Экзогендік геологиялық үрдістерді талдау

1.

Мақсаты:
Экзогендік геологиялық
үрдістерді талдау

2.

1.Мору, оның агенттері және
түрлері.
2. Желдің геологиялық жұмысы
(эолдық процестер).

3.

Экзогендік процестер, сыртқы процестер –
Күн энергиясы мен Жердің өзіне тарту (гравитация)
күшіне
негізделген
геологиялық
процестер
жиынтығы.
Экзогендік
процестерге атмосфера газдарының, жел, жауыншашынның, организмдерінің әрекеттерінен туатын,
бір-бірімен
тығыз
байланысты
физикахимиялық,
геохимиялық,
физикамеханикалық,
гидродинамикалық,
гидрохимиялық, биохимиялық, биогеохимиялық,
т.б. процестер жатады.

4.

Экзогендiк процестер үш
құрамдас бөлiктен тұрады:
Мору
Денудация
Аккумуляция
(седимент
ация)

5.

Мору - минералдар мен
таужыныстардың
жер
бетiнде және оның жақын
маңында қирау, бұзылу
және
ыдырау
процестерiнiң жиынтығы.

6.

Таужыныстардың күйi мен құрамы
өздерінің жатқан жерiнде судың,
оттегiнiң, көмiрқышқыл газының,
түрлi
қышқылдардың,
тiрi
организмдер
мен
температура
ауытқуының физикалық, химиялық
және
билогиялық
әрекетi
нәтижесiнде өзгерiске ұшырайды.

7.

Бiрегей әрi күрделi мору
процесi екi түрге бөлiнедi:
физика-
химия-
лық
лық

8.

таужыныстар
механикалық
бұзылуға,
қирауға
түседі

9.

Морудың негiзгi факторлары:
темпера
тураның
ауытқу
ы
таужыныст
ың
жарықшақт
ары мен
кеуектерiнд
е қатқан су
кристал
данған
тұздың
ықпалы
өсiмдiктер
дiң тамыр
жүйелерi
дамыған
кезде
сыналап
жару
әрекетi

10.

Химиялық мору:
таужыныс
атмосфералық
факторлар
ықпалынан
химиялық ыдырауға ұшырап,
түбірлі өзгерістерге түседі,
химиялық құрамы озгереди

11.

Мору
белдемiнде
химиялық
реакциялардың
барлығы
экзотермикалық сұлба
бойынша жүредi, яғни
жылу бөледi.

12.

Реакциялар төрт топқа
бөлiнедi:
тотығу
гидрат
талу
еру
гидро
лиз

13.

Тоты
ғу -
химиялық
қосылыстарды
ң оттегiмен
қосылуы
түрiнде
бiлiнедi

14.

Гидрат
талу -
құрамында
гидрат немесе
кристалдану
суы бар жаңа
минералдар
жаралу

15.

Еру
немесе
минералдық
заттың
ерітіндіге
өтуі -
түпнұсқа
таужынысқа
су
мен
көмір
қышқылының
комплексті, бірақ
әр түрлі дәрежеде
ықпал
етуіне
байланысты

16.

Гидролиз -
судың
әрекетінен
минералдардың
кристалдық торының
қирауы және қайта
құрылуы
арқылы
ыдырау реакциясы

17.

Мору процесiнде өнiмдердiң екi
тобы пайда болады:
жылжитын
–
олар
бастапқы
қирау
орнынан
жылыстап
кетедi
қалдық, яғни
түбiрлiк
таужыныстар
дың бастапқы
жатқан
орнында
қалады

18.

Мору қыртысы
жылжитын
қалдық
өнiмдерiнiң
жиынтығы
және
мору

19.

Қалың мору қыртысының
қалыптасуына қолайлы жағдай
туындататындар:
түпнұсқа
таужыныс
бетiндегi
бiршама
тегiс
бедер, ыстық әрi ылғал
климат және органикалық
заттардың молдығы

20.

Түбiрлiк
таужыныстардың
қирау
өнiмдерi
маңызды
экономикалық мәнге ие және
олармен өте маңызды процесс
– топырақжаралу байланысты,
ол
органикалық
заттар
әрекетiнен жүредi.

21.

Денудация
(лат. денудацио – жалаңаштау, аршу)
сыртқы
геологиялық
агенттердiң мору өнiмдерiн
олар жаралған жерден сыдырып
әкетiп,
түбiрлiк
таужыныстардың
аршылуына
әкелетiн процесс

22.

Денудация
агенттерi:
жел
жербетi
және
жерасты
суы
мұздық
-тар
теңiздер

23.

Денудация агенттерi
мору өнiмдерiн
қыраттар
дан
ойпаң
бөлiкшел
ерге
жылжыта
ды
жер
бетiн
қират
ады
қираған
материа
лды
тасымал
дайды,
қайта
түзеді
бедердi
ң
тегiстел
ген
пiшiнде
рiн
жасайд
ы
шөгiн
дi
жина
йды

24.

Аккуму
ляция-
шөгiндi
жиналу
процесi

25.

Бұл геологиялық процестiң
нәтижесiнде
таужыныстардың
қопсық
мору өнiмдерi бедердiң төмен
жатқан бөлiктерiнде – өзен
аңғарларында,
көлдерде,
батпақтарда, теңiздер мен
мұхиттарда жиналады

26.

Сынықты
материалды
ң жиналуы
және ерiген
заттардың
шөгуi -
седиментация

27.

Денудация агенттерінің геологиялық
жұмысы үш сатыға бөлiнедi:
түбiрлiк
таужыныстар қирайды
қирау өнiмдерi
ысырылып,
тасымалданады
тасымалданған
қирау
өнiмдерi
жинақтала
ды

28.

Денудация агенттерiнің
– желдің, жербетi және
жерасты суының,
мұздықтар мен
теңiздердің геологиялық
әрекетін қарастырайық

29.

Желдiң
геологиялық
әрекетi
(эолдық
процестер)

30.

Жел –
атмосферадағы ауа
ағысы

31.

Ауа
қозғалысын
туындататын факторлардың
әрекетiн Жер пiшiнi мен
айналуының ерекшелiктерi,
оның бетiнiң бедерi және
т.б. күрделендiредi

32.

Жербетi
маңы
қабатында тұрақты,
кезеңдiк және кезеңсiз
желдiң тұтас жүйесi
әрекет етедi.

33.

жел
әрекетiне
байланысты геологиялық
құбылыстар

34.

желдiң
көмегiмен
жаралған түзiлімдер

35.

таужыныстарда
желдiң
жонуынан пайда болған әр
түрлi қуыстар, айғыздар мен
жартастардың жылтырлануы

36.

түбiрлiк
таужыныстардың
қатты бөлшектерiн желдiң
үрлеп, ұшырып және суыруы

37.

Желдiң
жұмысы
сынықты
материалды тасымалдау кезiнде
айрықша
бiлiнедi.
Тасымалдаудың
алыстығы,
материалдың
тасымалдану
мөлшерi
мен
тәсiлi
бөлшектердiң iрiлiгi мен желдiң
күшiне байланысты

38.

Жел
тасымалдайтын
материалдың мөлшерi жүздеген
мың, тiптi миллиондаған т-ға
жетедi.
Есептеулер
көрсеткендей, орташа дауыл
көтеретiн тозаңның көлемi 25
км3-ге жетедi, яғни 50 млрд т
массаны құрайды

39.

Жел өзiндiк түзiлiмдер
мен әр түрлi оң және терiс
бедер
пiшiндерiн
қалыптастыру
арқылы
үлкен
жасампаздық
жұмыс атқарады

40.

Эолдық түзiлiмдер:
осы
урдістің
әсерінен жаралатын
құм-саз
таужыныстар

41.

Шөл :
климаты мейлiнше құрғақ,
ашық
бетiнен
булану
атмосфералық
жауын
мөлшерiнен асып кететiн
осындай аумақтар

42.

Бедеріне байланысты
түрлері:
таулы
кұмды

43.

Басты процестер мен эолдық
материал сипатына қарай :
Тасты
(дефляци
я басым
болғанда)
,
Құмды
Лёсстi
аккумуляция
басым болған
жағдайда)
(аккумуляция
басым болған
жағдайда)

44.

Барқандар:
(құм шағылдар) орақ
немесе жарты ай
пiшiндi
ассиметриялы құм
төбелерi

45.

Барқандар

46.

• Дюналар желдің құмды үйіре суырып үрлеу
әрекеттеріне байланысты жер бедерінің ойлықырлы
аудандарында
белгілі
бір
тосқауылдарға тіреліп немесе өзендер мен
көлдердің және теңіздердің жағаларында
биіктігі 20—40 м-дей адырлы құм үйінділері
(дөңдер) түрінде жиналады. Дюналар әр түрлі
климаттық жағдайларда кездеседі.

47.

Дюналар

48.

Тақыр :
сазды шөл бедерiнiң
өзiндiк
пiшiндерiне
сазды
қабыршақпен
жабылған
саяз
қазаншұңқыр

49.

Лёсс :
ұсақ
бөлшектердiң
жиналатын (өлшемi 0,05–0,1
мм
бөлшектер 50%-тен
асады) сарғыш түстi қопсық
және кеуек таужыныс

50.

Лёсс жер шарының байтақ кеңiстiктерiн
жауып жатады. Мәселен, Алатау
бөктерi бойымен созылған лёсс белдеуi
шығыстан батысқа қарай 1500 км-ге
созылған. Бұл түзiлiмдер Алматының
оңтүстiк жағында текшеленген бедер
пiшiнi түрiнде өзiне тән сарғыш түсiмен
жақсы байқалады.

51.

Көктөбедегi лёсс түзiлiмдерiнен
тұратын биiкте телемұнара
тұрғызылған. Бұл түзiлiмдердiң
қалыңдығы 20–50 м. Ал,
Қытайда лёсс түзiлiмдерiнiң
қалыңдығы 170 м-ге жетедi.

52.

Назарларыңызға
рахмет!