Global muammolar belgilari

1. Global muammolar belgilari

Reja:
1.Global muammolar tushunchasi va mazmuni.
2.Global muammolarning turlari.
3.Global bashoratlar, goyalar va loyixalar.
www.arxiv.uz

2.

www.arxiv.uz

3.

Xozirgi paytda insoniyatning global muammolari
Kelajakda Er yuzida xayotning davom etishi yoki etmasligi masalasi
bilan uzviy boglikligi namoyon bulib koldi. SHu boisdan xam bu
muammolar olimlar, siyosatshunoslar va keng jamoatchilikning
etiborini uziga karatadi. Kuplab fan tarmoklari, geografiya fani xam bu
masalani urganmokda.
Mavjudot global muammolar geografiyasi xilma-xil. Uz kulamiga
kura lokal( maxalliy), mintakaviy (regional), global (dunyoviy)
muammolarni barcha materiklarda, ulka va bir mamlakat doirasida
uchratish mumkin. Muammolarning va moxiyatini urganishda
tadkikotchi olimlar «global mikyosda fikrlash, maxalliy mikyosda ish
olib borish» shioriga amal kilmokdalar.
www.arxiv.uz

4.

www.arxiv.uz

5.

Utgan 20 asrning oxirgi un yilliklarida
dunyo jamoatchiligi oldida uta utkir va
murakkab muammolar kun tartibidan urin
oldiki, ularni global muammolar deb
ataladigan buldi.
Global muammo deganda dunyo
mikyosini, butun insoniyatning takdirini
kairab olgan va ularning xozirgi va
kelajagiga xavf soladigan muammolarni
tushunmok kerak. Ularni xal kilishda barcha
davlatlar va xalklar uzaro xamkorlikda
kurashishlari lozim buladi.
www.arxiv.uz

6.

Global muammolar uz mazmuniga ko`ra asosiy va ustivor yunalishdagi
muammolar bilan bir qatorda kichikroq muammolarga ajratiladi. Lekin
kichik muammolarni urganish xam muxim axamiyatga ega. Terrorizm,
narkomaniya, xalkaro munosabatlar, xukukbuzarlik, texnogen falokatlar,
tabiatda sodir buladigan favkulodda xodisalar (zilzila, sel, vulkon otishlari,
dovullar, tog kulashlari, surilmalar va b. ) shular jumlasidandir. Ilmiy
adabiyotlarda ustivor yunalishdagi muammolar soni 8-10 ta kichik
muammolarni xam xisoblaganda ularning soni 40 dan oshadi.
www.arxiv.uz

7.

Global muammolarni mazmuniga kura quyidagi guruxlarga
ajratish mumkin:
1. «Universal» xususiyatga ega bulgan muammolar.
2. Tabiiy-iktisodiy xususiyatga ega bulgan muammolar.
3. Ijtimoiy xususiyatga ega bulgan muammolar.
4. Aralash xususiyatga ega bulgan muammolar.
www.arxiv.uz

8.

Muammolarni oldindan ruyobga chiqqan «eski» va
«yangi» muammolarga guruxlashtirish mumkin.
Muammolar dolzarblik darajasiga kura urnini uzgartirib
turishi xam mumkin. Masalan, 20 asrning urtalarida
uchinchi jaxon urishining oldini olish eng muxim
muammo xisoblangan bulsa, endilikda ekalogik va
demagrafik muammolar birinchi uringa chiqib oldi.
www.arxiv.uz

9.

Ayni paytda global muammolarning quyidagi asosiy
turlari darsliklarda yoritilmoqda va matbuotda keng
muxokama qilinmoqda: ekalogik, demagrafik, oziq-ovqat,
tinchlik va qurolsizlanish, rivojlanayotgan mamlakatlarning
qoloqligini tugatish, energetik va xom ashyo, dunyo
okeanidan foydalanish, kosmosni tinchlik maqsadiga xizmat
qildirish.
www.arxiv.uz

10.

XX asrning ikkinchi yarmida insoniyat
oldida juda ko’p va murakkab muammolar
vujudga keldiki, ularning asosiy qismi ta’sir
doirasining miqyosi va ahamiyatiga ko’ra
global muammolar nomini oldi.
Butun
dunyoni
qamrab
olgan,
insoniyatning bugungi kuni va kelajagiga
xavf soluvchi, yechimini topishda barcha
davlatlar va xalqlarning hamjihatlik bilan
birgalikda
harakatini
talab
qiluvchi
muammolar global muammolar deb ataladi.
www.arxiv.uz

11.

Global muammolar ahoti, iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyot va atrof-muhit
o’rtasidagi o’zaro munosabatlar natijasidir. Global muammolar,
birinchidan — jami insoniyatga, barcha mamlakatlar, xalqlar, ijtimoiy
tabaqalar manfaatlari va taqdirlariga tansir ko’rsatuvchi; ikkinchidan —
iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda katta talafotlarga, inqirozlarga sabab
bo’luvchi, chuqurlashgan taqdirda esa jahon sivilizatsiyasining
mavjudligiga ham xavf soluvchi; uchinchidan — yechimini topishda
umumplanetar miqyosdagi hamkorlikni, barcha mamlakatlar va
xalqlarning birgalikda harakat qilishini talab etuvchi muammolardir.
Global muammolarning soni taxminan o’ntadan qirq-elliktagacha
boradi. Lekin shularning ichida asosiy, eng muhim integral
muammolarning soni o’ntadan oshmaydi.
www.arxiv.uz

12.

Ular quyidagilardan iborat:
www.arxiv.uz
1. Rivojlanayotgan mamlakatlarni
qoloqlikdan chiqarish muammosi.
2. Tinchlik va quralsizlanish, yangi jahon
urushining oldini olish muammosi.
3. Ekologik muammo.
4. Demografik muammo.
5. Energetik muammo.
6. Xomashyo muammosi.
7. Oziq-ovqat muammosi.
8. Dunyo okeanidan foydalanish muammosi.
9. Koinotdan tinch maqsadlarda foydalanish
muammosi.

13.

www.arxiv.uz

14.

Rivojlanayotgan mamlakatlarni qoloqlikdan chiqarish global
muammolarning eng muhimidir. Mazkur muammoning dolzarbligi dunyo
siyosiy xaritasida qoloq mamlakatlar soni va salmog’ining kattaligi hamda
mavqeining sezilarli holda oshganligi bilan bog’langan.
Hozirgi vaqtda jahonda mavjud barcha mamlakatlarning 30 foizga
yaqini qoloq hisoblanadi. Shularning 3/4 qismi Afrikada, 1 tasi Janubiy
Amerikada va qolgani Osiyoda joylashgan. Iqtisodiy qoloqlik mazkur
mamlakatlarda siyosiy beqarorlik hamda ijtimoiy tengsizlik, irqiy va diniy
ziddiyatlarni keltirib chiqarmoqda.
Urush va tinchlik muammosi XX asr ikkinchi yarmining deyarli 40 yili
mobaynida haqli ravishda insoniyatning eng muhim muammosi bo’lib
kelgan. 80- yillarning ikkinchi yarmi va 90- yillarda dunyo siyosiy
xaritasida bo’lib o’tgan chuqur va miqyosli o’zgarishlar G’arb bilan Sharq
o’rtasida vujudga kelishi mumkin bo’lgan global yadro urushi xavfini
amalda yo’q bo’lishiga sabab bo’ldi.
www.arxiv.uz

15.

www.arxiv.uz