Жануарларды генетикалык клондау механизмі

1.

Орындаған:Қанатқызы Э.
Қабылдаған:Убайдуллаева А.

2.

Жоспары
• Клондау
• Клондаудың тәсілдері
• Жануарларды клондау
• Адамдарды клондау
• Клондаудың зардаптары
• Өсімдік жасушаларын өсіру
• Каллусты алу және оны қолдан өсіру
• Жасушаның жасанды ортада өсіру жағдайы

3.

Клондау- жасанды ортада өсіру арқылы
рекомбинантты ДНҚ молекуласын
анықтау әдісі. Клондау – тірі объектінің
бірнеше көшірмесін дәл жаңадан өндіру
болып табылады.

4.

Клондау дәуірінің басталуы отаны АҚШ
деп санауға болады.
Клондау туралы алғашқы мағлұматты
Корнелль универстетінің (АҚШ)
профессорлары жүргізген тәжірибелерден
көруге болады. Олар өсуге қажетті қоректік
заттар мен гормондары бар ортада сәбіз
тамырының жеке клеткаларын өсіру
арқылы, осы өсімдіктің жаңа формасын
алды.
Кейінірек Ұлыбританияның Оксфорд
университетінің ғалымы Д.Гердон (1933
ж. т.) алғаш рет жануар омыртқасын
Клондауға болатынына қол жеткізді.
1985 ж Мюллис клондаудың
полимеразалық реакция әдісін ұсынды.
Сөйтіп қажет ДНҚ ферменттерін синтездеуге
және олардың көшірмелерін бірнеше есе
көбейтуге жол ашты.

5.

Ағзаларды толығымен және жартылай клондау деп екіге бөледі:
Жартылай клондауда ағзаның белгілі бір бөлігі
ғана қалыптасады, яғни қандай да бір ұлпалар.
Толығымен клондауда ағза толығымен
қалыптасады.
Медицинадағы жасушалық терапия- ұлпаларды
клондаудағы ең бір дамыған,перспективалы
клондау түрі болып табылады.Бұл клондау
репродуктивті және терапевтикалық атқа ие.

6.

7.

Клондаудың тәсілдері.
• Аталып өткендей , клондау деп жыныссыз
көбею арқылы біртипті ұрпақ алуды
айтамыз. Неміс эмбриологы Г.Дриш ең
алғашқы болып жасанды жолмен егіздерді
алуға болатынын дәлелдеді. Теңіз
кірпісінің клеткасын екіге бөліп, екі
біртипті ағза алды.
Маккинелл өзінің бір жұмысында
тышқанды клондау үшін әдістер бар,
бірақ оларды неге осы уақытқа дейін
клондаған жоқ деген сұрақты қойды.
Бірақ Маккинеллдің болжауы іске
аспады.
Тышқандарды клондау
методикалық өте қиын болды.
Өйткені сүтқоректілердің
жұмыртқа жасушасының
көлемі 1000 есе аз болды.

8.

Х. ДРИШТІҢ 1892 жылғы эксперименті (реттеуші
даму) қосмекенділер мен эхинодермалардағы
алғашқы екі бластомерді бөлу кезінде олардың
әрқайсысы толық эмбрион, содан кейін қалыпты
ересек ағзаны дамыта алатын личинка беретінін
анықтады.
орыс ғалымы Г.В.Лопашов (1948) тритон
жұмыртқа жасушасына дене жасушасының
ядросын қондырып (трансплантациялап)
дәлелдеген. Дегенмен, ядро
трансплантациясы әдісін толық және кең
көлемде, табысты жүргізген ағылшын
генетигі Дж.Гердон болатын.

9.

1962 ж. бақаның ішек эпителийінің
мамандандырылған жасушаларын ядро
доноры ретінде пайдаланды.
Клондалған ұрпақтың екі пайызынан
аспайтын бөлігі аман қалды.
1970 ж. сериялық трансплантация әдісін
жасады.
1976 жылы Дж. Гердон клондаудың
мүмкін екенін бақаларға тәжірибе жасау
арқылы дәлелдеді. Бірақ тек 1983 жылы
ғалымдар ересек бақалардың
клондарын алды.

10.

1997 жылы шотландиялық ғалым
Я.Уилмут хирургиялық жолмен атақты
Долли қойын алады. Ол үшін оның
клекасының ядросын басқа қойдың
жұмыртқа жасушасына салады. Ян
Уилмут 277 ядролық трансплантация
жасады: нәтижесінде 277 эмбрион алды,
оның 29 –ы алты күн өмір сүрді, бірақ
олардың тек қана біреуі жетілді. Осылай
Долли қойы пайда болды. Бір қойды
клондау үшін 1000 пісіп жетілген ооцит
қолданылып, ядролық материалдан 50%
ооцит –рецилеонт өшірілді. Сонымен
Доллиді алу жұмысының нәтижелігі
0,1% құрады.Егер адамды клондауда
Уилмуттің тәжірибесіндей нәтиже
шықса, онда кіші сәбиді клондау үшін
100 циклді гормондық стимуляция мен
30 персонды эмбрион қажет. Осындай
үлкен көлемді ооцит қажет
болғандықтан, клондауды осы этапта
қиындықққа соқтырады.

11.

12.

Бернан Маккин белгілі бір
компанияға сүйікті итінің тірі
көшірмесін жасап беруге осыдан
5 ай бұрын тапсырыс берген.
Ғалымдар оған итінен
айнымайтын бір емес, 5 күшікті
дүниеге келтірген.
• 1998 жылдың наурыз
айының басындафранцуз ғалымдары
клондалған
бұзаулардың туылғаны
жайлы мәлімдеді.

13.

Клондаған жануарлардың
бақытсыздықтары
Клондаған жануарлардын
денсаулықтарының жағдайы
қазірдің өзінде маңызды
қорқыныш тудырады.
Мысалы: Долли қозысы 6
жыл қиналып қойдын тек
жарты өмірін сүрді. Оның
Австралиялық егізі
Матильда туылып, 2 жылдан
кейін қайтыс болды, өзінің
авторына бір қара қойды
клондауына кедергі болды.

14.

Адамдарды клондау
Адамды клондау
дегеніміз-бір
адамның дене
жасушасының
ядросын пайдалану
арқылы тап сол
аумайтын екінші
адам жасап шығару

15.

Өсімдіктердің жасушаларын, ұлпаларын және
мүшелерін қолдан өсіру сәтті шығу үшін жасанды
ортаның құрамының жақсы болуымен қатар
әртүрлі қолайлы жағдайлар жасалуы қажет.

16.

Каллусты алу және оны қолдан
өсіру.
• Каллус – жасушаның қалыптаспаған пролиферациясынан
пайда болған ұлпа.
• Пролиферация – жасушаның және ұлпаның бөлінуінен
пайда болған жаңа түзілімдер.
• Каллус (лат. callus – тірі тері, мозоль) – өсімдікте
жарақаттанудың нәтижесінде пайда болған ұлпаның
ерекше түрі. Ол жараның орнын қорғайды және қоректік
заттар жиналып арнайы қорғаныш қабаты түіледі немесе
жараланған мүше қайтадан қалыптасады. Мұндай
жасушалар ұлпалар мен жасушаларды қолдан өсіру
барысында да пайда болады. in vitro каллусының түзілуі
және өсуі ауксин мен цитокининмен реттеледі.

17.

Жасушаның жасанды ортада өсіру
жағадайы
Өсімдіктен эксплантты
бөліп алуды және оны
коректік
ортаға
отырғызуды
ламинар
боксінде өткізеді. Бүл
бокстің ішіне фильтрден
өткізіліп,
микроорганизмдерден
тазартылған ауа беріліп
тұрады. Әр түрлі тәсілмен
залалсыздандырылған
және дистилденген суда
бірнеше мәрте жуылған
объектілерден
керекті
ұлпалар бөлініп алынады.
Оларды
стерильденген
катты
немесе
сүйык
Ламинар
бокс

18.

Автаклав
Негізгі қоректік орталар:
Игла.
Құрамында минералды заттар,
холин, амин қышқылдары, ,6
суттекті витаминдер бар.
Эрла и Хенкса.
Культураны қоректік ортаға
орналастырғанда қолданылады.
Ең жиі қолданылатын МурасигеСкуга.
Тошио Мурасиге және Фольке К.
Скугом 1962 жылы ойлап

19.

Жасушаның 5
фазасын бақылау
1. Индукционды
немесе
лаг-фаза
Бұл кезеңде жасушаның
қандайда
бір
өзгерісі
қатты байқалмайды. Бұл
фазада
жасушаның
жасанды
ортаға
адаптациялануы жүреді.
2. Экспоненциальды фаза
Биомасса тез жиналады
және
жасушаның
тіршілікке
қабілеттілігі
артады. Митоз журеді.
Бірақ
бұл
фаза
ұзақ
уақытқа созылмайды.
3.
Жасуша
көлемінің
бесеңдеу фазасы.
Митоз
азаяды.
Өсуің
тоқтады.
5. Құру немесе өлу фазасы
Жасушалар
құри
бастайды.
Практикалық
тұрғыдан
митоздың
бөлінуі тоқтайды.
4. Станционарлық фаза.
Жасуша
өсуі
тоқтатып,
мөлшері
сақталады.
Митоздың
бөлінуі
тоқтайды немесе бөлінген
жасушалар саны өлетін
жасуша
санына
тең
болады.

20.

Жасанды ортада
жасушаға әсер ететін
сыртқы және ішкі
факторлар
Ультрадыбыс
–
механикалық
энергия.
Ақуыздың өзгеруіне және
химиялық
құрамның
ауыткуына
әкеледі.
Жасушаның
механикалық, тірішілікке
қабілетінің
төмендетеді.
Электромагнитті
толқындар – ұлпадағы
май құрамын азайту үшін
қолданылады
және
жойып
жіберу
қаупі
жоғары.