Шаraa - цастын башкы байырлалы

1.

Монгуш Чейнеш Дамчат-ооловна,
ыры-хогжум башкызы.
2 дугаар категория
Чадаананын 2 дугаар ортумак школазы.

2.

3. Мастер-класстың сорулгалары:

Шагаа байырлалында саң салырының
ёзулалы-биле таныштырар;
Тыва чоннуӊ ёзу-чаңчылдарын сайзырадып,
сагып чоруур кылдыр кижизидер;
Сөс курлавырын байытпышаан, дылдомаан сайзырадыр.

4. Шагаа – эрги чылды үдээри, чаа чылды уткууру.

Шагаа бурун шагда тывылган. Ооң баштай
тывылган чурту амгы моолдарның чурту,
Төп Азия болур.Шагааның үезинде кадак
солчуп, мендилежип, шайлажыр, ооң
соонда бүгү чон янзы-бүрү хүреш, чарыш,
баг кагары, кара адары дээн чергелиг оюнтоглааже болгаш бүгү ниитиниң
хөглээшкининче чоорту шилчий бээр.

5. Эки чуве бээр турзун, Багай чуве башка турзун! Эртип турар эрги чылдын Эртинезин хайырланар!

6. Шагаада чолукшууру – тыва чоннуӊ чаагай чанчылы.

7. Чолукшуурда, баштай аныяк кижи улуг кижини мурнай мендилээр.

8. Шагаанын тургустунган кол элементилери оюннар

9. Канат тыртары.

10. Шаг шаанда шыдыраа оюну Индиядан тарап унген. Тывага шыдыраа Моол чуртундан нептерээн.

11.

12. Чагы бажынче үнери – шагаанын база бир солун моорейи

13. Саң салыры – шагааның эң кол ёзулалы.

Саң салыры – эртеги түрктерден келген
ёзу-чаңчыл. Саң дээрге-ле түрк дылдан
очулдурарга, «өрттедири» дээн. А бедик
деңнел-биле алыр болза, ыдыктыг
бурганнарывыска, сагыызын
бурганнарывыска, бойдустуң
бурганнарынга сүзүктүг өргүл одаг болур.

14. Саңны чүге салырыл?

Келир үеде Тыва чурттуң бүгү чону амыртайбың, аас-кежиктиг чурттазын,
амыдыралы хөгжүп, эргежок чугула
чүүлдери эки түңнелдиг болур, ажы-төлү
чурумнуг, кижизиг мөзү-бүдүштүг болзун
дээш саңны салыр.
Соок кыш эки чаагай, онча-менди эртти,
час база чаа үнүп келир чыл аш-чут чок эки
болзун дээш чалбарыг салыр.

15. Саң салырда, чүнү белеткеп алырыл?

1.
2.
3.
4.
Саң салырынга эптиг калбак дашты хүн үнер
чүк талазынче углуг кылдыр салыр.
Чалама баглаарынга таарымчалыг будуктарны
бот-боттарындан элээн каш метр хире ыракка
тургузар. Оларны тудуштурар хендирни черден
30-40 метр бедик кылдыр баглаар. Аңаа
чаламаны баглаар. Чалама – менди-чаагай, ааскежиктиг, чедимчелиг амыдыралдың чалбарыы.
Саңче салыр ак чемнерни белеткээр.
Арыг ак азы кызыл сандан ыяш, артыш будуу,
күжүлерни саң кыпсыр кылдыр белеткээр.

16. Саң салырда, кандыг чем өргүп болурул? (ак өргүл)

Саржаг азы хендир үзү;
сүт;
тыва далган;
тыва сарыг шай;
хоюг ак чигир;
ары чигири;
бөрзең чигир (свёкла чигири).
ааржы;
өреме;
быштак;
арбай азы чиңге-тараа.

17. Саң салырда, кандыг чем өргүп болбазыл? (кызыл өргүл)

Эът;
Ужа, төш;
Чуурга;
Балык;
Согуна;
Чеснок;
Конфета;
Печенье;
Янзы-бүрү чимис аймаа;
Быжырып каан далган;
Чыттыг ирик саржаг;
Дүдүк далган;
Арага.

18. Кудук хевирлиг салыры

19. Тос чадыр хевирлиг салыры

20. Херимней чыып салыры

21. Аяк шайын кудуп сунар Хундулээчел тыва чонум.

22. Ѳске чоннарның дѳмейлешкек езулалдары

Хакастар – Чыл Пазы – кышты үдээн, часты
уткаан байырлал. Кара чаламаны ѳрттедир.
Арыглаашкын ёзулалын эрттирген соонда,
одагны 3 катап долганыр.
Орустар – Масленица - хоютку ѳрттедири
(сжигание чучела) – арыглаашкын езулалы
болур.