Әлеуметтену және бірегейлік теориялары. Әлеуметтену кезеңдері

1.

Әлеуметтену және
бірегейлік теориялары.
Әлеуметтену кезеңдері

2.

Әлеуметтену
Әлеуметтену — жеке адамдарға қоғам мен оның
құрылымдары тарапынан үнемі әсер ету процесі. Соның
нәтижесінде адамдар белгілі бір білімдерді, құндылықтар
мен нормаларды игеріп, нақты қоғамда, әлеуметтік топтар
мен ұйымдарда өмір сүру тәжірибесін жинақтайды әрі
тұлғаға, сол қоғамның тең құқылы мүшесіне
айналады.Әрбір жеке адам (индивид), әр
жаңа ұрпақ өздері туып, өмір сүріп жатқан әлеуметтік
жүйенің мәдени мұрасын игерудің өзіне тән ерекше
жолынан жүріп өтеді. Осынау маңызды процесті ғылымда
“жеке адамның әлеуметтенуі” деп атайды.

3.

Әлеуметтену және
бірегейлік теориялары
Социологияда
әлеуметтену
мен
сәйкестендіру
процестерін түсіндіретін екі теория бар. Бұл
құрылымдық функционализм (Талькотт Парсонс) және
символикалық интеракционизм (Джой Герберт Мид)
ұсынатын рөлдік теория.
Рөлдік теорияға сәйкес қоғам - бұл тұтастай алғанда
қоғамның тұрақтылығын сақтау үшін жұмыс істейтін әр
түрлі функционалды бөліктердің күрделі жүйесі.
Әлеуметтік рөлдердің қоғамның ойдағыдай жұмыс
жасауына мүмкіндік беретін мақсаттары бар

4.

Символдық интеракционизм - бұл қажеттілікті ғана емес,
сонымен қатар жеке тұлғаның әлеуметтену механизмін
түсіндіру әрекетті, яғни әлеуметтік нормаларды игеру.
Бұл теорияға сәйкес әлеуметтік өзара әрекеттесудің
маңызды аспектісі - вербалды және вербалды емес
белгілердің (сөздер, мимика) алмасуы. Бұл айырбас
кезінде адамдар өз әсерінің басқа адамдарға әсерін
елестете алады. Басқа адамдармен өзара әрекеттесу
барысында олардың реакциясын болжай отырып, біз өз
мінез-құлқымызды саналы түрде бақылау мүмкіндігіне ие
боламыз. Басқалардың реакциясын күту нәтижесінде
адам өзінше әлеуметтік немесе «айнадағы өзін»
дамытады (К. Кулидің терминологиясында). Бөліну және
өзіне басқа адамдардың көзімен қарау қабілеті адамның
бойында ерте балалық шақта пайда болады.

5.

Рөлдер теориясы
Символдық
интеракционизм
Әлеуметтенудің мақсаттарын
сипаттайды
Әлеуметтенудің құралдары мен
механизмін сипаттайды
Әлеуметтенудің қайнар көзі әлеуметтік нормалардың
интернализациясы
Әлеуметтенудің қайнар көзі адамдардың басқа біреудің
рөлін қабылдау қабілеті
Жеке адамды толығымен қоғам
қалыптастырады және
адамдардың көпшілігі қоғамның
«ойын ережелерін» қабылдайды
Жеке тұлға ешқашан толықтай
қоғамға жатпайды, әрдайым
конформды емес,
ойластырылмаған әрекеттерге
орын болады

6.

Тұлғаның әлеуметтенуі
Тұлға дегеніміз, жоғары шарықтап дамыған, жан-
жақты, терең жетілген адам. «Тұлға» ұғымы
адамның
әлеуметтік
дамуының
сапалық
көрсеткіші. Бұл адамның биологиялық табиғи
қасиеті емес. Ол тек қана адамның әлеуметтік
орта жағдайында ғана пайда болады, яғни ол
белгілі бір топта, бірлікте өмір сүреді, мұнсыз
болмайды, сөйтіп ол адам қоғамдағы барлық
қатынастарды,
тәжірибені,
құнды
бағалы
нысандарды, бағыттарды өз бойына сіңіріп,
меңгеріп, өмірде қолданады. Сөйтіп қоғамды
одан әрі жетілдіріп, дамыта отырып, өзі жаңа
сапа, қасиетке, яғни тұлғалыққа ие болады. Тұлға
– қоғамдық қатынастардың жемісі.

7.

Тұлғаның қалыптасуына
әсер ететін факторлар:
Биологиялық
Әлеуметтік
Психиологиялық

8.

Әлеуметтендіру кезеңдері
Әлеуметтендіру
процесі сатылардан өтеді,
оларды негізгі өмірлік циклдар деп те атайды.
Бұл балалық шақ, жасөспірімдік, ер жету, және
қарттық шақтар. Әлеуметтендіру процесінің
нәтижеге жету деңгейіне орай немесе
аяқталуына сәйкес оны бастапқы немесе ерте
әлеуметтендіру деп бөледі, бұл балалық пен
жасөспірімдік
кезеңді
қамтиды
және
жалғастырушы немесе толығып жеткен есейген
әлеуметтендіру деп те бөледі, бұл қалған екі
кезеңді қамтиды.

9.

Әлеуметтендіру кезеңдері
Э.Эриксон тұлға дамуының кезеңдерін 8 топқа
бөліп қарастырған:
1) Ерте нәрестелік шақ (туылғаннан 1 жасқа
дейін)
2) Кейінгі нәрестілік шақ (1-3 жас)
3) Ерте балалық шақ (3-5 жас шамасында)
4) Орта балалық шақ (5-11 жас аралығы)
5) Жыныстық жетілу, жеткіншек жасы және
бозбалалық (11-20 жас)
6) Ерте ересек шақ (20-45 жас арасы)
7) Орта ересек шақ (40-45 және 60 жас арасы)
8) Кеш ересек шақ (60-тан жоғары).

10.

Біріншісі (алғашқы)
0 – 25 жас
Екіншісі
25 – өмір соңына
0 – 5 жас
Жұмыс
6 – 11 жас
Үйлену
12 – 17 жас
Көшу
18 – 25 жас
Карьера
1 кезең нәтижесі - тұлға
болып қалыптасу
2 кезең нәтижесі - жаңа
рөлге үйрену

11.

Бірегейлік – [лат. identificare – ұқсастыру,
барабарландыру] – біреудің бір нәрсемен барабар
келуі, ұқсастығы. Жеке тұлғаның қандай да бір топқа
қатысы тұрғысынан алғандағы сипаты. Қазіргі
әлеуметтік-гуманитарлық әдебиеттерде бірегейлік
мәселесі екі бағытта – жеке және әлеуметтік болып
қарастырылады. Біріншісі, жеке тұлғаның өзін дене
бітімі, зияткерлік қабілеті, өнегелік мінез-құлқы
тұрғысынан сипаттауы. Екіншіден, жеке тұлғаның өзін
әртүрлі әлеуметтік топтар қауымдастықтар құрамына
(этникалық, демографиялық, діни, саяси, кәсіби,
аймақтық және т.б.) жатқызуы. Бірегейлікке ғаламдану
үлкен әсер етеді.

12.

Әлеуметтiк статус (мәртебе) - қоғамдағы жеке түлғалар
мен әлеуметтік топтардың қандай да бір қүқықтар мен
міндеттер жиынтығымен байланысты жалпы жағдайы.
Әлеуметтiк статус- жеке түлғаның немесе әлеу¬меттік
топтың Р.Мертон "статустық жиынтық" деп атаған
қоғамдағы дәрежесінің, кәсібінің, білігінің, лауазымының,
материалдық жағдайының, саяси ықпалының, партиялық
және
кәсіподақтық
мүшелігінің,
іскерлік
байланыстарының,
ұлтының,
діншілдігінің,
жасының,
отбасылық жағдайының, туыстық байланыстарының
интегралды көрсеткіші.
Әлеуметтiк статус таңылған, яғни, субъектінің әз
қалауынсыз, әдетте, туа бітті (нәсіл, жыныс, жас, ұлты)
және жеке түлғаның өз күшімен қол жеткізген табыстары
болып екіге бөлінеді. Сондай-ақ жеке түлға аралас, яғни,
жоғарыда аталған екі түрінен қүралған Әлеуметтiк
статусқа ие болуы мүмкін. Әдетте жеке түлғаның бір
мезгілде бірнеше әлеуметтік статусы болады, бірақ
соның ішінде біреуі (мысалы, қызметі) негізгі болып
табылады.

13.

Әлеуметтік рөл - белгілі бір әлеуметтік ұстанымға ие
жеке адам үшін нормативті қолданатын мінез-құлық
үлгісі болып табылатын, салыстырмалы тұрақты және
іштей байланысты әрекеттер жүйесі.