Yevropa Ittifoqi Integratsiya Tarixi

1.

Yevropa Ittifoqi Integratsiya Tarixi
Egamberdiev Faxriddin

2.

Yevropa ittifoqi (YI) —TarixdanYevropa hududida, Yevropa Ittifoqi bilan
taqqoslanadigan birlashgan davlat tuzilmalari mavjud bo‘lgan ekan. Masalan,
G‘arbiy Rim imperiyasi, Franklar davlati va Muqaddas Rim imperiyasi.
So‘nggi ming yillikda Yevropa parchalanib ketgandan keyin, Yevropa
Ittifoqini yaratish g‘oyasi birinchi marta AQSh mustaqilligi uchun urushdan
keyin paydo bo‘lgan va Napoleon Bonapart tomonidan ilgari surilgan.
1948-yil may oyida Gaagada Yevropa Kongressi bo‘lib o‘tdi. Unda
Yevropaning 16 mamlakati vakillari, shuningdek, AQSh va Kanadadan
kelgan kuzatuvchilar turli integratsiya rejalarini – federal davlat
yaratishgacha bo‘lgan loyihalarni muhokama qildi. Kongressning real
natijasi 1949-yil may oyida ish boshlagan Yevropa Kengashining
tashkil etilishi edi. Dastlab u iqtisodiyot, ijtimoiy rivojlanish, madaniyat,
qonunchilik, fan va texnika sohalarida hamkorlik qildi. Hozirda Yevropa
Kengashining faoliyati inson huquqlarini ta’minlash va himoya qilishga
qaratilgan.

3.

Yevropa integratsiyasining birinchi bosqichi
1951-yil 18-aprelda Germaniya, Belgiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, Fransiya
va Italiya Parijda 50 yil muddatga “Yevropa ko‘mir va po‘lat jamiyati” (ECSC —
European Coal and Steel Community) to‘g‘risida shartnoma tuzdi. Shartnoma 1952yil iyul oyida kuchga kirdi. Uning asosiy vazifalari ko‘mir va po‘latning umumiy
bozorini yaratish, ko‘mir va metallurgiya sanoatida ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish, mehnat sharoitlarini yaxshilash va bu sohalarda bandlik muammolarini hal
qilishdan iborat edi. Shartnoma Yevropada tinchlikni mustahkamlash va xalqlarning
birlashishi uchun zamin yaratishga qaratilgan edi.
Buyuk Britaniya milliy suverenitetini cheklashdan qo‘rqib Yevropa
hamjamiyatiga a’zo bo‘lishdan bosh tortdi.

4.

Iqtisodiy integratsiyani chuqurlashtirish maqsadida 1957-yilda xuddi shu
olti davlat Yevropa iqtisodiy hamjamiyatini (YeIH, Umumiy bozor) (EEC —
European Economic Community) va Yevropa atom energiyasi
hamjamiyatini (Euratom — European Atomic Energy Community) tuzdi.
Yevropa hamjamiyatlarining zamonaviy Yevropa Ittifoqiga aylanishi va
rivojlanishi jarayoni bir vaqtning o‘zida ko‘payib borayotgan boshqaruv
funksiyalarini milliy darajaga (Yevropa integratsiyasi deb ataladigan
jarayon yoki davlatlar ittifoqini chuqurlashtirishga) o‘tkazish bilan bir vaqtda
tuzilmaviy evolyutsiya va institutsional birlashtirilgan davlatlarning bloklari
orqali sodir bo‘ldi. Bu esa Yevropa hamjamiyatlari (va keyinchalik Yevropa
Ittifoqi) ishtirokchilari sonini oltidan 28 gacha ko‘payishiga olib keldi.

5.

Yevropa integratsiyasining ikkinchi bosqichi
1960-yil yanvar oyida Buyuk Britaniya va Yevropa iqtisodiy hamjamiyatiga
kirmaydigan boshqa davlatlar muqobil tashkilot – Yevropa erkin savdo
uyushmasini tuzdi. Ammo Buyuk Britaniya tez orada Yevropa iqtisodiy
hamjamiyati yanada samaraliroq birlashma ekanligini anglab etdi va
YeIHga qo‘shilishga qaror qildi. Uning ortidan Irlandiya va Daniya
ergashdi, ularning iqtisodiyoti Buyuk Britaniya bilan savdoga juda bog‘liq
edi.
1961–1963-yildagi birinchi urinish, Fransiya prezidenti de Gollning
Yevropa iqtisodiy hamjamiyatiga yangi a’zolarni kiritish to‘g‘risidagi
qarorga veto qo‘ygani sababli muvaffaqiyatsiz yakunlandi. 1966–1967yillardagi qo‘shilish bo‘yicha muzokaralar natijasi ham shunga o‘xshash

6.

1967-yilda uchta Yevropa hamjamiyati (Yevropa ko‘mir va po‘lat assotsiatsiyasi,
Yevropa iqtisodiy hamjamiyati va Atom energiyasi Yevropa hamjamiyati) Yevropa
hamjamiyatiga birlashdi.
Bu ish 1969-yilda general Sharl de Goll o‘rnini Jorj Pompidu egallagandan so‘ng
boshlandi. Bir necha yillik muzokaralar va qonunlarni moslashtirishdan so‘ng Buyuk
Britaniya Yevropa Ittifoqiga 1973-yil 1-yanvarda a’zo bo‘ldi.
Yevropa integratsiyasining uchinchi bosqichi
1992-yilda Yevropa hamjamiyatiga a’zo barcha davlatlar tomonidan Yevropa
Ittifoqini ta’sis etish to‘g‘risidagi shartnoma – Maastrixt shartnomasi imzolandi.
Maastrixt shartnomasi Yevroittifoqning uchta ustunini o‘rnatdi:
- iqtisodiy va monetary birlashuv;
- umumiy tashqi va xavfsizlik siyosati;
- ichki ishlar va adliya sohasidagi umumiy siyosat.

7.

Yevropa ittifoqi (YI) —oʻzida xalqaro tashkilot va federativ davlat xususiyatlarini
mujassamlashtirgan davlatlararo uyushma. Dastlab Yevropa hamjamiyati („Umumiy
bozor“) nomi bilan atalgan. Yevropa Ittifoqi toʻgʻrisidagi shartnoma 1992 yil
Maastrixt sh.da (Niderlandiya) Yevropa hamjamiyatiga aʼzo boʻlgan 12 davlat va
hukumat boshliklari imzo chekkan Yevropa mamlakatlarining siyosiy va valyutaiqtisodiy ittifoqini vujudga keltirish toʻgʻrisidagi bu shartnoma 1993 yil 1 noyabrdan
kuchga kirgan. Ushbu shartnoma Yevropa valyutasini joriy etish, Yevropa siyosiy
Ittifoqini shakllantirish va Yevropa komissiyasini tasdiqlash koʻzda tutildi.
YIning maqsadlari: Yevropa xalqlarining mustahkam ittifoqini vujudga keltirish, ichki
chegaralari boʻlmagan makon yaratish, iqtisodiy va ijtimoiy oʻzaro taʼsirni
kuchaytirish yoʻli bilan muvofiqlashtirilgan uzoq muddatli iqtisodiy taraqqiyotga
yordam berish; iqtisodiy va valyuta ittifoqini tashkil qilish va yagona valyuta yaratish
(bu maqsadga 2002 yil yanvarda asosan erishildi);

8.

birgalikda tashqi siyosat olib borish va xavfsizlik borasida siyosat yuritish,
kelgusida esa birgalikda mudofaa siyosatini ham olib borish yoʻli bilan xalqaro
sohada oʻziga xos bir xillikni qaror toptirish; adliya va ichki ishlar sohasida
hamkorlikni rivojlantirish; umumiy boylikni saqlab qolish va koʻpaytirish.
YI organlari: Yevropa mashvarati, Yevropa parlamenti, Yevropa Ittifoqi Kengashi,
Yevropa komissiyasi, Yevropa sudi.
1999-yil dekabr: Helsinkida (Finlandiya) 15 ta aʼzo mamlakatlar rahbarlari
inqirozli va tahlikali joylarda tinchlik va xavfsizlikni saqlash uchun oʻz Yevropa
qurolli kuchlarini yaratish haqida qaror qabul qildi.
2002-yil 1-yanvar: Yagona Yevropa pul birligi — yevro muomalaga kiritildi.
Buyuk Britaniya va Daniyadan tashqari qolgan barcha aʼzolar oʻzlarining milliy
valyutalaridan voz kechdilar.

9.

THANK YOU FOR YOUR ATTENTION