Abu Rayxan Beruniy. 7-klass

1.

Nókis qalası 31-sanlı qánigelestirilgen mámleketlik
ulıwma bilim beriw mektebiniń qaraqalpaq tili
hám ádebiyatı páni oqıtıwshısı
Palwaniyazova Svetanıń 7-klass ádebiyat páninen
Abu Rayxan Beruniy dóretiwshiligi haqqında
maǵlıwmat hám “Ótmish áwladlardan qalǵan
estelikler” kitabı haqqında
temasında tayarlaǵan prezentaciyası

2.

Sabaqtıń maqseti
Bilim beriwshilik
Oqıwshılar Abu Rayxannıń ómiri, dóretiwshiligi haqqında hám “Ótmish áwladlardan qalǵan estelikler”
kitabınıń mazmunı haqqında bilimge iye boladı.
Tárbiya beriwsh ilik
Beruniydiń shıġarmaların úyreniw arqalı milliy qádiriyatlar túsiniginiń qádirine jete biliwi, Beruniydiń
Ádebiyattaġı ornın biliwge, ustazdı húrmetlewge tárbiyalanadı.
Rawajlandırıwshılıq
Ádebilyat pánine bolġan qızıġıwshılıġı, yadı, óz
pikirlerin erkin ayta biliw uqıbı rawajlanadı.

3.

Shólkemlestiriw
Oqıwshılar menen sálemlesip, klass tazalıġı hám qatnas
barlanadı. oqıwshılardıń dıqqatı jámlenedi. 2 minut
2. Úy tapsırmasın soraw
Saadiy Sheraziydiń ómiri hám dóretiwshiligi, báyitlerinen soraw.
Bul basqıshta “Pinbord” metodınan paydalanıw.10 minut
3. Taza temanı túsindiriw
“Ótmish áwladlardan qalǵan estelikler” kitabınıń mazmunı, Abu
Rayxan Beruniy haqqında internet materiyalları menen
tanıstırıw.14-15 minut
4.Bekkemlew
Toparlarda islesiw arqalı taza tema boyınsha túsinigin anıqlaw.
Bunda
“Quraq quraw ” shınıǵıwınan paydalanamız.12 minut
5.Oqıwshılar bilimin bahalaw
Úy tapsırması hám taza tema boyınsha anıq hám tolıq juwap
bergen oqıwshılar bahalanadı .3 minut
6.Úyge tapsırma beriw
Abu Rayxan Beruniydińydiń ómiri, dóretiwshiligi, “Ótmish
áwladlardan qalǵan estelikler” kitabı haqqında oqıw.2 minut
1.

4.

Úy tapsırmasın soraw.
Saadiy Sheraziydiń ómiri hám dóretiwshiligi,
yadlaǵan báyitlerinen soraw. Bul basqıshta
pinbord metodınan tómendegishe paydalanamız:
Taxtaǵa 3 aq qaǵazǵa jazǵan eki sózden ibarat aq
qaǵazlar oqıwshılarǵa aq jaǵın qaratıp, jazıwı
ishke qaratıp qıstırıladı.
1. Saadiy Sheraziydiń ómiri.
2.Saadiydiń Sheraziy dóretiwshiligi.
3.Saadiydiń Sheraziydiń báyitlerinen aytıp beriw.
(Hárbir qatardıń sárdarları taxtaǵa shıǵıp taxtaǵa
jelimlengen qaǵazdı alıp toparı menen izbe-izlikte
juwap beredi.)

5.

Abu Rayxan Beruniydiń dóretiwshiligi
haqqında hám “Ótmish áwladlarınan
qalǵan estelikler” kitabı
7-klass ádebiyat 240-242 betler

6.

Abu Rayxan Muhammed
ibn Axmed ál Beruniy 973jıldıń 4-sentyabrinde
Áyyemgi
Xorezmniń Kat
qalasında
Qaraqalpaqstannıń
Beruniy
qalası
átirapında

7.

Beruniy jaslıǵınan
Medicina, filisofiya, matematika, astronomiya,
ilimlerine qızıqqan.
Kat qalası erte dáwirlerden baslap-aq
úlken ilim oraylarınıń biri bolıp bul jerde
Ábu Nasır Irak basshılıǵındaǵı matematika
hám astronomiya, Ábu Saxil Iysa basshılıǵındaǵı
medicina hám filosofiya ilimleri
rawajlanǵan edi.
Jas Beruniy olardan tálim alıp 17 jasında-aq
Kat qalasında astronomiyalıq mektep
shólkemlestirdi.

8.

21 jasında eklitika tegisliginiń ekvatorǵa qaray
awısıwınıń kólemin ólshep
kórsetti.
Ol birinshi mártebe
dúniyada globustı oylap
taptı. Jerdiń óz átirapında
shar tárizinde aylanıwın
dálilledi.

9.

Abu Rayxan Beruniy kórnekli alım
Eń talantlı
astronom
geolog
farmokolog
Filolog
alım
filosof
tariyxshı

10.

Abu Rayxan Beruniy
birneshe qosıqlar da jazǵan.
Bizde onıń arab tilinde
jazılǵan qosıqları menen bir
qatarda, “Muxtar-ul ashor”
(Tańlamalı shıǵarmaları)
dep atalǵan miynetleri
saqlanıp qalǵan.
Ómiri kóp quwǵınlıqta hám
qıyınshılıqta ótken.

11.

Beruniy Xorezm oazisi
xalıqları menen bir qatarda,
Iran, Awǵanstan hám
Hind xalıqlarınıń turmısın da
jaqsı bilgen.
Ol 1048-jılı 11-dekabrde Ǵazna
qalasında qaytıs boladı.
Beruniy óz ómirinde 150 den
aslam iri ilimiy miynetler
dóretken.
Ol óz zamanınıń danıshpan
alımlarınıń biri esaplanǵan.

12.

Abu
Rayxan
Beruniy
astronomiya, gidrostatistika hám
geografiyalıq
táliymatları
jaǵınan Kopernik hám Leonardo
da Vinshi kórsetpelerinen de
ádewir aldın boljaǵan edi.
Alımnıń tariyxıy miynetleriniń biri
“Hindlerdiń aqılǵa sıyatuǵın
hám sıymaytuǵın taǵlıymatları
haqqında”- dep ataladı.
Bul kitap Hindstan xalıqlarınıń
úrp-ádeti, mádeniyatı tariyxına
baǵıshlanıp 1035- jılı Ǵaznada
jazılǵan.

13.

Bunnan tısqarı Beruniy “Xorezm haqqında
sáwbetler”, “Xorezmniń dańqlı adamları”
-dep atalǵan kitapların da jazǵan. Bul kitaplar
joǵalıp ketken bolıp, onnan keyingi jasaǵan
alımlar Abulfayz Bayxaqıydiń “Tarixi Byhaq”
(1036) hám Yaqut Hamaviydiń
“Myjam ul-buldon” kitaplarında ushıraydı.

14.

Onıń 27 jasında jazıp qaldırılǵan
“Al asar albakiya al alkuran al xaliya”
(“Ótmish áwladlarınan qalǵan estelikler”)
kitabı ayrıqsha orındı iyeleydi.
Bul kitap Orta Aziyadan tartıp, Kishi
Aziyaǵa shekem túrli taypadaǵı xalıqlardıń
úrp-ádetleri hám olardıń ótmish tariyxı
haqqındaǵı ańızlardan quralǵan.

15.

Beruniy sonıń menen
birgelikte, Grek mifologiyasın
da jaqsı úyrengen. Sonıń
menen ol Zevs haqqında da
hár qıylı ańızlardı keltirgen.
Bunnan biz, Beruniy pútkil
dúnya mádeniyatı iliminen
xabardar bolǵan dep aytsaq
boladı.
Shıǵısta keń tarqalǵan
Zorastrizm hám oǵan tiykar
salǵan Zardusht, jáne onıń
ataqlı kitabı “Avesto”
haqqında tereń pikir
júrgizedi.

16.

Dawıttıń ulı Sulayman
patsha
haqqında sóz bolıp,
Nawrız bayramınıń
payda bolıwın
Sulayman patshanıń
óziniń el biylewshi
júzigin joytıp, qaytadan
tawıp alǵan kúni “Nawrız
amad” (Jańa kún)
waqiyaları menen
baylanıstıradı.
Biraq Nawrız negizinde de,
jańa jıl bayramı. Bunı
Beruniy de biykarlamaydı.
Pútkil dúnyadaǵı janlı
maqluqlardıń oyanǵan kúni
dep táriyipleydi.
Kók shóp boyın tiklep
qurt-qumırsqa oyanıp ininen
shıǵadı. Aǵashlar bórtik
jaradı.Bir sóz benen aytqanda
báhárdiń birinshi kúni
baslanadı. Bul mart ayınıń
21- sánesine tuwra keledi.

Abu Rayxan Beruniy. 7-klass

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.