Жаңа Заман философиясы

1.

6 Тақырып.
Жаңа Заман философиясы.
Дәріс жоспары:
1. Жаңа Заман философиясының жалпы
сипаттамасы.
2.
Жаңа
Заман
философиясының
рационализмі.
3. Жаңа Заман философиясының эмпиризмі.

2.

Жаңа Заман философиясы деп ХVІІ, ХVІІІ
және ХІХ ғасырларды қамтитын дәуірді
айтамыз.

3.

Феодалдық қоғам ішінде өндіріс пен ғылымды
дамытуға мүдделі болған күштер пайда бола
бастады.
Бұл жаңа туып келе
жатқан буржуазия еді,
олар
феодалдық
тәртіптерге, дін іліміне
және
схоластикалық
философияға
қарсы
шықты.

4.

Жаңа Заман философиясының басты
бағыттары: рационализм мен эмпиризм.
Рационализм
бағытының негізін
қалаушы – Рене Декарт
(1596-1650)
Эмпиризм бағытының
негізін қалаушы –
Фрэнсис Бэкон
(1561-1626)

5.

Рационализм (лат.ratio – «ақыл») – болмыс
пен танымның негізі ақыл-ой деп сенетін
философиялық бағыт.
Рационализмнің ресми
философиялық бағытқа
айналуына үлес қосқандар
Р.Декарт, Б.Спиноза,
Г.Лейбниц болды.
Рене Декарт
(1596-1650)

6.

Декарт онтологиясы
Рух пен материя дуализмі
Болмыс
Ойлау
кеңістік
(res cogitans)
(res extensa)

7.

Декарт философиясының негізгі идеялары
Білімнің қайнар
көзі – ақыл,
ойлау
Таным сезіммен
емес, тікелей
ақылмен жүзеге
асады
Декарттың таным
әдісі – дедукция,
(Ойлаудың
жалпыдан жекеге
өтуі)
«Туа біткен»
идеялар
теориясын
ұсынды.

8.

Декарттың негізгі қағидасы
1. Барлық заттар мен
білімдерге күмән келтіре
отырып,
тек
қана
ойлайтын адамға күмән
келтіре алмаймыз.
2. Күмәндану – ойдың
қасиеті, демек,
күмәндана отырып адам
ойлайды.
3. Тіршілік етпей адам ойлай
алмайды.
4.«Мен ойлаймын, демек, өмір сүремін»

9.

Декарттың философиядағы үлесі
мынадай:
1. дүниені танудағы ақыл-ойдың рөлін негіздеді;
2. субстанция, оның атрибуттары мен модустары
туралы ілімді ұсынды;
3.
философиядағы
материализм
мен
идеализм
бағыттарын келісімге келтіруге тырысып, дуализм
теориясын негіздеді;
4. танымның ғылыми әдісі және «туа біткен» идеялар
теориясын ұсынды.

10.

Бенедикт Спиноза (1632-1677) – еуропалық
рационализмнің көрнекті өкілі, Рене Декарт
ілімін жалғастырушы
Спинозаның философиялық
зерттеулерінің пәні:
1. субстанция мәселесі;
2. таным теориясы;
3.
этика
сұрақтары,
бостандық және қажеттілік
мәселелері.

11.

Спиноза Декарттың субстанция туралы
теориясының басты кемшілігі – оның
дуализмінде деп санады.
Ондағы қайшылық – өз тіршілігі
үшін өзінен өзгені қажет
етпейтін мән болғандарына
қарамастан
барлық
субстанцияларды
жаратқан
Жалғыз және Ең жоғары Ең
ақиқат субстанция – Құдай
болып,
барлық
басқа
субстанциялар оған тікелей
тәуелді болуында.

12.

Спиноза теориясының мәні мынада:
1. жоғарғы субстанция – Құдай мен Ол жаратқан
субстанциялар арасында айырмашылық жоқ;
2. барлығын, бүкіл тіршілікті өзі қамтып жатқан
бір ғана субстанция бар;
3. ол субстанция Табиғат пен Құдайды қатар
қамтиды;
4. Табиғат – Құдай – бір (пантеизм);
5. Табиғаттан тысқары немесе Табиғаттан жоғары
тұрған Құдай жоқ;

13.

Спиноза этикасының өзекті мәселесі –
бостандық
Адам – басқа модустардан ойлауымен
ерекшеленеді,
демек,
бостандыққа
ұмтылады.
Спинозаның айтуы бойынша, бостандық –
бұл
танылған
қажеттілік.
Сыртқы
қажеттіліктерді
ішкі
қажеттіліктерге
айналдыру – бостандыққа апаратын жол.

14.

«Білім – күш»
Негізгі еңбектері:
«Ғылымдар табысы»,
«Жаңа Органон»,
«Жаңа Атлантида».
Эмпиризм бағытының
негізін қалаушы –
Фрэнсис Бэкон
(1561-1626)

15.

Ф.Бэконның философиялық
идеясының
мәні:
таным
негізінде тек қана тәжірибе
жатады.
Білім мен тәжірибенің басты
мақсаты
–
экономиканың
дамуына, жаңа нәрселердің,
адамның
өз
әрекетінде
практикалық
жетістіктерге
жетуіне, адамның табиғатқа
үстемдік етуіне көмектесу.

16.

Индукция әдісін Бэкон Декарт ұсынған дедукция
әдісіне қарсы қойды.
Индукция – көптеген
жеке
құбылыстарды
жалпылау
негізінде
жалпы
қортындылар
жасау деп түсіндіреді
Ф.Бэкон.

17.

Бэконның пікірінше, индукция
әдісінің дедукциядан артықшылығы
– мүмкіндіктердің ұлғаюы мен таным
процесінің күшеюінде.
Индукцияның кемшілігі – оның
түпкілікті
айқын
болмауы,
болжамдық сипаты
(өйткені бірнеше заттың немесе
құбылыстың белгілері ортақ болса,
осы
тектес
заттардың,
құбылыстардың барлығы аталған
белгіге ие дегенді білдірмейді: әрбір
құбылыс әр жолы тәжірибе жүзіндегі
тексеруді қажет етеді).

18.

«Танымның басты әдісі – индукция» деп анықтап
берген философ таным әрекеті іске асатын нақты
жолдарды көрсетеді.
Олар:
«құмырсқа жолы»
«ара жолы»
«өрмекші жолы»

19.

«Өрмекші
жолы»
–
«таза
ақылдан» рационалистік жолмен
алынатын білім. Бұл жол нақты
фактілердің,
практикалық
тәжірибенің мәнін төмендетеді
немесе
ескермейді.
«Құмырсқа жолы» – тек қана
тәжірибеге сүйеніп білім алу
жолы
немесе
догматтық
эмпиризм (өмірден қол үзген
рационализмге керісінше).

20.

«Ара жолы» – танымның ең
дұрыс жолы. «Ара жолын»
ұстана отырып, фактілерді
жинап, жалпылап (мәселеге
«сыртынан»
қарап),
ақыл
мүмкіндігін
қолданып
мәселенің «ішіне» үңіліп, мәнін
түсіну қажет.

21.

Ф.Бэкон таным процесі өтетін
жолдарды көрсетіп қана қоймай,
адамның ақиқат білім алуына
кедергі
болатын
себептерді
көрсетіп берді. Ол себептерді
Бэкон «елестер» («идолдар») деп
атап,
төрт
түрге
бөліп
сипаттайды:
1. тектік елестер;
2. үңгір елестері;
3. алаң елестері;
4. театр елесі.

22.

Тектік және үңгір елестері – дүниені тануда таным
табиғаты мен өз табиғатын алмастырудан туатын,
адамдардың
туа
біткен
адасушылықтары.
Тектік елестер – адамның табиғатына,
тегіне, ақыл-ойына да, сезімдеріне де
тән елес-идолдар. Адамның ақылойының да, сезімдерінің де кемшіліктері
көп. Бірақ адам оны ескере бермейді, не
ақылына, не сезіміне көбірек жүгінеді.
Мысалы, ғылыми фактілерді толық
жинап болмай жатып, теориялық
асығыс қорытынды жасайды, немесе
дәлелденбеген нәрсеге көбірек сенеді.

23.

Үңгір елестері – адамның
физиологиясы мен
психологиясының,
тәрбиесінің ерекшеліктері,
жеке наным-сенімдері мен
ырымдары құбылыстарды
объективті түрде
қабылдауға кедергі
жасайды.

24.

Алаң – театр елестері – жүре пайда болған
адасушылықтар
Алаң елестері – тілдегі, ұғымдық
аппараттағы
сөздерді,
анықтамаларды дұрыс қолданбаудан
туатын адасушылық.
Театр
елестері
–
жалпы
қабылданған, көнеден келе жатқан
философиялық
доктриналарға,
мектептер мен жүйелерге, олардың
беделіне
деген
соқыр
сенім
«философиялық
театрларды»
туындатады. Мысалы, дінге деген
шектен тыс сенім.