Без- татарлар, туган телебез татар теле

1.

"И туган тел, и матур тел,
Әткәм-әнкәмнең теле!
Дөньяда күп нәрсә белдем
Син туган тел аркылы."
Габдулла Тукай

2.

Туган җирең – Идел буе,
Һәр телнең бар туган иле,
Туган илең кебек назлы,
Җырдай моңлы татар теле.
Наҗар Нәҗми

3.

Без- татарлар, туган телебез татар теле.
Татар теле... Тугач та иң газиз кешеңнән ишетә
башлаган, күп гасырлык тарихы булган, Каюм
Насыйрилар, Тукайлар нигез салган, 7 миллион
халык сөйләшкән, дөньядагы иң дәрәҗәле 14 тел
исәбенә кергән, чит илләрдә дә өйрәнелә торган,
бүгенге көндә камилләшкән, иң-иң авыр
кимсетүләргә дә түзгән, сынмаган- сыгылмаган,
баш имәгән горур татар теле!

4.

Татар теле – ЮНЕСКО
тарафыннан бөтендөнья
халыкара аралашу теле дип
саналган 14 телнең берсе:
ИНГЛИЗ, НЕМЕЦ, ФРАНЦУЗ,
ИСПАН, ИТАЛЬЯН,
ПОРТУГАЛ, ГАРӘП, ФАРСЫ,
РУС, КЫТАЙ, ТӨРЕК, ЯПОН,
ҺИНД, ТАТАР ТЕЛЛӘРЕ.
• Татар телен белгән кеше 30 дан артык төрки
халык белән җиңел аңлаша һәм аралаша ала.

5.

́ ы (самоназвание — тат. татар, tatar, мн. ч.
Татар
татарлар, tatarlar) — тюркский народ, живущий в
центральных областях европейской части
России, в Поволжье, Приуралье, в Сибири,
Казахстане, Средней Азии,
Синьцзяне, Афганистане и на Дальнем Востоке.
Татары являются вторым по численности
этносом (этноc - этническая общность) после
русских и самым многочисленным народом
мусульманской культуры в Российской
Федерации, где основным ареалом их
расселения является Волго-Уральский. В
пределах этого региона наиболее крупные
группы татар сосредоточены в Республике
Татарстан и Республике Башкортостан.

6.

Татарский народ с единым
литературным и практически
общим разговорным языком
сложился в период существования
огромного тюркского государства Золотой Орды. Литературным
языком в этом государстве был так
называемый "идель теркисе" или
старотатарский, основанный на
кыпчакско-булгарском
(половецком) языке и вобравший
в себя элементы
центральноазиатских
литературных языков.
Современный литературный язык
на основе среднего диалекта
возник во второй половине XIX и
начале XX веков.

7.

Татар теле башка төрки телләрне белү өчен ачкыч
булган. Һиндстан, Кытай, Иран һәм башка күп кенә
илләр белән рәсми эш кәгазьләре татар телендә алып
барылган. Шунлыктан Россиядәге башка төрки
телләр арасында татар теленең дәрәҗәсе югарырак
булган.

8.

1764 нче елдан башлап Әстерхан мәктәпләрендә
солдат балаларына татар теле укыталар. Екатерина II
боерыгы буенча, гимназиянең беренче татар теле
укытучысы итеп Сәгыйть Хәлфин билгеләнә.
Гимназиядә татар телен укыту тәҗрибәсенә
нигезләнеп, ул әлифба яза. 1778 нче елда бу хезмәт
Мәскәүдә басылып чыга. Татар басма әлифбасының
тарихы шушы китаптан башлана.

9.

10.

В древности тюркские предки татар пользовались руническим
письмом, о чем свидетельствуют археологические находки в Приуралье
и Среднем Поволжье. С момента добровольного принятия Ислама
одними из предков татар, волжско-камскими булгарами - татары
пользовались арабской письменностью, с 1929 года по 1939 год латинской графикой, с 1939 года используют кириллицу с
дополнительными знаками.
Самый ранний из сохранившихся литературных памятников на
старотатарском литературном языке (поэма Кул Гали «Кыйса-и Йосыф»)
написан в ХIII веке.

11.

Со второй половины XIX в. начинает формироваться
современный татарский литературный язык, к 1910-м годам
полностью вытеснивший старотатарский.
Современный Татарский язык, относящийся к кыпчакскобулгарской подгруппе кыпчакской группы тюркской
языковой семьи, подразделяется на четыре диалекта: средний
(казанскотатарский), западный (мишарский), восточный
(язык сибирских татар) и крымский (язык крымских татар).
Несмотря на диалектальные и территориальные различия
татары являются единой нацией с единым литературным
языком, единой культурой - фольклором, литературой,
музыкой, религией, национальным духом, традициями и
обрядами.
Татарская нация по уровню грамотности (умению писать и
читать на своем языке) еще до переворота 1917 года занимала
одно из ведущих мест в Российской империи.

12.

XVIII гасыр ахырыннан башлап татар теле
дәресләре Мәскәү университеты каршындагы
Академик гимназиядә, Тобольскида һәм башка
берничә шәһәрдә дә алып барыла. Томск,
Оренбург, Саратов, Әстерхан, Ставрополь
гимназияләрендә татар теле мәҗбүри уку
предметлары исемлегенә кертелә.

13.

1812 нче елдан Казан университетында татар
теле укытыла башлый.

14.

“Сөйләбездәге сүзләрне мәрҗән
бөртекләренә тиңлим мин” – дигән Гамил
Афзал. Мәрҗәннең бер төймәсе генә
урынында булмаса да, аның матурлыгы
югала. Сүзләрнең берсен генә дөрес
кулланмасак та ,сөйләмебезнең дә яңгырашы,
эчтәлеге юкка чыга дип әйткән бөек
шәхесебез.

15.

Тел ул – буыннан-буынга
ана сөте белән күчә
килгән һәм күчәчәк
мөкатдәс бер мирас.
Х. Сәрьян

16.

Выдающийся ученый, писатель и просветитель
татарского народа Каюм Насыри в течение своей более
чем полувековой научной, литературной и
педагогической деятельности издал около сорока трудов
по художественной литературе, фольклору, филологии,
педагогике, математике, истории, географии, астрономии
и другим отраслям науки. Каюм Насыри был истинным
ученым, он горячо любил свою родину, свой народ и
много сделал для его развития.
Первым печатным его трудом был учебник "Синтаксис",
вышедший в свет в 1860 году. Затем выходят его книги по
различным отраслям знаний, а также литературные
произведения. В 1871 году он начал издавать настольный
ежедневный календарь, мечтал об издании татарской
ежедневной газеты.

17.

“Берәр кеше
башка телне
өйрәнмәкче
булса, башта үз
телен белсен”, дигән тел белгече
Каюм Насыйри.
.

18.

“Туган оясыннан аерылган кош
Канатына мәңге ял тапмый.
Туган телен яратмаган кеше
Башкаларның телен яратмый”,
- дип язды Әхмәт Ерикәй.

19.

Депутат Государственной думы России, председатель
парламента и правительства Национально-культурной
автономии мусульман тюрко-татар Европейской России и
Сибири, профессор Сорбонны, юридической школы,
Анкарского и Стамбульского университетов - все это лишь
часть должностей талантливого татарского богослова Садри
Максуди. Он прожил яркую, многогранную и плодотворную
жизнь. Будучи известным по всему миру ученым, Максуди
сделал весомый вклад в развитие и становление
общественной деятельности и политики нескольких стран.
Именно Максуди стал первым в истории мусульманином,
возглавившим кафедру парижской Сорбонны.

20.

“Телебезне өйрәнми башлаган
көннән башлап без бетә
башлаячакбыз. Безнең бер
милләт булып тора алуыбыз
телебезне саклый алуыбызга
бәйледер. Телебезне саклый
алсак, бер милләт булып тора
алырбыз, әгәр телебезне
саклый алмасак,
милләтебездән мәхрүм
булырбыз”- Садри Максуди.

21.

Яндың да син, туңдың да син,
Нишләтмәде язмыш сине.
Дөньяда күп нәрсә күрдең,
Әй мөкатдәс татар теле,
Әй син батыр татар теле!
Наҗар Нәҗми

22.

И минем җандай
кадерлем
И җылы, тере телем!
Х.Туфан

23.

Татарча да яхшы бел,
Русча да яхшы бел,
Икесе дә безнең өчен
Бик кирәкле, затлы
тел.
Шәйхи Маннур

24.

Туган тел ул –
Бездән соң да
Яшәр өчен туган тел.
Бүгенгедән киләчәккә
Дәшәр өчен туган тел.
Дәрдмәнд

25.

И минем җандай кадерлем,
И җылы, тере телем.
Кайгылар теле түгел син,
Шатлыгым теле бүген.
Тик синең ярдәм белән мин,
Тик синең сүзләр белән
Уйларын йөрәккәемнең
Дөньяга әйтә беләм.
Х. Туфан

26.

Кил, өйрән, и туган, бер башка телне,
Бүтән телләр белү – яхшы һөнәрдер.
Катыштырма вә ләкин телгә телне,
Тел уйнатмак наданлыктан әсәрдер.
Дәрдемәнд

27.

Тел дигән дәрья бар,
Дәрья төбендә мәрҗән бар.
Белгәннәр чумып алыр,
Белмәгән карап калыр.
Нәкый Исәнбәт

28.

Туган телләр була бер
генә –
Туган телнең кадрен
бел генә.
Татар теле – туган тел,
Безнең газиз булган тел.
Әти-әни, әби-бабай
Безне сөя торган тел.
Шәйхи Маннур