Սոցիալական աշխատանքի առանձնահատկությունները սուիցիդալ վարքագիծ ունեցող դեռահասների հետ

1.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
ՀՀ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ, ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ, ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԵՒ ՍՊՈՐՏԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈԻԹՅՈՒՆ
«ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ» ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՖԱԿՈՒԼՏԵՏ
ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻՈԼՈԳԻԱՅԻ ԱՄԲԻՈՆ
ԱՎԱՐՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ
Թեմա՝ Սոցիալական աշխատանքի առանձնահատկությունները սուիցիդալ վարքագիծ
ունեցող դեռահասների հետ
Ղեկավար՝ Հովիկ Մելքոնյան,Բանասիրական գիտ․թեկն․,դոցենտ
Ուսանողուհի` Լ. Գրիգորյան

2.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Աշխատանքը բաղկացած է ներածությունից, 2 գլուխներից՝ նրանց
համապատասխան ենթագլուխներից, Սոցիալական դեպքի վարումից,
եզրակացությունից, գրականության ցանկից և հավելվածներից:
Աշխատանքի
կառուցվածքը
Առաջին գլխում ներկայացված են՝ Սուիցիդալ վարքագիծ ընդհանուր
բնութագիրը, տեսակները և պատճառները, Դեռահասների սուիցիդալ
վարքի առանձնահատկությունները։
Երկրորդ գլխում ՝ փորձարարական մասում ներկայացված
են`Ուսումնասիրության համար ընտրված կանխարգելման ուղիները,
ժամանակակից ծրագրերը, փորձարարական ուսումնասիրության
ընթացքը և արդյունքները։
Եզրակացության մեջ ներկայացված են տեսական գրականության և
փորձարարական ուսումասիրության վերլուծությունը։
02

3.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
03
Թեմայի
նպատակն է
Դիտարկել ինքնասպանության խնդիրը, ցույց տալ սուիցիդալ վարքագծի հակված
դեռահասների հետ սոցիալական ծառայությունների աշխատանքի
անհրաժեշտությունն ու հնարավորությունը:

4.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
04
Իրականացնել դեռահասների
Առանձնացված են սուիցիդալ
սուիցիդալ վարքի ռիսկի
Ուսումնասիրեված են
գործոնների վերլուծություն
դեռահասության շրջանում
վարքի հիմնական գործոնները,
որոնք ազդում են
սուիցիդալ վարքի
առանձնահատկությունները
դեռահասների վրա
Համապատասխան
Ուսումնասիրել և ներկայացնել
մասնագիտական
դեռահասության փուլում
գրականության
սուիցիդալ վարքի սոցիալական
ուսումնասիրում և
կանխարգելման
մշակում
առանձնահատկությունները:
Հետազոտության
նպատակից բխում են
հետևյալ խնդիրները՝
Next

5.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Աշխատանքի
արդիականությունը
Հետազոտության թեմայի արդիականությունը պայմանավորված է նրանով, որ
սոցիալական աշխատանքը կարևոր դեր է խաղում սուիցիդալ վարքագիծ դրսևորող
դեռահասների վիճակագրությունը կանխելու գործում։ Տարբեր հուզական և սոցիալական
խնդիրներով տառապող դեռահասները կարող են օգնություն խնդրել սոցիալական
աշխատողներից, որոնք նրանց կտրամադրեն անհրաժեշտ ռեսուրսներ և աջակցություն:
Այսպիսով սոցիալական աշխատանքը սուիցիդալ վարքագիծ դրսևորող դեռահասների հետ,
մնում է արդիական և կարևոր, քանի որ այն կարող է նպաստել ինքնասպանության
կանխարգելմանը և դեռահասների կյանքի որակի բարելավմանը:
05

6.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Հետազոտության
օբյեկտն է`
Դեռահասների մոտ սուիցիդալ վարքի
կանխարգելման առանձնահատկությունները:
06
Հետազոտության
առարկան է`
Դեռահասների շրջանում ինքնասպանությունն ու
սուիցիդալ վարքի կանխարգելումը սոցիալական
աշխատողի կոմղից։

7.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
ՍՈՒԻՑԻԴԱԼ
ՎԱՐՔԱԳԻԾԸ՝ ՈՐՊԵՍ
ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐ
Ա 1. Սուիցիդալ վարքագիծ
հասկացությունը, տեսակները և
պատճառները
Սուիցիդը գիտակցված կամ իմպուլսիվ ձևով անձի
կողմից իրականացվող գործողություն է, որը
հանգեցնում է մահվան
Սուիցիդալ վարքն առավել լայն հասկացություն է, որն իր մեջ ներառում
է սուիցիդալ փորձերը, մտքերն ու որոշումները: Սուիցիդալ փորձ են
համարվում նաև բոլոր սուիցիդալ ակտերը, որոնք չեն ունեցել լետալ,
մահացու՝ ավարտ անկախ սուիցիդենտի կամքից:
07

8.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ
ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
08
Սուիցիդալ վարքագծի
տեսակները
Իրական սուիցիդ
Այս դեպքերում ինքնասպանությունը ինքնաբուխ չէ, թեև երբեմն
այն բավականին անսպասելի է թվում: Նման սուիցիդին միշտ
նախորդում է դեպրեսիվ տրամադրություն, դեպրեսիվ վիճակ կամ
պարզապես մահվան մասին մտքեր:
Ցուցադրական սուիցիդ
Այս տեսակը կապված չէ մահանալու ցանկության հետ, այլ սեփական
խնդիրների վրա ուշադրություն դարձնելու, օգնություն
կանչելու և երկխոսության մեջ մտնելու միջոց է։ Դա կարող է
լինել նաև շանտաժի որևէ ձև:
Թաքնված սուիցիդ
Այն մարդկանց է վերաբերում, ովքեր հասկանում են, որ
ինքնասպանությունը խնդրի լուծման ամենաարժանի ճանապարհը չէ,
բայց այնուամենայնիվ, դարձյալ չեն կարողանում այլ ճանապարհ
գտնել։ Նման մարդիկ ընտրում են ոչ թե կյանքից բացահայտ ելքը
իրենց կամքով այլ այսպես կոչված ինքնասպանության
պահվածքը

9.

Սուիցիդալ վարքագծի
պատճառները
Հոգեբանական պատճառներ. 20-րդ դարի սկզբին
ավստրիացի հոգեբույժ Զիգմունդ Ֆրեյդը ստեղծեց
ինքնասպանության առաջին հոգեբանական
տեսությունը։ Դրանում նա ընդգծել է
ինքնակառավարվող ագրեսիայի դերը։ Ամերիկացի
հոգեբույժ Կարլ Մենինգերը մանրամասնորեն
զարգացրեց Ֆրեյդի գաղափարները։
Կենսաբանական պատճառներ. Որոշ
հետազոտողներ, մատնանշելով, որ սուիցիդալ
վարքագծի մակարդակը որոշակի ընտանիքներում
ավելի բարձր է, ենթադրում են, որ գենետիկական և
սոցիալական գործոնները դեր են խաղում
ինքնասպանության ռիսկի բարձրացման մեջ:
09

10.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Ա 2. Դեռահասների սուիցիդալ
վարքի
առանձնահատկությունները
Դեռահասների սուիցիդալ պահվածքն ունի ֆիզիկական զագացման և
անհատականությանը բնորոշ մի շարք առանձնահատկություններ: Սուիցիդի
ակտիվությունը կտրուկ աճում է 14-15 տարեկանից և հասնում է իր
առավելագույնին 16-19 տարեկանում։
Ենթադրվում է, որ դեռահասության շրջանում ինքնասպանության փորձերի կեսը
ցուցադրական է, այսինքն առանց մահանալու մտադրության, ուշադրություն
գրավելու համար: Այնուամենայնիվ միշտ չէ, որ հեշտ է տարբերակել իրական
փորձերը ցուցադրականից: Դեռահասների աուտոագրեսիվ վարքագծի
տարիքային առանձնահատկությունը, ի թիվս այլ բաների, կայանում է
ինքնասպանության գործողությունների առանձնահատկությունների մեջ,
որոնցից առանձնանում են հետևյալները
10

11.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
11
Ինքնավնասում
Ցուցադրական-շանտաժային
ինքնասպանություններ՝ ագրեսիվ
բաղադրիչով
Ցուցադրական շանտաժի սուիցիդը՝
մանիպուլյատիվ մոտիվացիայով
Սուիցիդը ՝ ինքնավերացման
մոտիվացիայով

12.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Բ․1 Սուիցիդի կանխարգելման ուղիները
Կանխարգելման կարիք ունի ողջ բնակչությունը, և հատկապես այն մարդիկ, ովքեր բարձր
ռիսկային գոտում են՝ փոքր երեխաներ, դեռահասներ, տարեցներ, ինչպես նաև կյանքի
դժվարին իրավիճակներում հայտնված մարդիկ։
Ըստ միջոցառումների
ուղղության առանձնացնում են`
Լուծվող խնդիրների մասշտաբով
կանխարգելումը կարող է
իրականացվել՝
Կան նաև կանխարգելման
մակարդակներ
Տնտեսական
Պետական մակարդակով
Առաջնային
Սոցիալ-մշակութային
Միկրոհասարակության
մակարդակով
Երկրորդական
Երրորդական
Կազմակերպչական և
իրավական
Անհատական մակարդակով
Կրթական
12

13.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
13
Բ2. Դեռահասների սուիցիդալ
վարքագծի կանխարգելման
ժամանակակից ծրագրեր
Եվրոպայում երիտասարդ կյանքերի փրկություն և հզորացում
(Saving and Empowering Young Lives in Europe / SEYLE) ինտեգրված
ծրագրի (կանխարգելում և հետազոտություն) իրականացման
վերլուծությունը այնպիսի եվրոպական երկրների
տարածքներում, ինչպիսիք են Ֆրանսիան, Իտալիան, Սլովենիան,
Էստոնիան, Գերմանիան, Ավստրիան, Շվեդիան և այլն:
Միջին և բարձր տարիքի դպրոցականների շրջանում
ինքնասպանությունների կանխարգելման մեկ այլ
լայնածավալ ծրագիր (ԱՄՆ) ՝
նախատեսված է
միջին (11-13 տարեկան) և ավագ (13-17 տարեկան) դպրոցների
համար ։

14.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Բ․3 Դեռահասների սուիցիդալ վարքի
կանխարգելումը սոցիալական աշխատանքի
միջոցով
Սուիցիդալ վարքագիծը կանխելու համար
սոցիալական աշխատողը պետք է կարողանա ճանաչել
ռիսկի նշանները: Սոցիալական աշխատողը պետք է
կարողանա շփվել դեռահասի հետ՝ իմանալու նրա
վարքի պատճառների և նրա առջև ծառացած խնդիրների
մասին:
Երբ սոցիալական աշխատողը հայտնաբերում է ռիսկի
նշաններ, նրանք կարող են օգտագործել սոցիալական
աշխատանքի տարբեր մեթոդներ՝ դեռահասների
ինքնասպանության պահվածքը կանխելու համար:
14

15.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Ահա սոցիալական
աշխատանքի մի քանի
մեթոդներ, որոնք կարող են
օգնել հաղթահարել այս
խնդիրը`
15
Ճգնաժամային միջամտություն.
Հոգեսոցիալական աջակցություն.
Ընտանեկան թերապիա.
Սոցիալական վերականգնում.

16.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Սոցիալական
դեպքի վարում
16

17.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Ե. Ա-ն 15 տ-ում. հասցրել է 3 անգամ ինքնասպանության փորձ կատարել: Դեպքի
ուսումնասիրության ընթացքում պարզ է դարձել, որ սկզբնական շրջանում արդուկով է
փորձել բազմիցս այրել մարմնի տարբեր հատվածներ, որի մասին իմացել է տատիկը,
սակայն ծնողներին չի տեղեկացրել: Հետո երբ առաջին անգամ փորձել է երակները
կտրել, ընտանիքի անդամները այդ մասին կրկին տեղյակ չեն եղել:
Կարիքների գնահատման փուլում, զրույցների ժամանակ Ե.Ա-ն իր կատարածը
մեկնաբանում էր, որ ինքն իրենից հոգնել է, զզվել է, դրա համար է նման քայլերի
գնում: Ընթացքում պարզ դարձավ, որ Ե.Ա-ի հոգեվիճակի հետ կապ ունի նաև
համադասարանցիներն, ովքեր էլ դրդել են նրան այդ քայլերին
Գնահատման և վերլուծության արդյունքում վեր են հանվել հետևյալ հիմնախնդիրները.
17

18.

18
Գնահատման և վերլուծության արդյունքում վեր են հանվել հետևյալ հիմնախնդիրները.
հիմնախնդիր1
հիմնախնդիր 2
հիմնախնդիր 3
հիմնախնդիր 4
Ծնողավարման
հմտաթյունների
զարգացում
Հոգեբանական
ճնշվածություն
երեխայի մոտ
Հոգեբանական
բռնություն
դպրոցում
Անտեսվածություն/ըն
տանիքի անդամների
կողմից/

19.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
19
հոգեբանական
աջակցություն
Միջամտության
պլան՝
Հոգեբանական
բռնության
կանխարգելում
դպրոցում
Ծնողավարման
հմտությունների
զարգացում
Նոր միջավայրեր
ստեղծում

20.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Դեպքի հետ աշխատանքի ընթացքում սոցիալական աշխատողը կիրառել է հետևյալ
մոթոդները ՝
• Անհատական
• Ծնողի ինքնօգնող խումբ
• 5 մատի մեթոդՓոխօգնության մեթոդ
• Խնդրի վրա կենտրոնացում մոդել
• Համակարգային մոդել:
Այս մեթոդները կիրառվել են աշխատանքի ընթացքում տարբեր փուլերի ժամանակ,
որի միջոցով առաջ են բերվել, Ա-ի ներքին վախերը, անհանգստությունները։ Պարզ է
դարձել պատճառները, որը ներկայացվել է հենց Ա-ի կողմից։
Սոցիալական աշխատողի և բազմամասնագիտական թիմի աշախատանքի շնորհիվ
կարողացանք հասնել նրան, որ Ա-ն ընդունի ինքն իրեն այնպես ինչպիսին կա,
ներգրավվի նոր միջավայր և սկսի բարելավել իր հնարավորությույնները։
Արդյունքները գնահատելու ժամանակ, ստացել ենք հետևյալը՝
• Կարողացավ իր ցանկություների մասին կիսվել
• Ծնողների հետ հարաբերությունների բարելավում
• Արտաքինի տեսքի փոփոխություն՝ գորշ հագուստներից հրաժարվում
• Ընկերների ձեռք բերում:
20

21.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Եզրակացություն
Ընդհանրապես մանկության աշխարհից մեծահասակների աշխարհ անցումը
ամենադժվար փուլն է։ Դեռահասը դեռ չի հասկանում իր նոր սոցիալական
կարգավիճակը. Եվ այստեղ, առավել քան երբևէ, սոցիալական աշխատողը կարող են
օգնել:
Ժամանակակից հասարակության ինքնասպանության գործոններն այնքան շատ են և
բազմազան, որ դրանք հնարավոր չէ հաղթահարել միայն ճգնաժամային և կանխարգելիչ
ծառայությունների ջանքերով։ Ուստի խնդիր է դրված սահմանափակել
ինքնասպանությունների տարածումը սոցիալակն աշխատանքի միջոցով, սովորել, թե
ինչպես կանխել սուիցիդալ վարքը։Այս խնդիրը բարդ է, պահանջում է լայնածավալ
սոցիալական ծրագրերի մշակում, քանի որ այն լուծելու համար անհրաժեշտ է հասնել
սոցիալական փոխհարաբերությունների ինչպես միկրո, այնպես էլ մակրո-սոցիալական
մակարդակներում:
21

22.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Ուսումնասիրելով «Սոցիալական
աշխատանքի առանձնահատկությունները
սուիցիդալ վարքագիծ ունեցող
դեռահասների հետ» թեման ունենք մի
քանի առաջարկություններ՝
22
Աջակցող միջավայրի ստեղծում. Դեռահասների մոտ ինքնասպանության վարքագիծը
նվազեցնելու եղանակներից մեկը աջակցող միջավայրի ստեղծումն է: Կարևոր է օգնել
դեռահասին զգալ, որ նա միայնակ չէ իր խնդիրներում, և որ նա ունի մարդիկ, ովքեր
պատրաստ են օգնել իրեն։ Դա կարելի է անել՝ ստեղծելով աջակցության խմբեր,
հաճախելով խմբային դասերի կամ մասնակցելով այլ միջոցառումների, որտեղ
դեռահասը կարող է գտնել նոր ընկերներ և աջակցություն:
Ճգնաժամային պլանի մշակում. Կարևոր է մշակել ճգնաժամային ծրագիր, որը կօգնի
դեռահասին հաղթահարել ինքնասպանության մտքերը և վարքագիծը: Այս ծրագիրը
պետք է ներառի կոնտակտներ ճգնաժամային ծառայությունների համար, ինչպիսիք են
օգնության գիծը կամ հոգեբանական խորհրդատվությունը, ինչպես նաև խորհուրդներ,
թե ինչ անել արտակարգ իրավիճակներում:
Հոգեթերապիայի տրամադրում. Հոգեթերապիան կարող է օգնել դեռահասին
կարգավորել իրենց զգացմունքներն ու խնդիրները և սովորել, թե ինչպես վարվել դրանց
հետ: Դրան կարելի է հասնել անհատական կամ խմբակային հոգեթերապիայի միջոցով,
որը հաշվի կառնի դեռահասի անհատական կարիքներն ու առանձնահատկությունները:
Աջակցություն ծնողների և այլ կարևոր մարդկանց կողմից. Ծնողները և այլ կարևոր
մարդիկ կարող են կարևոր դեր խաղալ դեռահասների ինքնասպանության վարքագծի
նվազեցման գործում: Կարևոր է շփվել նրանց հետ, բացատրել, թե ինչպես օգնել
դեռահասին և սովորեցնել, թե ինչպես ճանաչել սուիցիդալ վարքի ախտանիշները և ինչ
անել նման դեպքերում։

23.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ
Ա. Մենագրություններ, ու սումնասիրություններ
• Կ. Ե. Վարդանյան «Անձի հոգեբանական առանձնահատկությունների դերը սուիցիդալ վարքի պատճառականության շղթայում» մենագրություն
(350թերթ), Երևան-2008
• Адлер Альфред . Наука жить /Питер, 2021 г. ; Серия · Мастера психологии ; ISBN · 978 -5-4461-1726-0 ; 240 стр
• Азарова, Л. А. Психология девиантного поведения / Л. А. Азарова, В. А. Сятковский. – Минск : ГИУСТ БГУ, 2009. –78 с.
• Амбрумова А. Г., Тихоненко В. А. Диагностика суицидального поведения: Методические рекомендации. - М.: Изд-во Московского
НИИ психиатрии, 1980. стр 55.
• Амбрумова А.Г., Калашникова О.Э. Клинико-психологическое исследование самоубийства//Социальная и клиническая психиатрия.
– Т. 8, – № 4. – 1998.стр 65-75
• Антохин Г.А. Диагностика суицидального поведения при шизофрении// Акт.пробл. суицидол. Тр.МНИИ психиатрии. М., 1981.Т.92.
С.168.
• Баженов А.П. Социологический анализ суицидального по ведения работников органов внутренних дел// Управленческая
деятельность руководителей органов внутренних дел в современных условиях. Сб. науч.тр. Академии МВД РФ. М., 1992. С.71.
• Банников Г.С., Вихристюк О.В., Федунина Н.Ю. Применение технологии выявления факторов риска развития суицидального
поведения среди подростков и молодежи // Психологическая наука и образование. 2018. Том 23. № 4. С. 91 —101.
• Бородин С. В., Михлин А. С. Мотивы и причины самоубийств//Актуальность проблемы суицидологи. - М.: Изд-во Московского НИИ
психиатрии, 2008. С. 28-43
• В.Милованович. Синергетика и самоорганизация. Общая и социальная психология.М, 2005. 208с.
• Войцех В.Ф. Что мы знаем о суициде. Под редакцией профессора В.С. Ястребова. – М.:, – 2007. – 30 с.
• Григорьева Д.П., Егорова В.Н. ПРЕДСТАВЛЕНИЕ ПОДРОСТКОВ О ФАКТОРАХ АУТАГРЕССИВНОГО ПОВЕДЕНИЯ // Международный
студенческий научный вестник. – 2016. – № 5-1 160с.
23

24.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
• Гроф С. За пределами мозга. М., 1992. С.121.
• Дюркгейм Э. Самоубийство. Социологический этюд. СПб, Союз, 1998г., 496с.
• Ефремов В. С. Основы суицидологи. - СПб.: Диалект, 2010. 480 с
• Зигмунд Фрейд, Анна Фрейд.Теория психоанализа и «эго-психология» ; Издательство · Родина, 2022 г. ; Серия · Философский
поединок .С. 240
• Зотов М. В. Суицидальное поведение: механизмы развития, диагностика, коррекция. - СПб.: Речь, 2006. 144 с
• Личко.А.Е Психопатии и акцентуации характера у подростков ; Издательство · Питер, 2020 г. с 304
• Менделевия В. Д. М50 Психология девиантного поведения. Учебное пособие. — СПб.: Речь, 2005. - 445 с.
• M. В. Шакурова Методика и технология работы социального педагога : учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений /
М.В.Шакурова. —. 4-е изд., стер.38 страниц
• Мустаева, Ф. А. Основы социальной педагогики: учеб. высш. педагогич. учебн. завед. / Ф. А. Мустаева. - М. : Академический
проспект, Екатеринбург : - Деловая книга, 2002. - 416 с.
• Попов, Ю. В. Границы и типы саморазрушающего поведения у детей и подростков / Ю. В. Попов // Саморазрушающее поведение у
детей и подростков / Сб. науч. тр. Ленингр. науч.-исследоват. психоневрологического ин-та им. В. М. Бехтерева. - Л., 1991. - С.5-8.
• Постовалова, Л. И. Формирование криминального и суицидального поведения у подростков / Л. И. Постовалова // Комплексные
исследования в суицидологии. / Сб. науч. тр. Моск. НИИ психиатрии. - М., 1986. - С.64-84.
• Пурич-Пейакович Йу., Дуньич Душан Й. Самоубийство подростков. - М.: Медицина, 2000. - 168 с
• Семенова Н.Б. Современные стратегии профилактики суицида у коренных народов: обзор зарубежной литературы // Суицидология.
2017. Том 8. № 2 (27). с 20
• Т. В. Зозуля. - М / учеб. пособ. для студ. высш. учеб. завед.. : Изд. Центр «Академия», - 2001. - 224 с.
• Тетерский, С. В. Введение в социальную работу : учебное пособие / С. В. Тетерский. — 5-е изд. — Москва : Академический Проект,
2020. — 496 с.
• Шандор Радо Психоанализ меланхолии и фармакотимии; Издательство: Эрго ; Автор: Радо Шандор ; Переводчик: Мельникова М,
108 с.
• Шипунова Т. В. Технология социальной работы: социальная работа с лицами девиантного поведения : учеб, пособие для вузов. М.,
2011— 240 с.
24

25.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Բ. Էլեկտրոնային աղբյուրներ
• https://www.aksp.ru/work/sd/profilaktika_bez/prof_suic/3.pdf
• https://gtmarket.ru/ratings/global-suicide-ranking
• http://ipkfp.nspu.ru/file.php/1/Zagvjazinskii_V.I._Atakhanov_R.-Metodologija_i_metody_PPI.pdf
• https://psy.su/feed/9010/
• https://www.cdc.gov/injury/wisqars/
• https://sprc.org/about-suicide/
25

26.

ՇԻՐԱԿԻ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Շնորհակալություն ուշադրության
համար
26