Stefan Batory

1.

Stefan batory
Stefan Batory (węg. Báthory István, ur. 27 września 1533 w Szilágysomlyó, zm. 12 grudnia
1586 w Grodnie) – syn Stefana Batorego i Katarzyny Telegdi, od 1571 książę
siedmiogrodzki, od 1576 mąż Anny Jagiellonki i iure uxoris król Polski.
Stefan, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński,
podlaski, inflancki, a także książę siedmiogrodzki.

2.

Herb Stefana Batorego
Zęby – herb rodziny Batorych

3.

Młodość
Wcześnie osierocony, dla zachowania swoich dóbr dziedzicznych związał swoją karierę
polityczną z rodem Habsburgów. 22 października 1549 w imieniu cesarza Ferdynanda I
Habsburga wziął udział w Mantui w zaślubinach jego córki Katarzyny Habsburżanki z
Franciszkiem III Gonzagą. Prawdopodobnie właśnie wtedy nauczył się włoskiego i
przez kilka miesięcy studiował na Uniwersytecie w Padwie.

4.

Władca Siedmiogrodu
Dzięki poparciu sułtana tureckiego Selima II Stefan Batory został
wybrany księciem Siedmiogrodu 25 maja 1571 przez sejm w Alba
Iulia. Swoim następcą wyznaczył brata Krzysztofa, który wkrótce
odebrał przysięgę wierności od szlachty siedmiogrodzkiej. W 1573
odebrał twierdze obsadzone przez wojska Bekiesza. 19 lipca 1575
pokonał posiłkujące Bekiesza wojska habsburskie w bitwie pod
Kerelőszentpál (obecnie Sânpaul).

5.

Początek rządów
Jednak Batory musiał wkrótce stawić czoło opozycji, która nie uznając jego tytułu królewskiego
liczyła na rychłe przybycie Maksymiliana II. Nadal wierne Habsburgowi pozostało Wielkie
Księstwo Litewskie i Prusy Królewskie.
Dopiero demonstracja zbrojna wojsk batoriańskich zmusiła jego przeciwników do pogodzenia się z
nowym władcą. 24 maja wojska królewskie zdobyły zamek w Lanckoronie, opanowany wcześniej
przez wojewodę sieradzkiego Olbrachta Łaskiego, który zamierzał uczynić z niego punkt oparcia
dla sił prohabsburskich w Małopolsce. Batorego uznała wkrótce Litwa i Prusy, a przysięgę
wierności przez swoich wysłanników złożył mu nawet książę pruski Albrecht Fryderyk
Hohenzollern.

6.

Elekcja
14 grudnia Batory został ogłoszony królem Polski. Podwójna elekcja zagroziła jednak
widmem wojny domowej. 18 stycznia 1576 zwołano pospolite ruszenie do Jędrzejowa.
20 tysięcy wiernych stronników Batorego zajęło Kraków, terroryzując sprzyjające
Habsburgom miasto i Akademię. 16 lutego 1576 książę siedmiogrodzki zaprzysiągł w
Meggeszu pacta conventa, m.in. przyrzekł odebrać ziemie zagrabione przez Rosję. 30
marca 1576 r. przekroczył granicę Rzeczypospolitej w pobliżu Śniatynia, uroczyście
witany przed przedstawicieli swoich zwolenników, zebranych na zwołanym 18 stycznia
1576 r. zjeździe w Jędrzejowie.
Pacta conventa (warunki uzgodnione, występuje także pisownia pakta konwenta) – umowa o charakterze publiczno-prawnym podpisywana w czasie sejmu
koronacyjnego przez każdego nowo wybranego w drodze wolnej elekcji króla. Umowy te redagowane były w czasie sejmu elekcyjnego przez
reprezentantów izby poselskiej i senatu oraz przez reprezentantów kilku kandydatów na tron Rzeczypospolitej z osobna. W paktach konwentach
znajdowały się osobiste zobowiązania króla. Ich treść odzwierciedlała program królewski w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury.
Kandydat na
króla
Stefan Batory
Miejsce
podpisania
Meggesz
Data
podpisania
16 lutego
1576
Warunki szczególne
odbicie ziem zagarniętych przez Moskwę, wzmocnienie
armii, ślub z Anną Jagiellonką[3]

7.

Wojna polsko-rosyjska (1577–
1582).
W 1579 rozpoczął wojnę o odebranie zagarniętych przez Rosję w poprzednim roku Inflant i utraconej jeszcze w 1563 ziemi połockiej.
Przeprowadził trzy zwycięskie kampanie zaczepne na terytorium państwa rosyjskiego, do których zmobilizował przeciwko 200-tysięcznej
armii rosyjskiej ok. 48 tys. żołnierzy wraz z silną artylerią oblężniczą. Batory zreorganizował wojsko (utworzono piechotę wybraniecką
wyposażoną w rusznice i toporki do budowy mostów i umocnień polowych). Korzystał także z bardzo przydatnej w zdobywaniu twierdz
formacji piechoty węgierskiej. W czasie pierwszej kampanii zdobył w sierpniu 1579 Połock.
29 maja 1580 w Wilnie miała miejsce ceremonia wręczenia Batoremu papieskich darów – czapki i miecza[5].
Druga kampania, przeprowadzona w 1580, doprowadziła do zdobycia Wielkich Łuk. Wojskom polskim poddały się zdemoralizowane załogi
Wieliża i Uświatu.
Dzięki zaciągnięciu pożyczki u książąt Rzeszy i przekazaniu 2/3 cła ryskiego na rzecz skarbu królewskiego, Batory mógł przeprowadzić już w
1581 następną kampanię, podchodząc w sierpniu pod mury Pskowa. Batory oblegał bezskutecznie to miasto przez sześć miesięcy
Jednakże na skutek wyczerpania i odcięcia wojsk moskiewskich w Inflantach, car Iwan IV zaproponował zawarcie pokoju. Przy mediacji
dyplomaty watykańskiego Antonia Possevina, wojna zakończyła się w styczniu 1582 podpisaniem rozejmu w Jamie Zapolskim, w wyniku
którego Rzeczpospolita odzyskała prawie całe Inflanty i Połock, a wojska Iwana IV zmuszone były do opuszczenia terytorium Inflan

8.

Stefan Batory – Reformy
Pomimo licznych sukcesów w walce z pro habsburską opozycją w kraju, do końca swojego panowania Stefan Batory nie był w stanie utworzyć
własnego stronnictwa politycznego. Pozostawił jednak po sobie wybitnego polityka – osobę, która doprowadziła do wyboru na nowego króla
Anny Jagiellonki – Jana Zamoyskiego. Ten najbliższy współpracownik króla, kanclerz wielki koronny planował m. in. utworzenie Kolegium
Królewskiego oraz reformę Akademii Krakowskiej.
Stefan Batory w okresie swojego panowania zasłynął również jako pierwszy monarcha, który przyjął Kozaków na żołd królewski. Stworzył w
ten sposób podstawy kozackich oddziałów rejestrowych. W skutek czego król zapewnił sobie ich poparcie w czasie zagrożenia tatarskiego.
Rzeczpospolita w czasie rządów Batorego została ponadto zdecydowanie wzmocniona. Władca akceptował rolę szlachty w kraju, a w
przypadku potrzeby uchwalenia nowych podatków – odwoływał się ponad sejmem do sejmików. Wyraził również zgodę na ustanowienie
Trybunału Koronnego w roku 1578. Miał on stanowić najwyższy organ sądu odwoławczego dla stanu szlacheckiego oraz duchowieństwa.
Dodatkowo również na tym sejmie król polski doprowadził do powołania piechoty wybranieckiej – była złożona z chłopów mieszkających w
dobrach królewskich.
Poza tym Stefan Batory jako pierwszy monarcha Rzeczpospolitej potwierdził zasady konfederacji warszawskiej w swojej przysiędze
koronacyjnej. Pomimo, iż był gorliwym katolikiem – katolicyzm uznał za podstawę swojej potęgi, przestrzegał jednocześnie zasad tolerancji
religijnej. Zachował odrębne prawa Żydów oraz Ormian. Powyższa działalność nie przeszkadzała mu w popieraniu zakonu jezuitów, których
obdarzył szczególną opieką – popierał zakładane przez nich kolegia oraz fundował dla nich kościoły.

9.

Śmierć i miejsce
pochówku
Przygotowując się do kolejnej wojny z Moskwą, polował w Puszczy Molawickiej – w
Kundzinie[7], ale po nagłej chorobie został przewieziony do pobliskiego Grodna, gdzie
wkrótce zmarł 12 grudnia 1586 r. Stefan Batory zmarł prawdopodobnie na mocznicę,
będącą schyłkowym stadium zwyrodnienia wielotorbielowatego nerek, co potwierdza
sekcja zwłok[8][9]. Został pochowany w katedrze wawelskiej w Krakowie. Po nim
królem polskim został obrany Zygmunt III Waza (1587–1632)

10.

INFO
● Prócz ojczystego języka węgierskiego władał biegle łaciną, włoskim i niemieckim.
Mimo zdolności językowych nie nauczył się później mówić po polsku.
● W działaniach wojennych przeciwko Habsburgom, wszczętych w 1557 roku,
zasłynął jako znakomity wódz.
● W 1565 roku został aresztowany w trakcie rozmów pokojowych przez cesarza
Maksymiliana II. Internowany w Wiedniu, odzyskał wolność w lecie 1567 roku. Po
powrocie na dwór siedmiogrodzki padł ofiarą intryg swego rywala, Kaspra
Bekiesza, doradcy Jana Zygmunta Zapolyi. Utracił zaufanie władcy, dotychczasowe
urzędy i wycofał się z działalności politycznej.