Қан түзу жүйесінің анатомиялықфизиологиялық ерекшеліктері. Анемиялар. Теміртапшылықты анемия. Лейкоз

1.

ҚАН ТҮЗУ ЖҮЙЕСІНІҢ АНАТОМИЯЛЫҚФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
АНЕМИЯЛАР.
ТЕМІРТАПШЫЛЫҚТЫ АНЕМИЯ.
ЛЕЙКОЗ.
ҚАБЫЛДАҒАН:АЙГЕРІМ ҚОЛЖАНҚЫЗЫ
О Р Ы Н Д А Ғ А Н : 2 СД 4 И С Е Е ВА Л А З З АТ
МАЛИКОВНА

2.

ҚАН ТҮЗУ ЖҮЙЕСІНІҢ АНАТОМИЯЛЫҚ –
ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
Жалпы қан жүйесіне айналымдағы
қан, қан түзу және қанды ыдырату
мүшелері /қызыл жілік майы, бауыр,
талақ, лимфа түйіндері және басқа
лимфоидты денелер/ жатады.
Адамның қаны сұйық бөліктен
плазмадан және осы плазмада жүзіп
жүруші формалы элементтерден –
эритроциттер, лейкоциттер және
тромбоциттерден тұрады.

3.

Құрсақтағы кезеңде гемопоэз (қан түйіршіктерінің түзілуі) эмбриондық
кезеңнен басталады.
Жүктіліктің 2-3-ші аптасынан бастап ең алғашқы қан түйіршіктері –
мегалобластар пайда болады.
Жүктіліктің 6 - шы аптасы – 5 айлығы арасында қан түзілу бауырда, 3
- 4 айлығынан көк бауырда өтеді. Жүктіліктің 4 - 5 айлығынан қан түзілу
қызыл сүйек майларында жүре бастайды.
Жүктіліктің 4-5 айлығынан қан түзілу сүйек майларында өте
бастайды.

4.

Құрсақішілік даму кезеңінде ұрықта қан түзілудің осы 3 кезеңінде
3 түрлі Нв түзіледі:
1-ші кезеңде – Нв «Р»- эмбриондық гемоглобин,
2-ші кезеңде – Нв «F» - ұрықтық (фетальный) гемоглобин.
Нв «Р» жүктіліктің 10-12 аптасына дейін ғана сақталып,10-шы аптадан бастап
«F» гемоглобинімен қатар (90-95%), «А» гемоглобині адам гемоглобині (5-10%)
түзіле бастайды.
Бала туылған кезде Нв «F» мөлшері 45-90% аралығында болады, бала
неғұрлым ерте, шала туылса, Нв «F» мөлшері соғұрлым басым болады.
Өйткені, А гемоглобині балада жүктіліктің соңғы айларында көбейеді.
Балалардың қан түзгіш ағзаларының ең басты ерекшелігі ішкі және сыртқы
ортаның кері әсерлеріне өте сезімталдығы. Әр түрлі жұқпалы аурулардан
кейін, экологиялық жағдайлар, химиялық заттардың әсерінен қан түзгіш
ағзаларындағы гемопоэз бұзылып, қан түйіршіктерінің эмбриональды, жетілмеген
түрлері (мегалобластар,эритробластар) пайда болады.

5.

БАЛА ҚАНЫНЫҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ
Бала қанының көрсеткіштері оның жасына қарай, өсе келе өзгеріп отырады.
Қан көрсеткіштерінің айырмашылықтарына сәйкес бала жасы 3 кезеңге
бөлінген:
1-ші кезең – жаңа туылған бала кезеңі (0-28).
2-ші кезең – емізулі бала кезеңі (29 күн - жас)
3-ші кезең – 1 жастан асқан бала кезеңі.
Жаңа туылған бала кезеңінде бала қанының көрсеткіштерінде көп айырмашылықтар
бар: ең жоғарғы Нв және эритроциттер мен лейкоциттер саны анықталса, ЭШЖ
салыстырмалы түрде төмен болады.
Ал ең төменгі Нв және эритроциттер емізулі балаларда, өйткені бала осы кезеңде тез
өсіп дамиды да, эритроциттер түзілуі оған ілесе алмай қалады. Туылған кездегі
Жоғарғы Нв тез азайып кетеді, өйткені құрамындағы Нв «F» тұрақсыз, тез бұзылады.

6.

БАЛАНЫҢ НОРМАДАҒЫ ҚАН КӨРСЕТКІШТЕРІ
Көрсеткіш
Жаңа туылған
бала
Емізулі бала
1 жастан
асқан бала
Эритроциттер
4,5 – 7,5 х 10 12/л
3,5 – 4,0 х 10 12/л
3-5 х 10 12/л
Гемоглобин
170-247 г/л
110-119 г/л
126-4-156 г/л
ЭШЖ
2-3 мм/сағ.
3-5 мм/сағ.
4-10 мм/с
Лейкоциттер
10-30х10 9/л
10-11 х10 9/л
6-8 х10 9/л
Нейтрофильдер
60-70 %
15-40 %
60 %
Лимфоциттер
20-30 %
55-75 %
35 %
Тромбоциттер
200-250 х 10 9/л
200-300 х 10 9/л
200-300 х 10 9/л

7.

ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ
Лейкоциттер құрамының өзгеруі:
бала туылған кезде нейтрофилез 60%
болса, 5-6-шы күндері 1-ші қиылыс
өтіп, одан әрі 5-6 жасқа күндері 1-ші
қиылыс өтіп, одан әрі 5-6 жасқа дейін
лимфоциттер басым болады.5-6
жасында 2-ші рет қиылысу өтіп, ересек
балаларда қайтадан нейтрофильдер
саны басым болуы нормадағы жағдай.
Тромбоциттер, эозинофилдер саны
бала
жасымен байланысты көп өгермейді.

8.

АНЕМИЯ
«Анемия» сөзі қазақша
«қаназдық»
дегенді
білдіреді.
Кейде
қаны
толық жеткілікті бола тұра,
гемоглобині
және
қан
құрамындағы
эритроциттердің (қанның
қызыл түйіршіктері) аз
болуы да қаназдықтың
пайда болуына әсер етеді.
Қаны
аз
адамдар
шаршағыш болып, әлсіреп,
басы
айнала
беретін
болады.

9.

Гемоглобин — қанды
бояп тұратын қызыл дақ.
Гемоглобин екі бөліктен
тұрады: гемо молекуласы
және глобин 4 түрлі
ақуыз молекуласынан
тұрады. Гемоглобин
синтезі үшін темір (темір
ионы) керек, темірге нәр
беретін заттар — түрлі
тағамдар.

10.

АНЕМИЯНЫ АНЫҚТАУ
Эритроциттер құрамы мен гемоглобин құрамын тексергеннен кейін дәрігер
анемияның ненің әсерінен болғанын анықтайды. Гемоглобин синтезі тек темірдің
жетіспеушілігінен ғана емес, ақуыздың да жетіспеушілігінен де орын алып жатады.
Фолий қышқылы тек қан айналымының дұрыс жүруіне ғана пайдалы емес,
сонымен қатар, іште жатқан баланың да дамуына зор ықпал етеді. Балаларға да
Фолий қышқылы қажет. Ол емшек сүті, сиыр сүті, жануарлар еті, жасыл
жемістердің, жаңғақтардың құрамдарында бар.

11.

ТЕМІРТАПШЫЛЫҚТЫ АНЕМИЯ
Темір тапшылығы анемиясымен жер шарындағы
балалардың жартысына жуығы ауырады.
Жүкті әйелдер арасында темір тапшылығы анемиясы
21-80%-да, ал жасырын темір дефициті одан да жиі 49
99% жағдайда кездеседі.
Егер құрсақтағы нәресте анасынан темірді аз
мөлшерде алатын болса, онда оның постнаталды
өмірінің ең алғашқы мерзімінде экзогенді темірге
деген тапшылығы күрт ұлғаяды. Шала туған
балалардың 100%-ға жуығы дерлік темір тапшылығы
Анемиясына шалдығады. Сонымен қатар уақытында
туған балаларда анемия туған кездегі дене салмағына
байланысты пайда болуы мүмкін. Дене салмағы 3 кг
төмен балалардың 50%-да анемия дамиды.

12.

Балалар өмірінің алғашқы екі жылында алиментарлық темір тапшылығы дамиды.
Осы жағдайды анемиямен ауыратын 1000 бала мысалында зерттеген кезде балалардың
51,3%-ы теңгерімсіз жасанды түрде,
30,3%-ы – аралас түрде тамақтанатыны,
86,8%-ы 4-тен астам рет суық тиіп ауырғаны анықталды.
Омырау сүті мен сиыр сүті өсіп келе жатқан ағзаны темірмен толық қанағаттандыра
алмайды. Темірге деген мұқтаждығын толықтыру үшін бала тәулігіне 15 литрге жуық сүт
ішуі тиіс. Ауыр темір тапшылығы анемиясының туындауының жиі кездесетін
себептерінің бірі – ол балаға тәулігіне 1-1,5 л сүт немесе айран ғана беру, бір немесе
бірнеше ай балаға басқа тамақ бермеу. Мұндай әрекет балалар ағзасында темір
тапшылығын тудырады. Сол себептен баланы барлық азық-түлік түрімен, оның ішінде
темірден тұратын азықпен теңгерімді түрде тамақтандыру қажет.

13.

Темір тапшылығы анемиясының дамуының басқа себептері қан жоғалтуға байланысты болады. Қан
жоғалту ішекті паразиттік құрттар зақымдаған кезде, асқазан-ішек аурулары, ішектің сіңіру қабілетінің
бұзылуы, созылмалы іріңді инфекциялар туындағанда пайда болуы мүмкін.
Темір тапшылығы анемиясының дамуы ағзаға қандай қауіп төндіреді?
Темір тапшылығы анемиясы кезінде ағза тіндеріне өттегі жетіспейді, темірдің жетіспеушілігінен кейбір
ферменттердің белсенділігі бұзылады. Басқа анемия түрлеріне қарағанда темір тапшылығы анемиясы кезінде
гипоксия туындайды, өйткені, темір тапшылығы ағзада гемоглобиннен тіндерге өттегіні беруді қалыпқа
келтіретін компенсаторлық тетіктерді іске қосады. Гипоксия бала ағзасының барлық өсу қызметіне әсер етеді.
Нәтижесінде жүрек бұлшықеті, бауыр, ішек қызметі күйзеледі, жасушалық иммунитет бұзылады.
Темір тапшылығы анемиясының негізгі белгілері (анемиялық, сидеропеникалық). Тері жамылғысы мен
шырышты қабықтардың бозаруы. Тәбеттің болмауы, қалыптан тыс әуестенушіліктің туындауы (еттен бас тарту,
бор, ізбес, топырақ, саз жеуді қалау), ащы иістерге құмарлық (керосин, бензин, ацетон). Тері мен оның
туындыларының трофикалық өзгерістері – тырнақ, шаш. Шаш сынғыш, күңгірт, «талшық» тәріздес болады,
шаш түседі. Тырнақ сынғыш, жайпақ, ортасында латералды және соңғы жақтары көмкерілген, қасық пішінді
болады.
Темір тапшылығы орталық нерв жүйесіне әсер етеді – эмоциялық тонус және көңіл-күй түседі, әрекет өзгереді:
жылауықтық, ашуланшықтық, қыңырлық туындайды. Қоршаған ортаға, сабаққа қызығушылық жоғалады.

14.

ЛЕЙКОЗ
Лейкоз - бұл қан
мен сүйек кемігінің
қатерлі ісігі. Ол
балалар мен
ересектерде
ең көп тараған
онкологиялық ауру.

15.

АУРУДЫҢ СЕБЕПТЕРІ ЖӘНЕ ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫ:
Лейкоз сүйек кемігінің қалыпты жұмысы бұзылған кезде пайда болады. Сүйек кемігі -сүйектің жұмсақ ішкі
бөлігі. Ол қан жасушаларын шығаратын зауыт сияқты жұмыс істейді: онда барлық қан жасушалары пайда
болады. Олардың қалыптасуы қан түзетін жасушалардың (гемопоэтикалық жасушалардың) пайда болуынан
басталады. Егер сүйек кемігі дұрыс жұмыс істесе, онда бұл қан түзетін жасушалар кейін лейкоциттерге және
тромбоциттерге айналатын жасушаларға айналады.
Аурудың себебі әлі күнге дейін белгісіз. Лейкоздың себебі түсініксіз болғандықтан, алдын-алудың белгілі бір әдістері
жоқ.
Алайда, келесі топтардағы адамдарда жоғары тәуекел қаупі бар:
Жеке медициналық тарихы. Жедел лейкоздың пайда болу қаупі басқа қатерлі ісіктермен ауыратын және кейбір ісікке
қарсы препараттарды қабылдаған адамдарда жоғарылайды.
Тұқым қуалайтын фактор. 1-ші немесе 2-ші жолақ бойынша қатерлі ісік ауруының отбасылық тарихы болуы.
Вирустық аурулар. Өте сирек кездесетін аурулармен немесе HTLV-1 вирусымен ауыратын адамдар.
Жасы. Көбінесе ауру балалық шақта және 40 жастан кейін дамиды. ОМЛ жиілігі барлық жас топтарында бірдей. Ерлер
мен әйелдер бірдей жиілікте ауырады.
Лейкоз өткір немесе созылмалы болады. Жедел жағдайда симптомдардың тез дамуы байқалады: емделусіз ауру тез
дамиды.
Созылмалы кезінде ауру мен белгілер баяу дамиды. Жедел лейкоздар көбінесе балаларда кездеседі.

16.

ЛЕЙКОЗДЫҢ БЕЛГІЛЕРІ:
Ыстық
Жиі инфекциялар
Әлсіздік
Шаршау
Жеңіл пайда болатын қан ағымы мен гематомалар
Сүйек пен буындардың ауырсынуы

17.

ЛЕЙКОЗДЫ ДИАГНОСТИКАЛАУ:
Медициналық тексеру және медициналық тарихты зерттеу
Қан талдауы
Сүйек кемігінің пункциясы және биопсиясы
Кеуде қуысының рентгенографиясы
КТ, МРТ.

18.

ЛЕЙКОЗДЫ ЕМДЕУ:
Емдеу лейкоз түріне және қауіп тобына байланысты. Емдеудің ең көп таралған
әдісі -химиотерапия.
Емдеудің басқа мүмкін әдістері:
Таргет терапиясы
Иммунотерапия
Гемопоэтикалық жасушаларды трансплантаттау (сондай-ақ, сүйек кемігін немесе
бағаналы жасушаларды трансплантациялау деп аталады)

19.

Назарларыңызға рахмет!!!