Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың мәні және инфрақұрылым

1. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың мәні және инфрақұрылым

АЛМАТЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
https://atu.kz/
Кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдаудың мәні және
инфрақұрылым
Экономика ғылымдарының кандидаты,
ЭиМ кафедрасының доценті
Эл.адрес: [email protected]

2.

Сұрақтар
1.Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың
мәні, қажеттілігі, негізгі бағыттары
2.Кәсіпкерлік инфрақұрылымының
мәні мен ерекшеліктері
3.Кәсіпкерлікті қолдаудың заманауи
институттарының дамуы: бизнесинкубаторлар, индустриалдық
аймақтар және технологиялық парктер

3.

ГЛОССАРИЙ
Ақпараттық жүйе – ақпараттық өзара іс-қимыл арқылы
белгілі бір технологиялық әрекеттерді іске асыратын және
нақты функционалдық міндеттерді шешуге арналған
ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың, қызмет
көрсетуші персоналдың және техникалық құжаттаманың
ұйымдастырылып, ретке келтірілген жиынтығы.
Банк – қызметті осы Субсидиялау
қағидаларын/тетікті іске асыру шеңберінде
жүзеге асыратын екінші деңгейдегі банк.
Банктік қарыз шарты – банк пен кәсіпкер
арасында жасалатын жазбаша келісім, оның
шарттары бойынша банк кәсіпкерге кредит
береді

4.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамытуды
мемлекеттік тұрғыдан қолдауға ерекше көңіл бөлініп
келеді. Бұл тұрғыдан алғанда мемлекеттік тарапынан
қабылданатын іс-шаралардың негізгі мақсаты
кәсіпкерліктің дамуы үшін құқықтық және
экономикалық жағдайларды қалыптастыру,
кәсіпорындардың тұрақты дамуы мен қызмет
жасауына қолайлы әріптестік қатынастарды орнату,
бәсекелік ортаны қорғау, қабылданатын экономикалық
шешімдердің кәсіпкерліктің дамуына ықпал жасау
тұрғысынан жүргізілуін қадағалау т.б.

5.

Мемлекеттік қолдаудың негізгі бағыттары,
нысандары, масштабтары республикадағы
кәсіпкерліктің даму аясында пайда болатын
экономикалық және әлеуметтік мәселелердің
сипаты мен өзектілігімен анықталады.
Қазақстандағы кәсіпкерліктің қалыптасуы мен
дамуы оны қолдау мен дамытудың мемлекеттік
бағдарламаларында қарастырылған.

6.

7.

Қазақстандағы кәсіпкерліктің қалыптасуы мен
дамуы оны қолдау мен дамытудың мемлекеттік
бағдарламаларында қарастырылған.Алғаш рет
бұл мәселелер 1991жылы қабылданған Қазақстан
Республикасының “Қазақ КСР-дағы шаруашылық
қызметтің еркіндігі мен кәсіпкерліктің дамуы
туралы” Заңында көрініс тапты.

8.

1992 жылы кәсіпкерлік қызмет нәтижесінде
пайда болатын мәселелерді шешу мақсатында “
Кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау туралы” Заң
қабылданды.
1992-2010жж., 1992-1994жж.,1994-1996жж.,
1996-1998жж.,1999-2000жж., 2001-2003жж.,
2004-2006жж., 2007-2008жж.және т.б жылдарға
арналған Қазақстан Республикасындағы
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамыту
бағдарламалары мен ісшаралар жүйесі жүзеге
асырылды.

9.

10.

Мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті қалыптастыру мен дамытудағы іс-шаралар
негізінде келесідей жағымды өзгерістерді атауға болады:
- Несиелер алу үшін жеңілдік беретін жағдайлар жасау;
- Екінші деңгейдегі барлық банктермен шағын кәсіпкерлік субъектілерін
несиелендірудің минималды мөлшерін орнату (банктің негізгі қарызынан
10%төмен емес деңгейде);
- Өндірістік объектілер мен алаңдарды, кеңсе орындарын сатып алуда оның құнын
белгілі бір уақыт аралы,ында бөліп төлеу, сонымен қатар оларды жалға беру
немесе сенімді басқаруға беру бойынша зағнамалық жеңілдіктер беру;
- Қызмет түрлерін анықтау, атап айтқанда импортты алмастыратын халық
тұтынатын тауарларды өндіретін кәсіпорындарды құру мен жұмыс істеп
тұрғандарын дамыту және агроөнеркәсіптік кешен өнімдерін тереңдетіп өңдеу
бойынша өндірістік жүйені дамыту;
- Жеке кәсіпкерлермен жеке кәсіпорындарды құру және тіркеу. Сонымен қатар
екінші деңгейлі банктерде олардың шотын ашу процедураларын жеңілдету;
- Бақылаушы және инспекциялық мемлекеттік органдар санын және олармен
көрсетілетін ақылы қызметтер санын қысқарту.

11.

“Қазақстан-2030” Стратегиясы, “Қазақстан Республикасының 20102014 жылдарға арналған үдемелі индустриялық-инновациялық
дамуының мемлекеттік бағдарламасында”, “Бизнестің жол картасы2020” бағдарламасында Қазақстанның экономикасын дамытудағы
кәсіпкерлік аяны ары қарай күшейтудің негізгі бағыттары анықталған.
Бұл тұрғыда басты мақсат- индустриялық-инновациялық және
технологиялық даму негізінде ұлттық экономиканы әртараптандыруды
жүзеге асыруға жетекші рөл берілген. Сондықтан да Қазақстанның
ұлттыұ экономикасының құрылымдық аясын жақсарту, салааралық
және аймақтық деңгейде кәсіпкерлік атқаратын қызмет аясын кеңейту
мақсаттарыбелгіленген.

12.

13.

Кәсіпкерлікті дамыту басымдықтары жүргізілетін құрылымдық, өнеркәсіптік
және сыртқы экономикалық саясаттарға сай болуы керек және олар аймақтық
саясаттың негізгі бағыттарымен байланыстырыла отырып жүргізіледі.
Жүргізілетін үрдістердің тұрақты болуын ескере отырып, кәсіпкерлікті
дамыту үшін оның қызмет етуінің ең тиімді салаларын дамыту көзделген.
Оларға мыналар жатады:
- Жергілікті өндірістік және өзіндік нарықтық жүйесі бар салалар;
- Өнімнің көп ассортиментін шығару мен өзгермелі сұранысқа бағытталған
салалар;
- Монополиялық үстемдігі жоқ салалар, яғни өнім номенклатурасы тұрақсыз
болатын және технологиялары жетілмеген, даму сатысындағы салалар.

14.

• Кәсіпкерліктің дамуына, кәсіпорындардың қуатты, экономикалық
құрылымдардың өндірістік желілеріне интеграциялық кірігуі
септігін тигізеді. Бұл жағдайда мәселені шешуде, ерекшк рөлді
қаржы-өндірістік топтар атқара алады. Мұндай интеграцияның
ұйымдастырушылық нысандары алуан түрлі: лизинг, франчайзинг,
белгілі бір қаржылық кепілдер бойыншақосалқы бөлшектерді
тасымалдауға деген ұзақ мерзімді контрактілер; сенімгерлік
операциялар; несиелік міндеттемелер(қарыздар) мен төлемдерді
және т.б қосқандағы өзара талаптарды есепке алудың вексельді және
басқа да нысандары. Өнеркәсіптік кәсіпорынды ұйымдастырудың
мұндай нұсқасының артықшылығы болып кәсіпкерлік үшін
кепілдендірілген өткізу нарықтарын, әсіресе өаржы өндірістік
топтардың экспорттық нарыққа қарқынды түрде шыққандығы болып
табылады.

15.

16.

Кәсіпорындарды қолдаудың тікелей нысандары
келесі критерийлер бойынша бөлінуі керек: шағын
кәсіпкерліктің дамуы үшін жалпы жағдайларды
қамтамасыз ететін инфрақұрылым элементтері мен
басқа да шаруашылық субъектілердің қатысуының
тікелей болуы. Мысалы: шағын кәсіпорындарға
тікелей салықтық жеңілдік беру. Олардың
болашақтағы инвестициялық жобаларын
жеңілдікпен қаржыландыру үшін бюджеттен
қаражаттың бөлінуі, шағын кәсіпорындарға тегін
пайдалануға немесе жеңілдікпен жалға алуға
мемлекеттік алаңдарды ұсыну және т.б.

17.

Кәсіпорындарды мемлекеттік қолдаудың қосымша нысандарын жанама
түрде – ірі және орташа өнеркәсіптік компанияларды, банктерді, сақтандыру
фирмаларын, қоғамдық (сауда-өнеркәсіптік палаталар, кәсіподақтар және
т.б) және халықаралық ұйымдарды ынталандыру арқылы жүргізу қажет.
Сонымен қатар кәсіпкерлікті дамытудың жалпы жағдайларын(оқу
орталықтары, бизнес инкубаторлар, технопарктер, лизингтік, консалтингтік
және аудиторлық фирмалар және т.б)қамтамасыз ететін шағын кәсіпкерлік
инфрақұрылым элементтерін іске қосу арқылы да жүзеге асырылады.
Сонымен қатар, кәсіпкерліктің дамуының жоғары деңгейін сыйақылау
ретінде, аймақтар мен жергілікті өкілдік органдарына субвенциялар мен
дотацияларды бөлу ретіндегі мемлекеттік қолдау нысандарын да жатқызуға
болады. Ірі кәсіпорындарға тапсырыстар беру, ал олардың өз кезегінде
шағын кәсіпкерлік нысанға тапсырыстың белгілі бір мөлшерін
орналастыруы жанама көмектің мысалы болып табылады.
Аталған топтастыру, кәсіпкерлікті қолдаудің жалпы мемлекеттік және
аймақтық бағдарламаларының міндеттерін шешу тетіктерін таңдау кезінде
қолданылуы мүмкін.

18.

Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың нысандарын
біріктіретін жоғарыда аталған топтарды құрамдастыру,
кәсіпорындардың қызметін жоспарлауға билік
органдарының әсер етуінің көптеген нысандарын
тәжірибелік тұрғыдан синтездеу мен терең түрде талдауды
қажет ететін міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.

19.

Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту кез-келген ел экономикасының негізі.
Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай, шағын және орта
бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін қолайлы
алғышарттар жасайды:
салалық және өңірлік монополизм жойылады
рынокта тауарлар мен қызметтер
көбейеді
жаңа жұмыс орындары ашылады
ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі
қоғам тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап
қалыптасады.
19

20.

«ДАМУ» ҚОРЫ АЙМАҚТАРДА БАСЫМДЫҚҚА ИЕ
САЛАЛАРДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ ДАМЫТУҒА
БАҒЫТТАЛҒАН МАҚСАТТЫ ҚАРЖЫЛАНДЫРУДЫҢ ОНДАҒАН
БАҒДАРЛАМАСЫН ІСКЕ АСЫРУДА.НЕГІЗГІЛЕРІ:
Аймақтық қаржыландыру бағдарламасы
«ДАМУ өндіріс»;
«Бизнестің жол картасы – 2020»;
Лизингтік мәмілелерді қаржыландыру
бағдарламасы;
Әйелдер кәсіпкерлігін микронесиелеу
бағдарламасы
20

21.

«Даму» бағдарламалары бойынша берілген
қаржының былай бөлінгенін байқауға
болады:
сауда
саласына
– 45,7%;
қызмет
өнеркәсіпке
көрсету
–17,2%
саласына –
24,2%
ауыл
шаруашылығына –
5,1%
құрылысқа –
5,2%
көлік пен байланысқа
– 2,7%
21

22.

Жаңа
өндірістерді
дамытуда
кәсіпкерліктің
бірінші кезекте,
шағын және орта
кәсіпкерліктің
бастамаларын
тежейтін негізгі
проблемалар:
кәсіпкерлікті қолдау
инфрақұрылымының дамымауы.
индустриялық инфрақұрылымның
дамымауы;
қаржыландыруға қол жеткізу және
қарыз алу құнының жоғары болуы;
Кәсіпкерлерге мемлекеттік қолдау көрсетудің бұл құралдары бюджет
заңнамасын жетілдіру шеңберінде өзгерістер мен толықтырулар енгізілген
«Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасының Заңында
көзделген.

23. Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау

Қазіргі уақытта шағын
кәсіпорындар жұмыс істеп
тұрған барлық
шаруашылық жүргізуші
субъектілердің 80 пайызын
құрайды. Республикада
шағын бизнес пен бір
миллионнан аса адам
айналысады

24.

Шағын бизнесті дамыту үшін үш
факторлық жағдайды ескеру қажет.
Олар:
-рұқсат
беруші
құжаттард
ың санын
азайту.
кәсіпкерле
рдің
құқығын
қорғайтын
жүйе
жасау;
-тексеруші
оргондард
ың санын
азайту;

25.

Шағын және орта бизнестің күрделі
проблемаларының бірі несиелік ресурстарды алудың
қиындығы.
Кәсіпкерлік банктен несие алудан
бес түрлі себппен бас тартады
пайыздық өсімнің
жоғары болуы
несие алу
мүмкіндігіне сенімнің
жоқтығы
кепілдік талаптың
тым қатаң болуы
банктердің
кәсіпкерлерден
аймақтық алшақтығы
ақпараттың
жетіспеушілігі

26.

Шағын кәсіпкерлікті
мемлекеттік қолдаудың
негізгі қағидалары:
шағын
кәсіпкерлікті
мемлекеттік
қолдаудың
кешенділігі
алдыңғы қатарлы
шетелдік
тәжірибені қолдау
инфрақұрылымды
дамытуда және
кәсіпкерліктің
ұйымдастырушыл
ық формаларын
таңдауда жағдай
туғызу

27.

Тест
Кең таралған түрі болып табылатын,
лицензия өнімнің қандай да бір түріне
сатылатын франчайзинг:
А)дара
Б)құрылымдық
Пайдасы болу аясы бойынша кәсіпкерлік
В)жүйелік
тәуекелдер бөлінеді:
С)кешендік
А)сыртқы, ішкі
Б)өндірістік
В)жергілікті
С) субъективті
Сақтандыру мүмкіндігі бойынша
кәсіпкерлік тәуекелдер бөлінеді:
А)жүйелі, жүйесіз
Б)желілік
В)кешенді
С)сатылық

28.

Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Адронов В.В. Корпоративное
предпринимательство:менеджмент, финансы, и
государственное регулирование. – Москва: Экономика, 2006 г.
2. Горфинкель В.Я.Предпринимательство М. ЮНИТИ,2006
3. Основы предпринимательство. Мамыров Н.К., Смагулова
Н.Т. и др., Алматы, Экономика, 1997 г.
4. Жеке кәсіпкерлік туралы ҚР-ның заңы. 2006жыл
5. Бизнес–планирование. Учебник /Под ред. В.М. Попова и
С.И. Ляпунова. – М.: финансы и статистика, 2003г.
6. Предпринимательство. Учебник /Под ред. М.Г. Лапусты. –
М.: ИНФРА-М, 2006г.