlarning mustahkamligi, yong‘inga yuqori chidamliligi,
iqlim zonasining o’ziga xosligi va muzeyning o’ziga xos joylashuvi
xususiyatlari uchun mo’ljallangan.
2. Muzeyning ilmiy - ta’lim muassasasi sifatida faoliyatini ta’minlash. Buning
uchun ekspozitsiya - ko’rgazma maydonlarini, dam olish va xizmat ko’rsatish
zonalarini moslashtirish kerak. Ma’ruzalar va ommaviy ishlarning boshqa
turlarini o’tkazish va tashrif buyuruvchilar uchun sharoit yaratish uchun
maxsus binolar bo’lishi maqsadga muvofiqdir.
3. Muzeyning ilmiy tadqiqot faoliyatini ta’minlash. Buning zaruriy sharti o’qish uchun to’plamlarning mavjudligi, kutubxona va tadqiqotchilar uchun
ofislarning mavjudligi, shuningdek, tahririyat va nashriyot xizmati.
4. Bino maydonlarining saqlanadigan va ko’rgazmaga qo’yilgan kolleksiyalar
soni va xususiyatiga mos kelishi hamda muzey xizmatlari majmuasini oqilona
tartibda joylashtirish.

13.

Muzey binosining muhandislik - texnik jihozlanishining o’ziga
xosligi birinchi guruh binolarining tegishli funktsiyalarini
ta’minlash uchun zarur bo’lgan tizimlar bilan belgilanadi. Ulardan
eng muhimi mikro iqlim tizimlari; yoritish; xavfsizlik; ob’ektlarni
tashish va odamlarning harakatlanishi. Yangi binoni loyihalash
yoki eskisini rekonstruksiya qilish uchun muzey jamoasi tomonidan
ishlab chiqilgan texnik topshiriqning sifati, undagi muzeyning
barcha asosiy talablari va o’ziga xos xususiyatlarini maksimal
darajada hisobga olish, ikkalasini ham amalga oshirish muddati va
sifatini belgilaydi. loyihalash va qurilish ishlari. Shuning uchun
texnik topshiriqlarni tayyorlash muzeyning loyihalash va
qurishning barcha bosqichlarida uning bajarilishini nazorat
qilishga qodir bo’lgan eng vaqolatli xodimlariga topshirilishi
kerak .

14.

E’tiboringiz uchun Rahmat