Өсімдіктер қалай жіктеледі?

1.

Өсімдіктер қалай жіктеледі?
Соның ішінде біз қай өсімдік түрлерін
қарастырдық?
Олай болса споралы өсімдіктермен
салыстыру мақсатында қандай
өсімдіктерді қарастырамыз?

2. Gymnosperms

Chapter 18

3. Сабақтың тақырыбы:

Ашық тұқымды және жабық
тұқымды өсімдіктердің
тіршілік циклі.

4. ОМ:

• ашық тұқымды және жабық тұқымды
өсімдіктердің тіршілік циклінің
ерекшеліктерін білу;

5. Жетістік критерийлері:

ашықтұқымдылар мен
жабықтұқымдылардың өкілдерін
салыстырып морфологиялық және
анатомиялық құрылыс ерекшелігін
түсіндіреді;
ашықтұқымдылардың тіршілік циклін
сипаттайды;
жабықтұқымдылардың тіршілік циклін
түсіндіреді;

6. Тақырыпқа қатысты терминдерді теріп жаз.

• Спора, тұқым, сырттай ұрықтану,
гаметофит, спорофит, митоз, мейоз,
қосарынан ұрықтану, іштей ұрықтану,
тостағанша, күлте, илік зат, қылқан
жапырақ, аталық, аналық, тозаңқап,
антеридий, архегоний, эндосперм,
классификация, ұрық, тұқым, мегаспора,
микроспора, миксоспора.

7.

• Берілген суреттерді екі
бөлімге жіктеңдер

8.

• Палеоботаника – ертеде тіршілік еткен
өсімдіктерді зерттейтін ғылым
• Қазба қалдықтарын зерттеу барысында
ғалымдар өсімдіктер ерте кезеңдерде
тіршілік еткен сайын олардың құрылысы
қарапайым болғанын анықтады. Біздің
ғасырымыз жақын болған сайын
ағзалардың құрылысы күрделене түседі
және қазіргі кезде тіршілік ететін ағзаларға
ұқсас болады.

9. Түтікті өсімдіктердің пайда болуы

1852 ж. Канадалық геолог
Джеймс Доусон қазба
қалдықтарын зерттеу
барысында ерекше өсімдік
тауып оны «псилофит»
(голорослем) деп атады.

10. Түтікті өсімдіктердің екі бөлімі бар

11.

• Неге ашықтұқымдылар деп аталады? Ол
өсімдіктердің қандай құрылыс
ерекшеліктерін атай аласыңдар?

12. Тұқым

• Ұрық
• Қор заты
• Тұқым бүршігі
• микропиле (апикальное отверстие)
• Нуцеллус
• Тозаң
• Тозаң түтігі
• Көбею үшін су қажет емес

13. Evolution of seeds

A. Мегаспорангиумның маңындағы
вегетативті жасушалардың
қосылуынан тұқым пайда болған;
1. Тұқым қабы
2. Микропилие арқылы ұрықтану
жүреді
3. Овуле = жабындық
мегаспорангиум
4. Ұрықтанғаннан кейін жабындық
мегаспорангиумнен тұқым қабы
Түзіледі.

14.

гникголар
Тұқымды саговниктер
қырықжапырақтар
гнеталар
қылқанжапырақтәрізділер
беннетитала
р

15.

16.

17.

Ашық тұқымдылар (Cymospermae) –
тұқымы мен тұқым бүрі жеміс
жапырақшасының үстінде ашық жататын
жоғары сатыдағы өсімдіктердің ежелгі тобы.
Олар девон, тас көмір, пермь кезеңдерінде
пайда болған. Ашық тұқымдылардың
700(800)дей түрі бар. Олар
саговниктәрізділер Cycadophyta,
гинкготәрізділер (qіnkgophyta), қылқан
жапырақтылар (Conіferophyta) және қабықты
тұқымдылар (Qnetophуta) болып 4 топқа
бірігеді.

18.

• Неге мәңгі жасыл өсімдіктер?
• Неге жеміс болмайды?
• Жауабыңды өткен тоқсанда
өткен тақырыптармен
байланыстыр.
• Қай түрінде күзде қылқандары
сарғайып түседі? Неліктен?

19.

• Жапырақтары – қылқан (беттік
ауданды азайтады);
• Қылқанжапырақтыларда – су мөлшері
аз, эфир майлары көп;
• Жапырақтары 2-5 жылда кезек-кезек
түседі;
• Пластид – тек хлорофилл;
• Балқарағай

20.

• Қазақстанда 3 тұқымдасы, 6 туысына жататын 25
түрі бар. Олар негізінен Қазақстанның таулы
аймақтарына топтасқан. Ашық тұқымдылардың
түрлеріне Алтайдың самырсынды тайгасы, ТяньШаньның шырша және сирек аршалы ормандары
жатады. Ашық тұқымдыларға жататын өсімдік
түрлерінің тұқым мен тұқым бүрі жабық
тұқымдылардай аналық керегесімен қапталмайды.
Сонымен қатар олардың гүл серігі мен
трахеялары да болмайды, ал гүлдері дара
жынысты, бір үйлі. Ашық тұқымдылардың –
ағаш,бұта тәрізді өсімдіктер (шөптесінтәрізділері
жойылып кетті)

21.

Ашық тұқымдылардың
сабағы, тамыры және
жапырақтары бар.

22.

Қылқанжапырақтәрізділер
Қылқанжапырақтәрізділердің 500-ден
астам түрі бар. Көбі
қарағайлы және
шырша ормандарында
өседі. Бұл өсiмдiктер
массивтар көлемдi
Лесноелердi
құрастырады.
Сонымен бiрге көше,
қалалардың бақтарын
безендiредi. Және өзге
өсімдіктер сияқты
қоршаған ортаға таза
ауа сыйлайды.

23.

• Ашық тұқымдылар – өсімдіктердің ең ежелгі
тобы. Бұлардың тұқымдары қорғанышсыз,
қабыршақта, бүрде ашық орналасатындықтан,
ашық тұқымды өсімдіктер деп аталады.
Ашық тұқымдылар бөліміне жататын
өсімдіктер құрылысының ерекшеліктері. Ашық
тұқымды өсімдіктер тұқымнан көбейеді. Бұл
ашық тұқымдылардың споралы өсімдіктерден
негізгі ерекшелігі болып табылады. Ашық
тұқымдылар бөліміне жататын өсімдіктердің
барлығы – сүректі өсімдіктер, яғни ағаштар,
бұталар.

24.

СЕКВОЙЯ Қылқан жапырақтәрізділердің
бір түрі. Оның ұзындығы100 м, диаметрі 611 м.
Неміс ботанигі Фридих
Эндлихер 1847жылы
Американың ең әйгілі
қылқан жапырақты
өсімдігін “СЕКВОЯ”
деп атап енгізді

25.

Шырша(Pіcea) – қарағай тұқымдасына жататын
қылқан жапырақты, мәңгі жасыл ағаш. Дүние
жүзінде Еуразия мен Солтүстік Американың
қоңыржай аймақтарында өсетін 45 (кейбір
деректерде 35-тен 50-ге дейін) түрі бар.
Қазақстанда Солтүстік және Батыс Тянь-Шаньда,
Тарбағатайда, Жетісу (Жоңғар) Алатауында,
Алтайда таза шырша орманы ретінде өсетін 2 түрі:
сібір шыршасы және Шренк шыршасы бар. Сібір
шыршасы (Р. ovovata) – қос үйлі ағаш, биіктігі 30 мге дейін, бөрік басы өте сүйір, діңі түзу, бұтақ
шоғыры қалың, жайқала өседі. Сұрғылт тартқан
қара қабығы бар. Қылқаны төрт қырлы, үшкір, 5 –
7, кейде 9 – 12 жыл бойы сақталады. Тұқымынан
көбейеді. Шыршаның қабығында 8 – 15% илік
заттар, қылқанының құрамында С витамині,
аскорбин қышқылы, эфир майы, жемісінде 25 –
29%-дай сұйық май болады. Сүрегі жеңіл және
жұмсақ, оны құрылыста, целлюлоза-қағаз
өнеркәсібінде, музыкалық аспаптар жасауға
пайдаланады; шайыр, қара май, скипидар,
канифоль, сүрек сірке қышқылы алынады.

26.

Туя.
(Боз арша)
• Мәңгі жасыл қылқан жапырақтәрізділердің бір түрі. Оның 5 түрі
Шығыс Азияда және Солтүстік Америкада. Ресейде 2 түрі бар.

27.

Самырсын (лат. Abіes), майқарағай — қарағай
тұқымдасына жататын көп жылдық мәңгі жасыл
ағаш. 40-тан астам түрі белгілі, негізінен Солт.
жарты шарда өседі, ішінара тропиктік белдемдерде
(Мексика, Гватемала) кездесетін түрлері де бар.
Қазақстанда Алтай, Тарбағатай, Жетісу (Жоңғар)
мен Талас Алатауында, Батыс Тянь-Шаньда теңіз
деңгейінен 2000 м-ге дейінгі биіктік белдеулерде
өсетін 2 түрі: Сібір Самырсыны (A. sіbіrіca) және Ақ
қарағай (А. semenovіі) бар. Аналық тұқым бүрі
жасыл не қызыл түсті, аталық гүлі масақты,
алдыңғы жылғы бұтақтарының ұшында орналасады.
Жетілген тұқым бүрлері цилиндр тәрізді, қошқыл не
қоңыр түсті, бірінші жылы піседі. Тұқымы
төңкерілген жұмыртқа тәрізді, ұз. 8 — 10, ені 8 ммдей, қанаты болады. Самырсын 200 жылдай өмір
сүреді. Самырсынның діңі жұмсақ, жеңіл, ол
целлюлоза өндірісінде, құрылыста қолданылады.

28.

Қарағай (Pіnus) – қарағайлар тұқымдасына жататын мәңгі жасыл, қылқан
жапырақты ағаш, кейде бұта. Еуразияның қоңыржай және субтропиктік
аймақтары мен Солтүстік Америкада өсетін 100-ге жуық түрі белгілі. Қазақстанда
2 түрі: кәдімгі Қарағай (P. sіlvestrіs) және самырсын Қарағайы (P. sіbіrіca) бар.
Қабығы үгілмелі, қызыл қоңыр түсті, бұтағында жарықтары болады. Жапырағы
(инесі) 2 – 5-тен шоқтанып бүршігінде орналасқан, бүршіктері күрделі. Бүрі 2 – 3
жылда піседі, оны жеуге болады. Мамыр айында гүлдейді. Аталық гүлі масақты,
сары не қызыл түсті. Аналық бүрі жас өркен ұшында 2 – 3-тен орналасады, 2
жылда пісіп жетіледі. Тұқымы – қара, не сұр түсті; қанатты кейде қанатсыз
болады. Қарағай ағашы 300 – 500 жыл жасайды. Қазақстанда ботан. бақтарда
Қарағайдың: сары Қарағай, тау Қарағайы, Веймутов Қарағайы түрлері қолдан
өсіріледі

29.

30.

31.

сабағының бұтақтануы моноподиалды.
барлық қылқанжапырақтыларда
екі қабатты камбий болады ол
ішке қарай ксилеманы, сыртқа
қарай флоэманы түзеді.

32.

• Ксилема тек трахеидтерден тұрады.
• Флоэмада – серік жасушалары болмайды.
• Қабық пен өзек нашар дамып, сүрек өте
жақсы дамыған.
• Көпшілік қылқанжапырақтыларда –
қабығында, сүректе, жапырағында шайыр
жолдары бар. Ол жолдарда илік заттар,
бальзам, эфир майлары болады.
• Жапырақтары – қылқан, қабыршақты (туя,
кипарис), жалпақ жапырақ (көне түрі –
араукария)

33.

• Жапырақтары – балауызбен қапталған;
• Лептесіктері – жапырақта терең
орналасқан, балауыз сіңірілген;
• Эпидерманың астында тірек ұлпасы –
гиподерма бар, соның әсерінен
қылқандары қатты

34.

Dawn redwood

35. Conifer reproduction

1. Мегаспорангия және микроспорангия
жеке-жеке пайда болады. Мегастробил
және микростробилдер (конусы)

36. Ovulating pine cones

37.

Микроспорангий

38.

a. Микроспорнагийден 2
жасуша түзіледі:
B. Бір генеративті жасуша
C. Бір түтік
D. Мейоз нәтижесінде 4
микроспора түзіледі.

39.

40.

3. Тозаңдану кезінде мегаспорнагийде
конустық қабыршағы ашық болады.
Жабысқақ болады. Желмен тозаң түсіп,
жабысады. Жабысқақ секреттің кебуіне
байланысты тозаң микропилиеге түсе
береді. Содан соң конустық қабыршақтар
бірігіп өседі.

41.

Pollen cone

42.

43. Ашықтұқымдылардың көбеюі

• https://www.youtube.com/watch?v=RifqMb
2SgO8

44.

45.

46.

4. Тозаң түтігі
нуцелла арқылы
дамып келе
жатқан
мегагаметофитке
түседі.

47.

48.

Another Pine life cycle figure

49.

5. Тозаңданудан соң 12 айдан кейін жасуша стерильді
және сперматогенді жасушаға бөлінеді. Ал
сперматогенді жасуша 2 сперматозоидқа бөлінеді. Бұл
уақытта аталық гаметофит пісіп жетілген болады.

50.

6. Мегастробилдер ұшында орналасатын
аналық бүр.

51.

7. Каждый нузел содержит мегаспороцит
(мегапористое материнское ядро),
которое подвергается мейозу с
образованием четырех гаплоидных
клеток. Три вырожденных, а оставшаяся
развивается в мегагаметофит в течение
шести месяцев. Это происходит до шести
месяцев после опыления. Поэтому
разработка мегагаметофита является
полным годом формирования пыльцы,
ответственной за ее оплодотворение

52.

8. Через 13 месяцев после опыления
внутри мегагаметофита происходит
большое количество свободных ядерных
делений, образующих 2000 свободных
ядер. Затем клеточные стенки образуют
твердую ткань. Эта гаметофитная ткань
станет запасенной пищей внутри зрелого
семени

53.

9. Через 15 месяцев после
опыления 2 - 3 архегонии,
каждая из которых
содержит яйцо, форму. В
это время пыльцевая
трубка достигает
архегонии, и она
сбрасывает обе
сперматозоидов в
архегонию. Один
сперматозоид
оплодотворяет яйцо,
другой дегенерирует

54.

10. По мере того, как
развивающаяся зигота
делится на эмбрион,
производятся четыре
яруса клеток. Они
образуют суспензионные
вещества, которые
выталкивают
развивающийся эмбрион
вглубь ткани гаметофита
(развивая запасенную
пищу). Одновременно
кожный покров
формирует посевной
слой

55.

11. Семена созревают, и они пролить во второй
осенью, когда конус весы открыты. Поэтому,
если требуется около 2 ,1/2 лет от опыления
до выпадения семян

56.

57.

• Не себепті гүлді өсімдіктер
түрдің саны бойынша
бірінші орынды алады?

58.

Дихотомическое
ветвление
Моноподиальное
ветвление
Симподиальное
ветвление
Водоросли, мхи,
некоторые
лишайники
Голосеменные
Покрытосеменные

59. Жабықтұқымдылар

• Гүлі бар;
• Тұқымы жемістің ішінде;
• Жануарларды еліктіреді;
• Тұқымы спорамен салыстырғанда ауыр;
• Ксилема мен флоэма жақсы дамыған;
• Трахеидтер де түтіктер де болады;
• Лептесіктерінің орналасуы мекен ету
ортасына байланысты

60. Гүл – өсімдіктердің тұқым арқылы көбейетін генеративті мүшесі.

61. Гүлдердің әртүрлілігі

62. Гүлдің құрылысы

Гүлсерік
Гүл
Күлте
Аталықтар
Аналық
Гүл табаны
Тостағанша
Гүлсағағы

63. Даражынысты және қосжынысты

Гүлдер
Даражынысты
Аналық гүл♀
Қосжынысты
Ааталық гүл♂

64. Бірүйлі және қосүйлі

Гүлдер
Бірүйлі
Қосүйлі

65. Күлте жапырақша

Күлте
Бірікпей жеке
орналасқан
Бірігіп кеткен
күлтелер

66. Тостағанша

Тостағанша
Біріккен
жапырақшалар
Бірікпеген
жапырақшалар

67. Гүлсерік

Гүлсерік
қосгүлсерікті
Жай гүлсерікті

68. Гүлсерік

аналықтар
аталықтар
Күлте жапырақшалар
тосғанша

69. Гүлсерік

Гүлсерік
Жақтаулы
Оралған
Кезектесіп екі
шеңбер

70. Гүлдің генеративті бөліктері

аталықтары
аналық
Ұрықтану – екі жыныс жасушаларының
қосылуы.

71. Спермий – аталық жыныс жасушасы

қабықша
тозаңқап
вегетативті жасуша
спермии

72. Жұмыртқа жасуша – аналық жыныс жасушасы

Тұқым түйіні
Бағыттаушы жасушалар
Ұрық қапшығы
Орталық жасуша
Жұмыртқа жасуша
Тозаң түтігі

73. Жабықтұқымдылардың тіршілік циклі

• https://www.youtube.com/watch?v=72OwC
GdoQuI

74. Ұрықтану

тозаң
Тозаң түтігі

75. Ұрықтану

Жұмыртқа жасуша+ спремия
=ұрық (диплоидты)
Орталық
жасуша+спермия=ұрық
қапшығы (триплоидты)
эндосперм

76. Қосарынан ұрықтану (1898)

76

77.

78.

79.

80. Көбеюдің маңызы

Зат алмасу қарқындылығы артады.
Ағзаның қоршаған ортамен байланысы.
Түрдің дарақтарының санының артуы.
Өсімдіктердің мекен ету ортасына
бейімделуі.
5. Өсімдіктердің жер бетіне таралуы.
1.
2.
3.
4.