Башҡорт халыҡ музыка ҡоралдары

1.

Башҡорт халыҡ музыка ҡоралдары

2.

3.

4.

металлдарҙан ҡойоп яһау ысулы ла
ҡулланғандар. Көмөш һәм еҙ ҡурайҙар
менән уйнау бик дәрәжәле һаналған. 1812
йылғы Ватан һуғышында башҡорт
ғәскәрҙәре етәксеһе Ҡаһым түрә Парижға
көмөш ҡурай тартып барып кереүе
тураһында хәтирәләр бар.
XX быуат аҙағынан шпон ҡулланып ағас
ҡурай эшләү киң үҫеш алды. Был төр
ҡурайҙарҙы эшләү ысулын оҫта Вәкил
Шөғәйепов уйлап тапҡан һәм ҡулланыуға
индергән. Йоҡа шпонды эҫе һыуҙа
еүешләйҙәр, унан һуң елем һөртөп, кәрәкле
йыуанлыҡтағы ҡалыпҡа төрәләр. Заманса
ҡурайҙар 570-810 мм оҙонлоҡта эшләнә һәм
төрлө тауыш өндәренә көйләнә. Иң түбән
тауышлы оҙон ҡурай кесе октаваның Соль
(g) тауышына, иң юғары һәм ҡыҫҡа ҡурай
көпшәһе беренсе октаваның До (С) өнөнә
көйләнә. Ҡалғандары ярымтауыш буйынса
«Соль»дан алып «До»ға тиклем араны
тултыра: Ля бемоль (Аs), Ля (A), Си бемоль
(B), Си (H).
Әммә 5 тишекле ҡурай тауыштары буйынса
сикле, йәғни боронғо башҡорт халыҡ

5.

Салауат Юлаев
Ишмулла Дилмөхәмәтов
Йомабай Иҫәнбаев
Әҙһәм Исҡужин
Ғата Сөләймәнов
Абдулла Хәлфетдинов
Рәхмәтулла Бүләканов
Яппар Шафиҡов
Хәмит Әхмәтов
Азат Айытҡолов
Мөхәмәт Түләбаев
Әнүәр Шафиҡов
Кәрим Дияров
Роберт Юлдашев
Юлай Ғәйнетдинов
Ҡаһым түрә
Байыҡ сәсән
Вәкил Шөғәйепов
Ришат Рәхимов
Ишморат Илбәков
Рәмил Ғәзизуллин
Зыя Хәлилов
Нурғәли Кейекбирҙин
Рәис Низаметдинов
Азат Биксурин

6.

тураһында тик халыҡ ижадынан һәм рус
этнографтары, яҙыусылары яҙмаларынан
ғына сығып беләбеҙ. Думбыраның нисә
ҡыллы булыуы ла аныҡ ҡына билдәле түгел.
Кемдер, ҡаҙаҡтарҙыҡы кеүек, ике ҡыллы
булған, тиһә, икенселәре рус халыҡ
инструменты домра кеүек (ә ул, билдәле
факт, боронғо төрки милли инструмнтынан
килеп сыҡҡан), өс ҡыллы булған, тип
иҫәпләй. Ахреолог һәм этнограф Р. Г.
Игнатьев үҙенең "Салауат Юлаев - Пугачев
бригадиры, йырсы һәм импровизатор"
тигән әҫәрендә биш ҡыллы "бандура"ны
атап үтә.
Ни өсөн халҡыбыҙ, йөҙәр йыл буйы
йырҙарын, эпостарын һаҡлап килһә лә,
думбыраһын шулай тиҙ онотҡан һуң? Был
ХVII—XVIII быуаттарҙағы батша колониаль
сәйәсәте менән бәйле.
Сәсәндәр,белеүебеҙсә, башҡорт халҡының
азатлыҡ көрәшендә әүҙем ҡатнашҡан, уның
илһамландрыусыһы булған. Шуға ла улар,
ихтилалдар баҫтырылған ваҡытта, ҡаты
эҙәрлекләүгә дусар булған. Думбыралар,
сәсән музыкаль ҡоралы булараҡ, юҡ

7.

йәки б.э. тиклем 6-4 мең йыллыҡтар
тирәһенә ҡарай. Башҡортостан археолог
Н.А.Мәжитов тарафынан табылған ҡула
(бронза) телле пластинка башҡорт
ҡумыҙының мең йылдар тәпкөлөнән
һаҡланып ҡалған бик һирәк ҡомартҡыһы
иҫәпләнә.
Башҡорт халыҡ ижады әҫәрҙәре араһында
ҡумыҙ хаҡында ҡыҙыҡлы легенда бар. Унда
көтөүсе
21.03.2012
10:09 улы Бикбайҙың йәмле йәй
3 51_0 көндәрендә егеттәр, ҡыҙҙар менән бергә
ҡымыҙлыҡҡа сығып, төрлө уйындар уйнауы,
саған ағасынан ҡумыҙ эшләп, бейеү
21.03.2012 10:09
көйҙәрен көйләп, йәштәштәрен бейетеүе
тураһында һөйләнелә. Ҡымыҙлыҡҡа
сыҡҡанда бейеткәне өсөн был музыка
ҡоралына ҡумыҙ тип исем бирелә. Бикбай
ҡумыҙҙа уйнаған ваҡытта байҙың өлкән
ҡыҙы Гөлсөм, күҙен дә алмай, уға ҡарап
торҡан. Егеттең күңеленә лә ҡыҙ хуш килгән,
һәм ул, хистәрен белдереү өсөн, ҡыҙға
ҡумыҙын бүләк иткән. Шунан башлап
ҡумыҙҙа ҡатын-ҡыҙҙар ҙа уйнай башлаған,
тиҙәр.

8.

Дөңгөр – шөңгөр (бубен) тибындағы һуҡма
инструмент. Бейеклеге – 19, диаметры 35
сантиметр булған оҙонса түңәрәк ағас
дүңгәләк (обруч) ике яҡлап яры менән
тарттырыла.
Корпус түңәрәге буйлап икешәрләп көмөш
тәңкәләр беркетелә. Бармаҡтар һәм ус
менән күнгә йәки дүңгәләккә һуғалар.

9.

Һорнай — башҡорт милли музыка ҡоралы.
Борғо йә мөгөҙ мөштөк менән һүрәтләнә