Inson hayotining barcha sohalarida chizmachilik fanining tutgan o‘rni va uning rivojlanish tarixi

1.

KIRISH
I BOB. INSON HAYOTINING BARCHA SOHALARIDA CHIZMACHILIK FANINING
TUTGAN O‘RNI VA UNING RIVOJLANISH TARIXI
1.1. Chizmachilik faning rivojlanish tarixi va taraqqiyot bosqichlari.
1.2. Chizma chizish qoidalari, standartlar, format (bichim) lar va
asosiy yozuvlar turlarining qo‘llanilishi .
II BOB. KONSTRUKTORLIK HUJJATLARI VA ULARNING TURLARINI O‘QITISHGA
METODIK YONDASHISH
2.1. Mashinasozlik chizmachiligida umumiy ko'rinish chizmalari va
konstruktorlik hujjatlari turlarining ahamiyati
2.2. Ezkiz va ish chizmalarini bajarish bosqichlari
2.3.
O‘quv
chizmalari
va
hujjatlarining
spetsifikatsiyani rasmiylashtirish tartibi
belgilanishi
hamda

2.

Mavzuning dolzarbligi: Ma’lumki, har qanday buyum, bino
kabilarni yaratishdan oldin ularning chizmalari chizib olinadi.
Chizma - mavjud davlat standart talabida barcha qonun-qoidalarga
rioya qilib ma’lum geometrik yasashlar ko‘lami qo‘llanilib, chizma
asboblari yordamida biror maqsadni ko‘zlab bajariladigan tasvir
hisoblanadi. Tasvir – biror buyumni narsa ustida qalam, mix (tig‘),
siyoh, bo‘yoq kabilarda qirib, qirqib bajariladigan chizma, rasm,
fotografiya kabilar hisoblanadi. Inson yaratilgandan keyingi qo‘liga
olgan birinchi quroli yordamida bajargani tasvir bo‘lishi mumkin.
Qoyalardagi, g‘orlardagi chizilgan turli hayvonlar va boshqalarning
rasmlarini chizish orqali turli ko‘rinishdagi tasvirlarni bajarishgan.

3.

Kurs ishining maqsadi:
Mеn o`z kurs ishimda Chizmalarni chizish va o‘qish qoidalari hamda
konustruktorlik hujjatlari va ularning turlarini o`rganishni o‘z oldimga maqasad
qilib qo‘ydim.
Kurs ishining vazifasi:
Mavzuga oid adabiyotlarni o‘rganish va tahlil qilish;
o‘qitishni tashkil etish uslubiyotini ishlab chiqish;
xar xil metodlardan foydalanib o‘qitishni tartibga solish;
o‘qitish jarayonida qatnashayotgan o‘qituvchilarning bilim, ko‘nikma va
malakalariga qo‘yiladigan talablarni ishlab chiqish;
o‘qitish muhitida ta’limni rejalashtirish va natijalarini tahlil etish uslubiyotini
ishlab chiqish;

4.

Kurs ishi ob’yekti: o‘quvchilarga mavzusi yuzasidan nazariy
hamda amaliy jihatdan o‘zlashtirish jarayoni.
Kurs ishi predmeti: Konustruktorlik hujjatlari va ularning
turlarini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarning nazariy va amaliy
bilimlarini o‘stirish hamda rivojlantirish.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro`yxatidan iborat bo`lib, jami 39 sahifani tashkil
etadi.

5.

II BOB. KONSTRUKTORLIK HUJJATLARI VA ULARNING TURLARINI
O‘QITISHGA METODIK YONDASHISH
2.1. Mashinasozlik chizmachiligida umumiy ko'rinish chizmalari va
konstruktorlik hujjatlari turlarining ahamiyati
Buyumlar va ularning turlari. Mashinasozlik sanoatida barcha
buyumlar GOST 2.101-68ga m uvofiq ikki guruhga - asosiy ishlab
chiqarish buyumlari vayordamchi islab chiqarish buyumlariga
bo‘linadi. Asosiy ishlab chiqarish buyumlariga xalq x o ‘jaligiga
yetkazib berish uchun m o‘ljallangan buyumlar kiradi. Masalan,
zavod traktor va seyalkalar ishlab chiqarsa, bu buyumlar zavod
uchun asosiy ishlab chiqarish buyumlari hisoblanadi.

6.

Masalan, traktor seyalka tayyorlash uchun turli moslamalar,
shtamp, qirqish asboblari, о ‘Ichash asboblari. Buyumlar quyidagi
turlarga bo‘linadi:
1. Detal
-
bir
xil
operatsiyalaridan
nomli
material
foydalanmasdan
va
markadan
tayyorlangan
yig‘ish
buyum:
Masalan, val, porshen, shatun, bolt, gayka. Detallaming m a’lum
maqsad uchun belgilangan qismlari detal elementlari deyiladi:
faska, arlkga, rezba, shlitsa.
2. Yig'ma birikmalar - tarkibiy qismlari yig‘ish operatsiyalari bilan
biriktirilgan buyumlardir. Masalan, avtomobil, stanok, kran,
ventil, traktor.

7.

Chizmalarda detal yuzalarining g‘adir-budurligi va pardozlash
belgilarini qo‘yish. Detallarni ishlab chiqarish jarayonida turli
kesuvchi asboblar qo'llaniladi. D etallar qanday usul va kesuvchi
asboblar bilan tayyorlanishidan qat’iy nazar, ulaming yuzalari
butunlay tekis bo‘lmaydi va kesuvchi asboblaming izlari qoladi. Bu
izlaming, boshqacha aytganda, g'adir-budurliklarning shakli, kattakichikligi detalni tayyorlash va pardozlash uchun ishlatiladigan
asboblaming turlariga bog'liq. Bu g‘ adir-budurliklar detal yuzalari
da bevosita kuzga ko‘rinadi, «ayrim» larini esa mikroskop yoki lupa
yordamida ko‘rish mumkin.

8.

Mashinalar va mexanizmlarning ishlash protsesslarida
detallardagi g‘adir-budurliklar ishqalanuvchi yuzalarning birbiriga nisbatan siljishiga qarshilik ko‘rsatadi va ishqalanuvchi
kuchlarning paydo bo’lishiga asosiy sabab bo‘ladi. Shuning
uchun mashinalaming ish unumiy va chidamliligi shu mashina
tashkil topgan detallar yuzalarining tozalik darajasiga, ya’ni
g‘adir-budurliklarining katta kichikligiga bog‘liq. Yuzalarning
tozalik darajasi har xil bo‘ladi, bu asosan detalga ishlov berishga
bog‘liq. Yuzalarning g‘adir-budurlik parametrlari va
xarakteristikalari..

9.

G‘adir-budurlikni baholash uchun O‘zDSt 2789:98 tomonidan
quyidagi turli ko‘rsatkichlar qabul qilingan:
Ra - yuza profilining o‘rta arifmetik chetga chiqishi;
Rz - profilning o‘nta nuqtasi bo‘yicha g‘adir-budurligining
balandligi;
Sm - g‘adir-budurligining cho‘qqilari bo‘yicha o‘rtacha qadami;
t - profilning nisbiy tayanch uzunligi;
P - real yuza profili kesimi darajasining sonli qiymati.

10.

1-jadval
g‘adir-
Yuzalarning
budurligini
tasniflash
norm alangan
uzunligidagi
baza
yuzalarda
Ra parametrlaming sonli
qiymatlari
bo‘yicha
amalga oshiriladi.
(1-jadval)

11.

12.

2.2. Ezkiz va ish chizmalarini bajarish bosqichlari
Chizmachilik asboblari ishlatilmasdan va masshtabga
rioya qilmasdan, bajarilgan chizma eskiz deb ataladi.
Eskizlar detalning ish chizmalarini tuzish uchun
material bo‘lib xizmat qiladi. Eskizlar buyumlar va
detallarni loyihalashda, remont ishlarida, shuningdek
detalning o‘ziga qarab tuziladi.

13.

Biz quyida detalning o‘ziga qarab eskizini tuzishni ko‘rib
chiqamiz. Eskiz tuzishdan oldin quyidagi tayyorgarlik ishlari
balariladi:
1. Detalni sinchiklab ko‘rib chiqiladi va nomi hamda
qanday materialdan ishlanganligi aniqlanadi. Bunda eskizi
olinadigan detalning mexanizmida yoki mashinada qanday
vazifani o‘tashini bilish, uning nomini va qanday materialdan
tayyorganligini aniqlashga yordam beradi.
2. Detalning ish holati aniqlanadi. Detalning eskizini
chizishda uning mashina qismi sifatida ishni qaysi vaziyatda
bajarishi e’tiborga olinishi zarur, chunki detal eskizida huddi
shu ish holatida chiziladi.

14.

3. Detalning qanday geometrik sirtlardan tuzilganligi
aniqlanadi, detalni shaklini yaxshiroq tushunish uchun uni
ayrim qismlarga ajratib o‘rganish foydalidir, ma’lumki har
qanday detal geometric sirtlarning, ya‘ni silindr, konus, prizma,
piramida, shar va boshqa aylanish sirtlarning yig‘indisidan tashkil
topgan bo‘ladi.
4. ГОСТ 2.305-68 ko‘rsatmasiga muvofiq detalning bosh
ko‘rinishi, shuningdek zarur bo‘lgan ko‘rinishlar soni
aniqlanadi. Detal qarash yo‘nalishi bilan proeksiya tekisligi
orasida bo‘ladi. Kuzatuvchining qarash yo‘nalishi detal sirtiga
nisbatan to‘gri burchak ostida chizma geometriyaning to‘g‘ri
burchakli proektsiyalash metodida yo‘nalgan bo‘ladi.

15.

Keyinchalik
ko‘rinishlar ustidan qalinlashtirib, tekis qilib
chiqiladi. Kerakli yozuvlari yoziladi va burchak shtampi taxt
qilinadi. Chizilgan eskizga to‘g‘ri, aniq va to‘liq o‘lcham qo‘yish
alohida ahamiyatga egadir. To‘g‘ri qo‘yilgan o‘lcham chizmani
sifatini oshiradi. Detalni haqiqiy o‘lchamlarini eskizga qo‘yishda
o‘quv sharoitida ishlatiladigan masshtabli lineyka, krontsirkul,
nutro‘mer,
rezbomer,
shtangent sirkul va boshqa har hil
shablo‘nlardan foydalaniladi. O‘lcham qo‘yishda ГОСТ 2.301-68
da ko‘rsatilgan qoidalarga rioya qilish lozim.

16.

13-shakl

17.

14-shakl