«Электр энергетикасы» пәні

1.

«Әбілқас Сағынов» атындағы
Қарағанды техникалық университеті
Энергетикалық жүйелер кафедрасы
«Электр энергетикасы» пәні
Бакалавриат студенттеріне лекцияны дайындаған
аға оқытушы
Махамбетов Олжас Казыбекович

2.

"Электр Энергетикасы" пәні
ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ДӘРІС:
Электр энергиясын өндіру, беру және тарату процестерінің
жай-күйі мен негізгі мәселелері. Жердің энергетикалық
ресурстары және оларды пайдалану. Энергетика және
экология. Қазақстанның әлемдік энергетикасы мен
энергетикасының жай-күйі мен даму перспективалары.
Электр энергетикасындағы нарықтық қатынастар.
Энергия жүйесі және отын - энергетикалық кешен туралы
түсінік. Электр станцияларының түрлері, жіктелуі және
электр энергиясын алудың технологиялық процесінің
ерекшеліктері. Шағын энергетиканы дамыту
перспективалары. Электр энергиясын алудың дәстүрлі
емес тәсілдері және оларды пайдалану перспективалары.

3.

Сұрақтар тізімі
1 Электр энергиясын өндіру, беру және тарату процестерінің жайкүйі мен негізгі мәселелері.
2 Жердің энергетикалық ресурстары және оларды пайдалану.
3 Энергетика және экология. Қазақстанның әлемдік энергетикасы
мен энергетикасының жай-күйі мен даму перспективалары.
4 Электр энергетикасындағы нарықтық қатынастар.Энергия жүйесі
және отын - энергетикалық кешен туралы түсінік.
5 Электр станцияларының түрлері, жіктелуі және электр
энергиясын алудың технологиялық процесінің ерекшеліктері.
6 Шағын энергетиканы дамыту перспективалары.
7 Электр энергиясын алудың дәстүрлі емес тәсілдері және оларды
пайдалану перспективалары.

4.

Қазақстанның электрэнергетикасы
• Қазақстан энергетикалық ресурстардың ірі қорларына
(мұнай, газ, көмір, уран) ие және энергия
тасымалдаушылардың табиғи қорларын сату есебінен
өмір сүретін шикізат елі болып табылады (экспорттың
80% - шикізат, ал өнеркәсіптік экспорттың үлесі жыл
сайын қысқарады). 2010 жылға дейін және 2013
жылдан кейін Қазақстан-электр энергиясын неттоэкспорттаушы, ал 2010 - 2013 жылдар кезеңінде неттоимпорттаушы болды, яғни өндіргеннен гөрі электр
энергиясын көп тұтынды. Қазақстанның Солтүстігі Кеңес
заманында салынған Екібастұз ГРЭС-1-де өндірілген
электр энергиясын Ресейге экспорттайды, ал оңтүстігі
оны Қырғызстан мен Өзбекстаннан сатып алады.

5.

Электр энергиясын өндіру
• Қазақстанның барлық электр станцияларының жиынтық белгіленген
қуаты 20 мың МВт, ал нақты қуаты — 15 мың МВт құрайды. Қазақстан
жылына 91,9 млрд.кВтсағ электр энергиясын өндіреді (2020 жылғы
деректер, Ресейдің 1045 млрд. кВтсағ, және 4058 млрд. кВтсағ - АҚШ,
5320 млрд. кВтсағ - Қытай), яғни Қазақстанның электр қарулануы
жылына 4,0 МВт сағ/адам, Ресейде - 6,7, 14 - АҚШ, ҚХР - да-3,5.
Өкінішке орай, көптеген электр станцияларының өндірісі белгіленген
қуатқа жете алмайды. Тек 2019 жылы Қазақстан 1991 жылғы электр
энергиясын өндіру деңгейіне жетті (87,4 млрд.КВт сағат). Электр
станцияларының типі бойынша өндіріс келесідей бөлінеді:
• ЖЭС (жылу электр станциялары) — 87,7 %, оның ішінде:
• - КЭС (конденсациялық электр станциялары) — 48,9 %;
• - ЖЭО (жылу электр орталықтары) — 36,6 %;
• - ГТЭС (газ турбиналы электр станциялары) - 2,3 %;
• ГЭС (гидроэлектростанциялар) — 12,3 %.

6.

Қазақстанда электр энергиясының шамамен 72 % — ы көмірден, 12,3 % — ы
гидравликалық ресурстардан, 10,6 % — ы газдан және 4,9% - ы мұнайдан
өндіріледі. Осылайша, электр станцияларының төрт негізгі түрі электр
энергиясының 99,8% өндіреді, ал баламалы көздер 0,2% - дан аз
Электр станциялары ұлттық маңызы бар электр станциялары, өнеркәсіптік
электр станциялары және аймақтық электр станциялары болып бөлінеді.
Ұлттық маңызы бар Электр станцияларына Қазақстан Республикасының
электр энергиясының көтерме сауда нарығында тұтынушыларға электр
энергиясын өндіруді және сатуды қамтамасыз ететін ірі жылу электр
станциялары жатады:
"Екібастұз ГРЭС-1" ЖШС;
"Екібастұз ГРЭС-2 станциясы" АҚ;
"Еуроазиялық энергетикалық Корпорация" АҚ (Ақсу ГРЭС);
"Қазақмыс корпорациясы" ГРЭС ЖШС;
"Жамбыл ГРЭС" АҚ,
сондай-ақ қосымша және ҚР БЭЖ жүктеме кестесін реттеу үшін
пайдаланылатын қуаты жоғары гидравликалық электр станциялары:
"Қазмырыш"АҚ Бұқтырма ГЭК,
"AES Өскемен ГЭС" ЖШС,
"AES Шүлбі СЭС" ЖШС.

7.

• Өнеркәсіптік маңызы бар Электр станцияларына ірі өнеркәсіптік
кәсіпорындар мен жақын маңдағы елді мекендерді электрмен
жылумен жабдықтауға қызмет ететін электр және жылу
энергиясының аралас өндірісі бар ЖЭО жатады:
• ЖЭО - 3 "Қарағанды-Жылу" ЖШС;
• ЖЭО ПВС, ЖЭО-2 "Арселор Миттал Теміртау"АҚ;
• Рудный ЖЭО ("ССКӨБ"АҚ);
• Балқаш ЖЭО, Жезқазған ЖЭО "Қазақмыс"корпорациясы ЖШС;
• Павлодар ЖЭО-1 "Қазақстан алюминийі"АҚ;
• Шымкент ЖЭО-1,2 ("Южполиметал" АҚ) және басқалары.
• Өңірлік маңызы бар электр станциялары-өңірлік электр желілік
компаниялар мен энергия беруші ұйымдардың желілері
арқылы электр энергиясын өткізуді, сондай-ақ жақын маңдағы
қалаларды жылумен жабдықтауды жүзеге асыратын
аумақтармен интеграцияланған ЖЭО.

8.

Орнатылған қуаттар
• Қазақстанның электр станцияларының жиынтық белгіленген
қуаты 20 млн кВт құрайды. Қуаттылық құрылымында 88% ЖЭС ке, 12% - ГЭС-ке және 1% - дан аз-генерацияның басқа түрлеріне
тиесілі. Барлығы 63 электр станциясы жұмыс істейді.
Қазақстанның электр энергетикасының негізін ірі ГРЭС құрайды:
• - Екібастұз ГРЭС-1 – 4 млн. кВт;
• - Ақсу ГРЭС – 2,1 млн.кВт;
• - Жамбыл ГРЭС – 1,2 млн. кВт;
• - Екібастұз ГРЭС - 2 – 1 млн. кВт.
• Ертіс өзенінде Бұқтырма ГЭС – 0,7 млн кВт, Өскемен ГЭС-0,3 млн
кВт және Шүлбі ГЭС – 0,7 млн кВт салынды. Өзен бойында
немесе Қапшағай ГЭС – 0,4 млн кВт салынды.
Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар мен жақын маңдағы елді
мекендерді жылумен және электрмен жабдықтауды жүзеге
асыратын ірі ЖЭО қатарына: Павлодар ЖЭО, Шымкент ЖЭО,
Балқаш ЖЭО, Рудный ЖЭО және т. б. кіреді.

9.

Электр энергиясын тұтыну
• Электр энергиясын тұтынушылар:
• өнеркәсіп-68, 7 %
• үй шаруашылықтары-9,3 %
• қызмет көрсету секторы-8 %
• көлік-5,6 %
• ауыл шаруашылығы-1,2 %.

10.

Электр желілері
Өндірушілердің бір жерде шоғырлануына және тұтынушылардың басқа
жерде болуына байланысты электр энергиясын пайдалану тиімділігі, сондайақ ең жоғары тұтынудағы үлкен айырмашылыққа байланысты, Қазақстанда
мүлдем жеткіліксіз және біркелкі дамымаған электр энергиясын беру
жүйесінің тиімділігіне байланысты. Электр желісінің көп бөлігі Кеңес
заманында салынған және шамамен 75% тозған (коррозиядан омдық
кедергінің жоғарылауы, электр оқшаулауының нашарлауы және т.б.).
Қазақстан Республикасында ортақ пайдаланылатын электр желілерінің жалпы
ұзындығы:
кернеуі 1150 кВ — 1,4 мың км болатын желілер (қазіргі уақытта 500 кВ
кернеуде пайдаланылады)
500 кВ кернеуі бар желілер - 5,5 мың км-ден астам
220 кВ кернеуі бар желілер - 20,2 мың км-ден астам
110 кВ кернеуі бар желілер-шамамен 44,5 мың км
кернеуі 35 кВ — 62 мың км-ден асатын желілер
кернеуі 6-10 кВ болатын желілер — шамамен 204 мың.
Электр энергиясын беру және тарату кезінде үлкен шығындар бар — 21,5 %,
ал ауылдық желілер үшін әдеттегі деңгей - шығындардың 25-50%.

11.

Қазақстанның электр беру желілері мен тарату желілері 3 бөлікке бөлінген:
екеуі солтүстікте және біреуі оңтүстікте, олардың әрқайсысы қандай да бір
сыртқы энергетикалық жүйемен (солтүстігінде Ресейдің Бірыңғай
энергетикалық жүйесі және оңтүстігінде Орта Азияның Біріккен
энергетикалық жүйесі) қосылған. Бұл жүйелер бір-бірімен тек бір сызық
арқылы байланысады. Қазіргі уақытта солтүстік және Оңтүстік энергия
жүйесін байланыстыратын екінші желінің құрылысы жүргізілуде және Батыс
энергия жүйесін Солтүстікпен байланыстыратын желіні салу мүмкіндігі
қарастырылуда.
Қазақстан үшін ең тиімдісі барлық тұтынушылар үшін арзан және тұрақты
электр энергиясының қолжетімділігін және көмір және
гидроэлектростанциялардың қуатын толық пайдалануды қамтамасыз ететін
электр желілерінің мемлекеттік жүйесінің инфрақұрылымын кеңейту,
жаңғырту және түбегейлі жақсарту болып табылады.
Қазақстанның негізгі энергетикалық компаниялары:
Маңғыстау атом-энергетика комбинаты-Ақтау генерациялаушы компаниясы,
Маңғыстау облысының энергиямен жабдықтаушы ұйымы
Самұрық-Энерго-мемлекеттік Энерго холдингі
KEGOC-ұлттық желі операторы
Алатау Жарық Компаниясы-Алматы Электржелілік Тарату Компаниясы
АлматыЭнергоСбыт-Алматының энергиямен жабдықтаушы ұйымы
Алматы электр станциялары-Алматы өндіруші компаниясы
Ақтөбе ЖЭО-Ақтөбе өндіруші компаниясы
АстанаЭнергоСбыт-энергиямен жабдықтаушы ұйым Астана
Атырау Жарық-Атырау Электржелілік Тарату Компаниясы
Уран Энерго-желілік компания

12.

Көмір энергетикасы
Қазақстандағы электр энергиясының 72% - ЭК Екібастұз, Майкубин, Торғай және Қарағанды
бассейндерінің көмірінде жұмыс істейтін 37 жылу электр станциясы өндіреді. Қазақстанда салынған ең
ірі — Екібастұз ГРЭС-1-жергілікті көмір разрездерінің қоңыр көмірінде жұмыс істейтін, әрқайсысының
орнату қуаты 500 МВт болатын 8 энергоблок, алайда қазіргі уақытта станцияның қолда бар қуаты 2250
МВт құрайды. Электр энергиясын ең көп өндіруді Ақсу (Ермаков) ГРЭС жүзеге асырады. 2006 жылы бұл
станция Қазақстанда өндірілген барлық электр энергиясының 16% -. өндірді. Осылайша, қолда бар қуат
ресурсы тек 55% пайдаланылады. Екі негізгі фактор толық пайдалануға кедергі келтіреді: көмір
өндірудің төмен деңгейі және электр энергиясын елдің бүкіл аумағына тиімді жеткізу мүмкін болмаған
кезде қазақстандық ЭБЖ инфрақұрылымының дамымауы. Бұл электр энергиясының едәуір бөлігі Кеңес
заманында салынған электр желілері арқылы Ресейге экспортталатын жағдайға әкелді.
Көмір энергетикасы, өкінішке орай, табиғи ортаның негізгі ластануын береді. Екібастұзда минералды
заттардың мөлшері 30% - дан асатын қоңыр көмір пайдаланылатындықтан, көмір жылу электр
станциялары шығарындыларының шлейфі Қазақстанның бүкіл солтүстік-шығысына, Сібір мен
Моңғолияға таралады. Осы минералдардың ішінде көптеген экологиялық өте зиянды, улы заттар бар.
Баламалы технология көмірді жерасты газдандыру болып табылады, ол мыналарға мүмкіндік береді:
- жерасты (шахта және карьер) жұмыстарын алып тастау, яғни кеншілер арасындағы жарақаттану мен
құрбандықты болдырмау;
- көмір кен орындарын неғұрлым толық игеру;
- көмір кен орындарын игеруге айтарлықтай аз қаражат жұмсау;
- игеру аймағындағы табиғи ландшафтты бұзбай сақтау;
- табиғи ортаны кен орнынан сақтау;
- кен орындарын көмірдің жану өнімдерімен ластануы;
- химия өнеркәсібі үшін құнды шикізат алу.
Көмірді газдандырудың кешенді технологиясы көмір қабатын ұңғымалар арқылы өртеу, көмір қабатын
қыздыру кезінде пайда болатын жанғыш газды алу, одан құнды органикалық заттарды конденсациялау
арқылы шығару және жылу газ электр станциясында электр энергиясын алу үшін газды пайдалану
болып табылады.

13.

Су электр энергиясы
Қазақстанда айтарлықтай гидроресурстар бар, теориялық тұрғыдан еліміздің
барлық гидроресурстарының қуаты жылына 170 млрд кВт·сағ құрайды, яғни
қазіргі уақытта гидроэнергоресурстардың шамалы бөлігі ғана
пайдаланылады.
Негізгі өзендері: Ертіс, Іле және Сырдария. Экономикалық тиімді
гидравликалық ресурстар негізінен шығыста (Таулы Алтай) және елдің
оңтүстігінде шоғырланған. Ірі ГЭС: Бұқтырма, Шүлбі, Өскемен (Ертіс өзенінде)
және Қапшағай (Іле өзенінде) ел қажеттіліктерінің 10% қамтамасыз етеді.
Қазақстанда орта мерзімді кезеңде гидроресурстарды пайдалануды ұлғайту
жоспарлануда. Құрылыс кезеңінде Мойнақ ГЭС (300 МВт), Бұлақ ГЭС (78 МВт),
Кербұлақ ГЭС (50 МВт) және бірқатар шағын ГЭС жобалануда.
Өкінішке орай, су электр станцияларының құрылысы көбінесе табиғи ортаның
бұзылуымен байланысты: айналымнан көптеген ауылшаруашылық және
қорғалатын жерлер алынады, балықтардың уылдырық шашуы және барлық
өзен экологиясы бұзылады , электр станцияларын салу үшін ормандар
кесіледі.

14.

Табиғи газдан алынатын электр
энергиясы
• Қазақстанда мұнаймен бірге өндірілетін ілеспе
газдың айтарлықтай ресурстары бар. Оны жағу
Қазақстанның батысындағы негізгі бөлігін құрайтын
елдің электр энергиясының 10% - на дейін береді.
• Газбен жұмыс істейтін электр станциялары өте
экологиялық таза болғанымен, химия өнеркәсібі
үшін осындай құнды өнімді жағу мүлдем қисынсыз
және жанармай ретінде банктік бөлуді қолдана
отырып, мұндай өртеуді салыстырған ұлы химик
Д.И. Менделеевтің сөзіне толық сәйкес келеді.

15.

Мазуттан, мұнай қалдықтарынан
алынатын электр энергиясы
• Өкінішке орай, Қазақстан өз мұнайының көп бөлігін шикі түрде
экспорттайды. Бұл бірнеше рет зиян келтіреді:
• іс жүзінде шетелде сатылатын болашақ ұрпақтың меншігі болашақта
болатын бағадан кем дегенде бір реттік төмен бағамен алынады,
Қазақстанда мұнайдың негізгі бөлігін өңдеудің болмауына
байланысты дайын қымбат крекинг өнімдерін сатудан пайда
жоғалады, мұнайды айдау өнімдерінің негізінде өз мұнай химиясын
дамыту мүмкіндігі жоғалады. Қазақстанда өндірілетін электр
энергиясының 5% - дан азын құрайтын мазут және мұнай-шлам
электр энергетикасын дамыту мүмкіндігі жоғалады, ал, мысалы, АҚШта энергетиканың бұл секторы негізгі болып табылады. Нәтижесінде
АҚШ-та өте арзан электр энергиясы бар және оның жан басына
шаққандағы әлемдік максимумы бар.
• Баламалы ұқыпты және экологиялық шешім крекинг арқылы
өндірілетін мұнай айдау зауыттарын салу - қымбат және пайдалануға
дайын мұнай өнімдері мен химия өнеркәсібіне арналған заттарды
бөлу, ал Энергетика үшін - қоңыр көмірге қарағанда арзан және
экологиялық таза отын - мазут өндіру болуы мүмкін.

16.

Атом энергиясы
Қазақстандағы жалғыз атом электр станциясы қуаты 350 МВт жылдам
нейтронды реакторы бар Ақтау қаласында болды. АЭС 1973-1999 жылдары
жұмыс істеді. Қазіргі уақытта елдегі уран қоры 469 мың тоннаға
бағаланғанына қарамастан, Қазақстанда Атом энергиясы пайдаланылмайды.
Негізгі кен орындары Батыста Маңғыстауда, Қазақстанның шығысында және
Шу мен Сырдария өзендерінің арасында орналасқан. Қазір Балқаш көлінің
жанында қуаты 1900 МВт болатын жаңа атом электр станциясын салу
мәселесі қарастырылуда. Сарапшы-сейсмологтардың пікірінше, бұл аймақ
сейсмикалық қауіптілігі жоғары аймақта орналасқан, бұл 1979 жылғы Бақанас
жер сілкінісінің MS=6 магнитудасын көрсетті. Жобаның өзі "тұқым қуалайтынлоббистік" болып табылады, өйткені ол кеңес заманында "СарышағанПриозерск" про полигоны үшін әзірленген әскери атом электр станциясының
жобасынан мұра ретінде қалды, ол импульстік жұмысқа, яғни лазерлік про
жүйесінің қысқа мерзімді іске қосылуына арналған, яғни азаматтық
қажеттіліктерге мүлдем жарамсыз, бірақ қазір Ресей Федерациясының
Атоммашы лоббизмге ұшырады. қазірдің өзінде әзірленген және сатуға
дайын.
Атом энергетикасы апатты типтегі тәуекелдің жоғарылау көзі болып
табылады, мұнда оны пайдаланудың барлық кішігірім артықшылықтары
Чернобыль апаты және Фукусима апаты сияқты ықтимал және нақты болып
жатқан апаттардың зақымдануымен қабаттасады.

17.

Баламалы электр көздері
• Қазақстандағы баламалы энергия
ресурстарының үлес салмағы бүгінде
электр энергиясын жиынтық өндірудің 0,2%
аспайды.

18.

Жел энергетикасы
Бұл үшін қолайлы табиғи жағдайлар болғанына қарамастан, Қазақстанда жел энергетикасы
дамымаған. Мысалы, Жоңғар қақпасы мен Чили дәлізі ауданында желдің орташа
жылдамдығы 5-тен 9 м/с-қа дейін.жалпы алғанда, Қазақстанда жел қуатының технологиялық
қол жетімді әлеуетті қорлары қазіргі уақытта өндірілетін электр энергиясының қуатынан көп
ретті асып түседі.
Жел энергетикасын дамыту кадрлары, атап айтқанда, Қазақстан-Германия университетінде
дайындалатын, тек кәсіби дайындалған инженерлік-конструкторлық корпус жүзеге асыра
алатын білікті тәсілді талап етеді.
Тиімді жел электр станцияларын дамытудың қиындығы көптеген мәселелермен анықталады:
жел энергиясының таралуы және оның кездейсоқ болуы;
жел электр станцияларын қуатты демпферлік жүйелерсіз, яғни жинақтау станцияларынсыз
пайдалануға жарамсыз ететін энергия өндірудің өте біркелкіностьстігі;
жел электр станцияларының аэродинамикалық құрылғыларын бұзатын дауылдар мен
мұздардың анда-санда пайда болуы;
жөндеу-қалпына келтіру бригадаларын ұстауды талап ететін механикалық жүйелердің
сенімділігі төмен.
Бүгінде Қазақстанда жел электр станцияларының аэродинамикалық конструкцияларын
көптеген фирмалар мен осы істің жекелеген энтузиастары сәтті дамытуда. Оң мысалдардың
бірі тау-кен Института институтының директоры т.ғ. д.н. с. Буктуковтың әзірлемелері болуы
мүмкін.
Алайда, электротехникалық бөлік пен қуатты демпферлеу жүйелері саласында барлық белгілі
әзірлемелер өте артта қалған, қазіргі заманғы Электротехника деңгейіне сәйкес келмейді.

19.

Жел энергетикасы
Экономикалық тұрғыдан алғанда, бүгінгі таңда қазақстандық нарықта ұсынылатын жел
электр станциялары (шетелдік өндірістің 100% - ы) электр станцияларының басқа
түрлерімен, соның ішінде бензин агрегаттары сияқты қымбат электр станцияларымен
ешқандай бәсекелестікке төтеп бере алмайды. Жел электр энергиясының нақты құны
шамамен 100 теңге/кВтсағ, бұл басқа көздерден әлдеқайда жоғары
.Өндірушілер декларациялаған 20 теңге/кВтсағ есептік құны шындыққа сәйкес
келмейді, өйткені бұл жүйенің үздіксіз жұмыс істеуінің нақты емес уақытын білдіреді 20-25 жыл, бұл батареялар мен механиканың қысқа өмір сүру мерзімінен бастап
бірнеше жылда бір рет жел турбинасының механикасын бұзатын дауылдардың пайда
болуына дейін әртүрлі себептермен қол жетімді емес.
Егер жел электр станциясын аккумуляторлық шаруашылықтың қажеттілігі алынып
тасталған кезде ортақ желіге қосылу режимінде қолданатын болсақ, онда жел басының
спорадикалығы электр желілерінің диспетчерлеріне олардың тұрақтылығын
қамтамасыз ету үшін үлкен проблемалар туғызады, мұнда жел электр станцияларының
электр энергиясының анда-санда импульстік шығарындылары базалық (көмір және
гидроэлектростанциялар) қуатының баламалы төмендеуімен өтелуі тиіс, бұл кейде
олардың агрегаттарының үлкен инерциясына байланысты мүмкін емес, және сөзсіз
төтенше жағдайға әкеледі. Жақында қабылданған жел электр станцияларын жалпы
электр желісіне қосуды қамтамасыз ету туралы заң электрмен жабдықтау тұрақтылығы
мен электр желілерінің апатсыздығы туралы Мемлекеттік мүдделер тұрғысынан
ойластырылмаған және арзан, тұрақты, жоғары кондиционерлі электр энергиясын
ортақ желіге беретін негізгі электр өндірушілердің мүдделерін мүлдем ескермейді.

20.

Күн энергиясы
• Қазақстанда күн энергиясын пайдалану да шамалы,
бұл ретте күн сәулесінің жылдық ұзақтығы жылына
2200-3000 сағатты, ал орташа қуаты 130 — 180
Вт/м2 құрайды.
• Бұл ереже мыналарға байланысты
• Қазақстанда электр энергиясы мен энергия
тасымалдаушылардың құны салыстырмалы түрде
төмен, сондықтан күн электр станцияларына жылу
және дизель электр станцияларымен бәсекелесу
қиын;
• Қазақстанда күн батареялары мен батареялардың
өзіндік өндірісі жоқ,

21.

Эфир энергиясы және суық
ядролық реакциялар
Академия, Атом және мұнай өнеркәсібі тарапынан елеулі қарсылыққа
қарамастан, Қазақстанда, сондай-ақ басқа елдерде де эфир энергетикасы,
яғни ғарыш эфирінен энергия өндіру саласында әзірлемелер жүргізілуде.
Кавитация мен ұқсас физикалық құбылыстарды қолдана отырып, суық
ядролық реакцияларды жүзеге асырудың сәтті мысалдары бар. Бір мысалҚазмеханобр ҒЗИ Алматы конструкторы Н.В. Рыжовты әзірлеу.
Эфирден энергияны тиімді өндірудің ресейлік мысалы-Рощин мен Годиннің
Жоғары температуралы ғылыми-зерттеу институтының қызметкерлерін
орнату.
Фарадейдің бірполярлы машинасына негізделген эфирлік электр
генераторының классикалық дамуы-Брюс де Пальманың дамуы. және басқа
эфирлік электр генераторлары
Бүгін Никола Тесланың ізбасарларының күшімен эфирдің еркін энергиясы
Пандорасының қорабы ашылды. Бір ғасырдан астам уақыт бұрын Никола
Тесла сияқты ұшқын сөндіргіштерден гөрі заманауи жартылай өткізгіш
техниканы қолданатын Tesla генераторына негізделген құрылғылардың
көмегімен Ауыл шаруашылығын, тұрмысты, өнеркәсіптік өндіріс пен көлікті
электрлендіруде төңкеріс жасайтын өте арзан тиімді, экологиялық таза және
мүлдем автономды электр энергиясының көздерін сериялық өндіріске
шығаруға болады.

22.

Жел, күн және эфир энергетикасының
экологиялық маңызы
Жел, күн және эфир энергетикасы өте экологиялық таза, өйткені олар табиғи
ортаны мүлдем ластамайды. Сонымен қатар, дұрыс ұйымдастырылған күн
электр станциялары оңтүстікте құрғақ қайта оқшаулау жағдайында бетінің
инсоляциялық тепе-теңдігін жақсарта алады және осылайша жерді
ауылшаруашылық мақсатта тиімді пайдалану үшін микроклимат жасай алады.
Эфир энергетикасы шексіз ресурстарға ие және антропияға қарсы,
микроклиматтық параметрлерді түбегейлі жақсартады.
Электр энергиясын ультра қашықтықтан беру технологиясын енгізген
жағдайда белгіленген қуатты пайдалану коэффициентін қазіргі 50% - дан 95%
- ға дейін ұлғайтуға, тәуліктік қайта бөлу және қуатты Сібір мен Ресейдің
еуропалық бөлігіне қайта экспорттаумен, сондай-ақ қуаттың маусымдық
ендік қайта бөлуімен ең жоғары жүктемелердің толық өтемақысын алуға
болады. Жалпы, бұл электр энергиясын өндіруді бірдей белгіленген
қуаттылықта екі есеге жуық ұлғайтуға, ең жоғары уақытта электр
энергиясының құнын төмендетуге және түнгі уақытта электр энергиясын
өндірудің кірістілігін арттыруға, сондай-ақ энергияны көп қажет ететін
өндірістердің шоғырлануына шектеулерді алып тастауға мүмкіндік береді.

23.

24.

Электр станциясы
Электр станциясы-электр станциясы,
электр энергиясын өндіру үшін тікелей
пайдаланылатын қондырғылардың, жабдықтар
мен аппаратуралардың жиынтығы, сондай-ақ
белгілі бір аумақта орналасқан осы үшін
қажетті құрылыстар мен ғимараттар.

25.

• Электр қосалқы станциялары — электр энергиясын
түрлендіруге және таратуға арналған электр
қондырғылары маңызды рөл атқарады. Қазақстанда,
көптеген басқа елдердегідей, электр энергиясын өндіру
және тарату үшін жиілігі 50 Гц үш фазалы айнымалы ток
қабылданды (АҚШ-та және басқа да бірқатар елдерде
жиілігі 60 Гц қабылданды). Үш фазалы токты қолдану бір
фазалы айнымалы ток қондырғыларымен
салыстырғанда үш фазалы ток желілері мен
қондырғыларының үлкен үнемділігімен, сондай-ақ ең
сенімді, қарапайым және арзан асинхронды электр
қозғалтқыштарын электр жетегі ретінде кеңінен
қолдану мүмкіндігімен түсіндіріледі.

26.

• Үш фазалы токпен қатар, кейбір салаларда айнымалы
токты түзету арқылы алынатын тұрақты ток
қолданылады (химия өнеркәсібі мен түсті
металлургиядағы электролиз, электрлендірілген Көлік
және т.б.). Қазіргі уақытта тұрақты ток кернеуі 800 кВ —
қа дейін, ал болашақта 1500 кВ-қа дейін ұзақ
қашықтыққа электр энергиясын беру үшін де
қолданылады. электр қондырғыларының
параметрлерінің бірі номиналды кернеу болып
табылады. Генераторлардың, трансформаторлардың,
электр желілері мен қабылдағыштардың (электр
қозғалтқыштары, шамдар және т.б.) номиналды кернеуі
олар қалыпты жұмыс істеуге арналған кернеу деп
аталады.

27.

• Электр қондырғыларын (ЭҚ) орнату ережелері
барлық электр қондырғыларын екі санатқа
бөледі:кернеуі 1 кВ-қа дейінгі электр қондырғылары
және 1 кВ-тан жоғары электр қондырғылары.
Генераторларға, синхронды компенсаторларға, қуат
трансформаторларының қайталама орамаларына
арналған номиналды кернеулер тиісті желілердің
номиналды кернеулерінен 5-10% жоғары
қабылданды. Генератор-трансформатор блогы
схемасы бойынша қосылатын генераторлар мен
жоғары қуатты синхронды компенсаторлар үшін
номиналды кернеулер қатардан анықталады 13,8;
15,75; (18); 20; 24 кВ.

28.

Электр қондырғыларын жобалау, салу және пайдалану кезінде схемалар
мен сызбалар қолданылады, оларда шартты белгілерде қондырғы
элементтері практикада бар немесе оны салу кезінде жүзеге асырылатын
реттілік пен қатынастарда көрсетіледі. Электр станцияларын қатар жұмыс
істеуге біріктіру және энергия жүйелерін құру ұлттық экономикалық
маңызы зор және бірқатар техникалық және экономикалық
артықшылықтар береді:
• энергетиканың даму қарқынын арттыруға және осы дамуды қазіргі
заманғы жағдайлар үшін неғұрлым үнемді жүзеге асыруға мүмкіндік
береді, яғни үлкен қуаттылықтағы блоктық агрегаттары бар ірі ЖЭС
және АЭС-ті басым енгізу есебінен;
• тұтынушыларды электрмен жабдықтау сенімділігін арттырады;
• энергия ресурстарын (отын, су энергиясы және т. б.) тиімді пайдалану
кезінде электр станциялары арасында жүктемені неғұрлым ұтымды
бөлу арқылы электр энергиясын өндіру және жалпы электр жүйесі
бойынша бөлу тиімділігін арттыруды қамтамасыз етеді;
• электр энергиясының сапасын жақсартады, яғни ГОСТ нормаланған
шектерде кернеу мен жиілікті ұстап тұруды қамтамасыз етеді, өйткені
жүктеменің ауытқуы көптеген қондырғылармен қабылданады;
• энергия жүйесі бойынша қуаттың жиынтық резервін төмендетуге
мүмкіндік береді, ол энергия жүйесі агрегаттарының жалпы қуатының
12-20%—. құрауы тиіс.

29.

Су электр станциялары
Жел электр станциялары
Жылу электр станциялары Атом электр станциялары
Геотермалдық электр
станциялары
Күн батареялары

30.

Жылу конденсациялық электр
станциялары (КЭС).
• Жылу электр станцияларында жанатын отынның
химиялық энергиясы қазандықта
турбоагрегатты (генераторға қосылған бу
турбинасы) айналдыратын су буының
энергиясына айналады. Айналудың
механикалық энергиясын генератор электр
энергиясына айналдырады. Электр станциялары
үшін отын-көмір, шымтезек, жанғыш
тақтатастар, сондай-ақ газ және мазут. Отандық
энергетикада электр энергиясын өндірудің 60% на дейін КЭС үлесіне келеді.

31.

• КЭС-тің негізгі ерекшеліктері: электр энергиясын
тұтынушылардан қашықтығы, бұл негізінен
жоғары және ультра жоғары кернеулерде қуат
беруді және электр станциясын құрудың блоктық
принципін анықтайды. Қазіргі заманғы электр
станцияларының қуаты, әдетте, олардың
әрқайсысы елдің ірі аймағын электр қуатымен
қамтамасыз ете алады. Осы типтегі электр
станцияларының тағы бір атауы - мемлекеттік
аудандық электр станциясы (ГРЭС).

32.

Блоктық принцип бойынша КЭС құру белгілі бір техникалықэкономикалық артықшылықтар береді, олар келесідей:
• қарапайым бу жүйесінің арқасында жоғары және ультра
жоғары параметрлерді қолдану жеңілдейді, бұл әсіресе
жоғары қуатты қондырғыларды игеру үшін өте маңызды;
• электр станциясының технологиялық схемасы жеңілдетіліп,
айқынырақ болады, нәтижесінде жұмыс сенімділігі артады
және пайдалану жеңілдейді;
• ол азаяды, ал кейбір жағдайларда резервтік жылу
механикалық жабдық мүлдем болмауы мүмкін;
• Құрылыс және монтаждау жұмыстарының көлемі қысқаруда;
• электр станциясын салуға күрделі шығындар азаяды;
• электр станциясының ыңғайлы кеңеюі қамтамасыз етіледі,
қажет болған жағдайда жаңа энергия блоктары өз
параметрлері бойынша бұрынғыдан өзгеше болуы мүмкін.

33.

• КЭС технологиялық схемасы бірнеше жүйелерден тұрады:
отын беру; отын дайындау; бу генераторымен және
турбинамен бірге негізгі бу-су тізбегі; айналмалы сумен
жабдықтау; су дайындау; күл жинау және күл шығару және
соңында станцияның электр бөлігі. Осы элементтердің
барлығының қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін
механизмдер мен қондырғылар станцияның (Энергия
блогының) өзіндік қажеттіліктері деп аталатын жүйеге кіреді.
• КЭС-Тегі ең үлкен энергия шығыны негізінен бу-су тізбегінде,
атап айтқанда конденсаторда болады, онда бу пайда болған
кезде жұмсалған жылудың көп мөлшері бар пайдаланылған
бу оны айналымдағы суға береді. Айналымдағы сумен жылу
су объектілеріне түседі, яғни жоғалады. Бұл шығындар
негізінен электр станциясының тиімділігін анықтайды, ол тіпті
ең заманауи электр станциялары үшін 40-42% - дан аспайды.

34.

• Электр станциясы өндіретін электр энергиясы 110 — 750 кВ
кернеуде беріледі және оның тек бір бөлігі ғана генератордың
сымдарына қосылған өз қажеттіліктерінің трансформаторы
арқылы өз қажеттіліктеріне алынады.
• Генераторлар мен күшейткіш трансформаторлар энергия
блоктарына қосылып, әдетте ашық (ОРU) орындалатын
жоғары вольтты тарату құрылғысына қосылады.
• Қазіргі заманғы КЭС негізінен 200 — 800 МВт энергия
блоктарымен жабдықталған. Ірі агрегаттарды қолдану электр
станцияларының қуаттылығының жылдам өсуін, электр
энергиясының қолайлы құнын және станцияның белгіленген
киловатт қуатының құнын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
• Қазіргі уақытта ең ірі КЭС-тің қуаты 4 млн.кВт-қа дейін жетеді.
500 және 800 МВт энергия блоктары бар қуаты 4-6, 4 млн кВт
электр станциялары салынуда. КЭС-тің шекті қуаты сумен
жабдықтау шарттарымен және станция шығарындыларының
қоршаған ортаға әсерімен анықталады.

35.

• Қазіргі заманғы КЭС қоршаған ортаға: атмосфераға,
гидросфераға және литосфераға өте белсенді әсер
етеді. Әсері атмосфераға ықпал етеді, үлкен тұтыну
оттегі ауа жану үшін отын және ұшқындаған
санының едәуір өнімдер жану. Бұл, ең алдымен,
көміртегі, күкірт, азот оксидтері, олардың
қатарында химиялық белсенділігі жоғары. Күл
ұстағыштардан өткен күл ауаны ластайды.
Атмосфераның ең аз ластануы (қуаты бірдей
станциялар үшін) газды жағу кезінде және ең
үлкені — төмен калориялы және жоғары күлді
қатты отынды жағу кезінде байқалады. Сондай-ақ,
жоғары және ультра жоғары кернеулі электр
қондырғылары шығаратын электромагниттік
өрістермен бірге атмосфераға жылуды
тасымалдаудың үлкен мөлшерін ескеру қажет.

36.

• КЭС гидросфераны турбина конденсаторларынан
шығарылатын жылы судың үлкен массаларымен, сондай-ақ
өнеркәсіптік ағынды сулармен ластайды, бірақ олар мұқият
тазаланады.
• Литосфера үшін КЭС-тің әсері станцияның жұмысы үшін үлкен
отын массалары алынып, жер учаскелері иеліктен шығарылып,
салынып жатқандығына ғана емес, сонымен қатар күл мен
шлактардың үлкен массаларын (қатты отынды жағу кезінде)
көму үшін көп орын қажет екендігіне де әсер етеді.
• КЭС-тің қоршаған ортаға әсері өте зор. Мысалы, су мен ауаның
жылулық ластану шкаласын қазандықта пайда болатын
жылудың шамамен 60% - ы бүкіл отын массасы жанған кезде
станциядан тыс жерде жоғалып кететіндігімен бағалауға
болады. КЭС-ке электр энергиясын өндіру көлемін, жанатын
отын көлемін ескере отырып, олар елдің үлкен аудандарының
климатына әсер ете алады деп болжауға болады. Сонымен
бірге жылыжайларды жылыту, жылытылатын тоған балық
шаруашылықтарын құру арқылы жылу шығарындыларының
бір бөлігін кәдеге жарату мәселесі шешілуде. Күл мен шлактар
құрылыс материалдарын өндіруде және т. б.

37.

Гидроэлектрлік станция (ГЭС)
Гидроэлектрлік станциялар (ГЭС)- энергия көзі
ретінде су ағынының энергиясын пайдаланатын
электр станциясы. Су электр станциялары әдетте
өзендерде, бөгеттер мен су қоймаларын салу
арқылы салынады.

38.

ГЭС-тегі бастапқы қозғалтқыштар синхронды гидрогенераторларды
айналдыратын гидротурбиналар болып табылады. Гидроагрегат арқылы
дамитын қуат N басына және Q су ағынына пропорционал, яғни.
Осылайша, су электр станциясының қуаты судың шығыны мен
қысымымен анықталады.
Су электр станциясында, әдетте, судың қысымы бөгет арқылы жасалады.
Бөгеттің алдындағы су кеңістігі жоғарғы бьеф, ал бөгеттің астындағы
төменгі Бьеф деп аталады. Жоғарғы (UBB) және төменгі бьеф (UNB)
деңгейлерінің айырмашылығы мен қысымын анықтайды.
Жоғарғы бьеф су қоймасын құрайды, онда электр энергиясын өндіру
үшін қажет болған жағдайда пайдаланылатын су жиналады.
Жазық өзендегі су торабының құрамына: бөгет, электр станциясының
ғимараты, су төгетін, кеме өткізу (шлюздер), балық өткізу құрылыстары
және т.б. таулы өзендерде өзеннің үлкен табиғи беткейлерін
пайдаланатын ГЭС салынуда. Алайда, бұл жағдайда әдетте туынды
құралдар жүйесін құру қажет. Оларға өзеннің табиғи арнасын айналып
өтетін құрылымдар жатады: туынды арналар, туннельдер, құбырлар.

39.

ГЭС-тің электр бөлігінде конденсациялық Электр станцияларына ұқсас.
КЭС сияқты, гидроэлектростанциялар әдетте тұтыну орталықтарынан
алыстайды, өйткені олардың құрылыс орны негізінен табиғи
жағдайлармен анықталады. Сондықтан ГЭС өндіретін электр энергиясы
жоғары және аса жоғары кернеулерде (110-500 кВ) беріледі. ГЭС-тің
айрықша ерекшелігі-өз қажеттіліктеріне электр энергиясын аз тұтыну, ол
әдетте ЖЭС-ке қарағанда бірнеше есе аз. Бұл ГЭС-те өз қажеттіліктері
жүйесінде ірі механизмдердің болмауына байланысты.
ГЭС салу кезінде энергетикамен бір мезгілде маңызды ұлттық
экономикалық міндеттер шешіледі: жерді суару және кеме қатынасын
дамыту, ірі қалалар мен өнеркәсіптік кәсіпорындарды сумен қамтамасыз
ету және т.б. ГЭС-те электр энергиясын өндіру технологиясы өте
қарапайым және автоматтандыруға оңай. ГЭС агрегатын іске қосу 50 с
аспайды, сондықтан энергия жүйесіндегі қуат резервін дәл осы
агрегаттармен қамтамасыз еткен жөн.

40.

ГЭС-тің пайдалы әсер ету коэффициенті әдетте шамамен 85-90% құрайды.
Пайдалану шығындарының аздығына байланысты ГЭС-тегі электр энергиясының
құны жылу электр станцияларына қарағанда бірнеше есе аз болады.
Қазіргі заманғы электр жүйелерінде гидроаккумуляциялық станциялар (ГАЭС)
ерекше рөл атқарады. Бұл электр станцияларында кем дегенде екі бассейн бар олардың арасында белгілі бір биіктік айырмашылықтары бар жоғарғы және
төменгі. ГАЭС ғимаратында қайтымды гидроагрегаттар деп аталатындар
орнатылады. Энергия жүйесінің ең төменгі жүктеме сағаттарында ГАЭС
генераторлары қозғалтқыш режиміне, ал турбиналар сорғы режиміне
ауыстырылады. Желіден қуат тұтыну арқылы мұндай гидроагрегаттар суды
төменгі бассейннен жоғарғы бассейнге құбыр арқылы айдайды. Энергия
жүйесінде генераторлық қуат тапшылығы пайда болған ең жоғары жүктемелер
кезеңінде ГАЭС электр энергиясын өндіреді. Жоғарғы бассейндегі суды іске қосу
арқылы турбина желіге қуат беретін генераторды айналдырады.
Осылайша, ГАЭС қолдану жылу және атом электр станцияларының тиімділігін
арттыратын энергия жүйесінің жүктеме кестесін теңестіруге көмектеседі.
ГЭС пен ГАЭС-тің қоршаған ортаға әсері бөгеттер мен су қоймаларының
құрылысымен байланысты. Бұл жағдай жердің үлкен аудандарын табиғи
байлығымен иеліктен шығарудан басқа, ландшафттың өзгеруіне, жер асты
суларының деңгейіне, жағалауларды қайта құруға, судың булануын арттыруға
және т.б. әсер етеді.

41.

Гидроэлектростанциялар
Гидроэлектростанция
лар өзендерде судың
көп түсуімен және
ағынымен
салынады.
Ең ірі ГЭС - Саянская
Кемшіліктері:
- Ірі ГЭС өте қымбат
- Үлкен уақыт шығындары құрылыс
- ГЭС бөгеттері нашарлайды тіршілік
ету ортасы су фауналар
Артықшылықтары:
- Жаңартылатын пайдалану ресурстардың түрлері
-
Ең арзан электр энергиясы
-
Экологиялық таза өндіріс
тиімді

42.

Жылу электр станциялары
Артықшылықтары:
-Әр түрлі отынмен жұмыс істейді:
көмір, мұнай, газ және т. б.)
-Құрылыс уақыты мен құны аз
-Үлкен қуат
Ең үлкен ЖЭС - Сургут
Кемшіліктері:
-Жаңартылмайтын ресурстарды
пайдаланыңыз
-Ауаны қатты ластайды

43.

• Электр станцияларының бұл түрі өнеркәсіптік
кәсіпорындар мен қалаларды электр және жылумен
орталықтандырылған қамтамасыз етуге арналған.
КЭС сияқты жылу электр станциялары бола отырып,
олар өнеркәсіптік өндіріс қажеттіліктері үшін,
сондай-ақ жылыту, ауаны баптау және ыстық сумен
жабдықтау үшін турбиналарда "пайдаланылған"
будың жылуын қолданумен ерекшеленеді. Электр
энергиясы мен жылуды осындай біріктірілген өндіру
кезінде бөлек энергиямен жабдықтаумен, яғни КЭСте электр энергиясын өндірумен және жергілікті
қазандықтардан жылу алумен салыстырғанда
отынның айтарлықтай үнемделуіне қол жеткізіледі.
Сондықтан ЖЭО жылу мен электр энергиясын көп
тұтынатын аудандарда (қалаларда) кеңінен таралды.
Жалпы ЖЭО-да біздің елімізде өндірілетін барлық
электр энергиясының шамамен 25% өндіріледі.

44.

• ЖЭО электр бөлігінің ерекшелігі электр станциясының электр
жүктемелерінің орталықтарына жақын орналасуымен
анықталады. Бұл жағдайда қуаттың бір бөлігі жергілікті желіге
тікелей генератор кернеуінде берілуі мүмкін. Осы мақсатта
электр станциясында әдетте генераторлық тарату құрылғысы
(GRU) жасалады. Артық қуат КЭС жағдайындағыдай жоғары
кернеудегі энергия жүйесіне беріледі.
• ЖЭО-ның маңызды ерекшелігі-электр станциясының электр
қуатымен салыстырғанда жылу жабдықтарының қуаттылығының
жоғарылауы. Бұл жағдай КЭС-ке қарағанда электр энергиясының
өз қажеттіліктеріне көбірек салыстырмалы шығынын анықтайды.
• ЖЭО-ны негізінен ірі өнеркәсіп орталықтарында орналастыру,
Электр жабдығымен салыстырғанда жылу жабдықтарының
қуаттылығының жоғарылауы қоршаған ортаны қорғауға
қойылатын талаптарды арттырады. Сонымен, ЖЭО
шығарындыларын азайту үшін, ең алдымен, газ тәрізді немесе
сұйық отынды, сондай-ақ жоғары сапалы көмірді қолданған жөн.
• Осы типтегі станциялардың негізгі жабдықтарын орналастыру,
әсіресе блокты ЖЭО үшін, КЭС-ке сәйкес келеді. Жергілікті
тұтынушыға генераторлық тарату құрылғысынан электр
энергиясын көп беру көзделетін станциялар ғана ерекшеліктерге
ие. Бұл жағдайда GRU үшін арнайы ғимарат қарастырылған.

45.

Атом электр станциясы (АЭС)
Атом электр станциялары бақыланатын
ядролық реакция кезінде бөлінетін
энергияны пайдалану арқылы электр
энергиясын өндіруге арналған.

46.

АЭС жұмыс принципі
реактор ғимараты
қысым
компенсаторы
бу
генераторы
басқару
шыбықтары
Су қоймасына немесе
салқындату
мұнарасына

47.

Атом электр станциялары
Артықшылықтары:
Кемшіліктері:
- Шикізат аз қажет: уран, плутоний және т.
б.
- Экологиялық қауіпті
- Барлық жерде құрылыс (сейсмикалық
аудандардан басқа)
Ең ірі АЭС- Курск
- Радиоактивті қалдықтарды қайта
өңдеу және сақтау қажет

48.

• Жылу мен электр энергиясын алу үшін, сондай-ақ ядролық отынды
ұдайы өндіру үшін пайдалануға болатын жылдам нейтронды (БН)
реакторлары бар атом электр станциялары перспективалы болып
табылады. Атом электр станцияларында түтін газдарының
шығарындылары жоқ және күл мен шлак түрінде қалдықтар жоқ.
Алайда, будың үлестік шығыны, демек, салқындатқыш судың
үлестік шығыны салдарынан атом электр станцияларында
салқындатқыш суға жылу шығыны ЖЭС-ке қарағанда көбірек.
Сондықтан жаңа атом электр станцияларының көпшілігінде
салқындатқыш Судан жылу атмосфераға шығарылатын
салқындатқыш мұнараларды орнату қарастырылған.
• АЭС-тің қоршаған ортаға ықтимал әсерінің маңызды ерекшелігі
радиоактивті қалдықтарды көму қажеттілігі болып табылады. Бұл
адамдарға радиацияның әсер ету мүмкіндігін болдырмайтын
арнайы қорымдарда жасалады.
• Апаттар кезінде АЭС ықтимал радиоактивті шығарындыларының
адамдарға әсерін болдырмау үшін Жабдықтың сенімділігін арттыру
бойынша арнайы шаралар қолданылды (қауіпсіздік жүйелерінің
қайталануы және т.б.), ал станцияның айналасында санитарлыққорғау аймағы құрылуда.

49.

Жел электр станциясы
Жел электр станциялары-бір немесе
бірнеше жерде жиналған бірнеше жел
генераторлары. Ірі жел электр станциялары
100 немесе одан да көп жел
генераторларынан тұруы мүмкін.

50.

Жел электр станциялары
Желдің энергиясы өте үлкен. Бұл энергияны ластамай алуға болады. Бірақ
желдің екі маңызды кемшілігі бар: энергия кеңістікте қатты шашыраңқы және желді
болжау мүмкін емес – ол жиі бағытын өзгертеді, кенеттен тіпті жер шарының ең желді
аймақтарында да тынышталады, кейде жел турбиналарын бұзатын күшке жетеді.
Жел энергиясын алу үшін әртүрлі
конструкциялар қолданылады: көп жүзді
"түймедақтан" және үш, екі және тіпті бір жүзі
бар ұшақ винттері сияқты бұрандалардан тік
роторларға дейін. Тік құрылымдар жақсы,
өйткені олар кез-келген бағыттағы желді
ұстайды; қалғандары желмен бұрылуы керек.

51.

Күн электр станциялары (КЭС)
Күн электр станциялары (КЭС)— Күн
радиациясын электр энергиясына
айналдыруға қызмет ететін инженерлік
құрылыстар.

52.

Күн электр станциялары
Елдің оңтүстік аймақтарындағы күн радиациясының қарқындылығы мен
күн сәулесінің ұзақтығы күн батареяларының көмегімен жылу
қондырғыларында пайдалану үшін жұмыс денесінің жеткілікті жоғары
температурасын алуға мүмкіндік береді.

53.

Геотермалдық электр станциялары
(ГеоТЭС)
Геотермалдық электр станциялары электр
энергиясын жер асты көздерінің жылу
энергиясынан (мысалы, гейзерлерден)
өндіреді.

54.

Геотермалдық электр станциялары
Температурасы 20 градустан асатын жер асты сулары термалды деп аталады.
Термалды сулар жер бетіне жақын орналасқан елдерде геотермалдық электр
станциялары (геоТЭС) салынуда
ГеоТЭС салыстырмалы түрде қарапайым:
қазандық, отын беру жабдықтары, күл
ұстағыштар және жылу электр
станцияларына қажетті көптеген басқа
құрылғылар жоқ. Мұндай электр
станцияларының отыны тегін
болғандықтан, өндірілетін электр
энергиясының құны да төмен.
Камчаткадағы паужет ГеоТЭС

55.

Өзін-өзі бақылауға арналған
сұрақтар
1.Электр станцияларының түрлері
2. Электр станцияларының артықшылықтары
3. Электр станцияларының кемшіліктері
4. Қазақстанның электр энергетикасының
түрлері
5. Отын түрлері
6. Қазақстанда жаңартылатын энергия
көздерінің қандай түрлері пайдаланылады?

56.

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі
• Конюхова Е.А. Электроснабжение объектов. — М.:
Издательство "Мастерство", 2011.
• Басе Э.И., Дорогунцев В.Г. Релейная защита
электроэнергетических систем./ Под ред. А.Ф.
Дьякова.- М. :Изд. МЭИ, 2017.- 295 с.
• Чернобровов Н.В., Семенов В.А. Релейная защита
энергетических систем: Учебное пособие для
техникумов.- М.: Энергоатомиздат, 2011.
• Идельчик В.И. Электрические системы и сети:
Учебник для вузов.-М.: 2011.
• Кудрин Б.И. Электроснабжение промышленных
предприятий.- М.: Энергоатомиздат, 2015.