«Тыва хогжум херексели Демир – хомус»
-Хомус чарты-хомус, -ыяш-хомус, -кулузун-хомус, -шелер-хомус деп ангыланып оларнын ойнаары, хевирлери, аялгалары база бир
Ча-хомус. Ча хомусту ойнаарда солагай холу-биле чаны тудуп алгаш он талакы холу-биле чанын согунун тудуп алгаш кирижин
Демир-хомус.
1.24M
Category: musicmusic

Тыва хогжум херексели Демир - хомус

1. «Тыва хогжум херексели Демир – хомус»

2.


Хомус канчап тыптып келгенил ?
Шаанда бир анчы кижи тайгага аннап чорааш дыннаарга,
бир-ле черде аялга-даа ышкаш дааш унген. Аяар кедеп чеде
бээрге, кончуг улуг даг-иргек сынгаш, ушкан дытты
чавыдактап алган, оон кожайып чарлы берген чартыланчак
ыяштарын тыртарга уннер унуп турар болган. Даг-иргек
шаанга киир ойнааш, чоруптарга, анчы баргаш чартыланчак
ыяштарны чинге-чоон аайы-биле тырткылап коорге, шынапла, аялгалыг болган. Бир чартыны чара тырткаш, дижинге
дээскеш тыртарга, оон артык болган. Ынчалдыр баштай-ла
чарты хомус тывылган.

3. -Хомус чарты-хомус, -ыяш-хомус, -кулузун-хомус, -шелер-хомус деп ангыланып оларнын ойнаары, хевирлери, аялгалары база бир

Хомустун хевирлери.
-Хомус чарты-хомус,
-ыяш-хомус,
-кулузун-хомус,
-шелер-хомус
деп ангыланып оларнын ойнаары, хевирлери,
аялгалары база бир онзагайы-биле ылгалып
ангылынып турар.

4.

Чарты-хомус.
• Бо хомусту ыяштан кылып алгаш ойнап чораан. Чарты-хомустун
хевири чуга, тудазы коъш болгаш уш ангы адырланчак хевирлиг
болур. Ортузунда адыры ийи кыдыында адырындан узун болур.
Ону ааска туткаш дыл, тыныш-биле ойнаарынга эптиг болуру-биле
кылган. Чарты-хомустун узуну 13-15 сантиметир, дооразы 3,5
сантиметирге ден. Чарты-хомустун уну кургаг, сымыранчак аянныг
болур.

5.

Ыяш-хомус.
Адыр-дая уш ангы адырланчак кургаг дая ыяштан кылган болур. Ону
кылырда чангыс достуг бажы уш ангы адырланып чоруй барган дая
адыр-ыяшты ажыглаар чораан. Ол булунналчак хевирлиг болгаш албан
адыр болур ужурлуг. Адыр яштын узуну 26-30 сантиметр, ортузунда
дылынын узуну 17-20 см. хире болур. Ыяш хомустун уну чоонсумаар
хостуг аялгалыг болур.

6.

Кулузун-хомус.(шелер-хомус).
Кулузун шелер-хомустун ортузу хос чоонзумаар кадыг кулузундан кылыр.
Азы шелер-хомус дээр. Ону ойнаарда шеле тыртып тургаш ойнаарындан
шелер-деп адай берген. Ону кулузунун ортузундан таптыг чара кескенш
чара кескен черинин бажындан чугажак хендир-биле баглап алыр. Ааска
тудар талазын утеп каан болур. Шелер-хомустун узунунун хемчээли 12 см,
дооразы 2-2,5 см. Ол долганчак борбак хевирлиг болгаш ортузун
чингеленчек дылдыг хевирлиг кылдыр чингеледир узун дургаар оя кезип
каан болур. Ойнаарда солагай холу-биле тудуп алгаш ортузунда
дылындан чинге удазын-биле шарып алгаш шеле-тыртып ойнаар.
Удазынын узунунун хемчээли 25-30 см-ге ден болур.

7. Ча-хомус. Ча хомусту ойнаарда солагай холу-биле чаны тудуп алгаш он талакы холу-биле чанын согунун тудуп алгаш кирижин

аайдедир тыртып киришти чанын согуну-биле сога аарак
ойнаар. Ойнаарда чанын кирижинин бир ужун ааска тудуп
алгаш тыныш, октун дузазы-биле уну ундуруп аялганы
ойнаар.

8. Демир-хомус.

• Ортузунда дылдыг, чинге демир. Ужун 90 градуска ден кылдыр
ыргарты соп каан болур. Демир хомустун тудазы 1 см-ден чоорту
бичиилеп чоруй ужу 5 мм-ден эртпес. Ортузунда дылын ойнаарга
хостуг кылдыр 4 мм-ден 1 мм-ге чедир чингеледир калбарты соп каан
болур. Демир-хомустун ниити узуну 7-8 см-ден эртпес. Дылынын
узуну10-11см-ден ашбас болур. Демир-хомустун дылын ортузунга
быжыглап кадыра соп каар. Ойнаарда ужундан тудуп алгаш ааска
ойлей адакы, устуку диштерге быжыглай тудуп алгаш тыныш октун
дузазы-биле аялганы ундур ойнаар. Демир-хомус-биле кандыг-даа
аяялганы ундур ойнаар аргазы бар.
English     Русский Rules