«Деструктивті діни ағым идеялогиясының қаупі» Діни экстремизмнің алдын алу жұмыстары

1.

Лекция тақырыбы:
«Деструктивті діни ағым
идеялогиясының қаупі» Діни
экстремизмнің алдын алу
жұмыстары
Дәріс беруші:
Сержан Пәрімұлы Култаев–
Жамбыл облысы әкімдігі “Дін
проблемаларын зерттеу орталығының” инспекторы

2.

Лат. destructivus «бұзу күші;
бүлдіруші күш; қиратушы
күш; талқандаушы күш», түбір
сөз destruere «сындыру,
қирату» мағыналарын береді.

3.

.
АҚПАРАТ АЛУ
КЕҢІСТІГІН
БАҚЫЛАУ
МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫ
БАҚЫЛАУ
САНАНЫ
БАҚЫЛАУ
ОЙЛАУ ЖҮЙЕСІН
БАҚЫЛАУ
СЕЗІМДІ
БАҚЫЛАУ

4. Діни сана дегеніміз не?

Діни сана дегеніміз белгілі
бір
діни
идеялармен
белгілі бір діни ілімнің
білімдері, құндылықтары
сонымен қоса белгілі бір
дінге немесе діни топқа,
діни ағымдарға қатысы бар
адамдар мен топтарды
айтады. Осындай діни
санадан
діншілдік
қалыптасады.

5. Діншілдік дегеніміз ?

Діншілдік дегеніміз
- ең
алдымен адамдардың тобы
немесе жеке адамның әлемге
деген
көзқарасының,
психологиясының, тәртібінің
өмір сүру салтының белгісі.
Ол
құбылсытарды
оқиғаларды,
қарымқатынастарды
сенім
тұрғысынан қабылдау және
бағалауда көрінеді. Қазіргі
кезде адамдарды діншілдігіне
байланысты алты типке бөліп
қарастыруға болады:

6. Адамдарды діншілдігіне байланысты алты типке бөліп қарастыруға болады:

1) Діни фанаттар
2) Діни фундаметалистер
3) Діни радикалистер
4) Діни экстремистер
5) Діни террористер
6) Дәстүрлі діни ұстанымдағы діншіл адамдар

7. Діни фанаттар

Діни
фанатизм анықтамасы
белгілі бір ой-тұжырымға, не іске
соқыр сенім негізінде, барынша
беріліп, өзінің көзқарасы мен ісқимылын соңғы шындық, ақиқат
ретінде
қабылдаумен
сипаталады. Діни фанатизм
негізі
соқыр
сенім
болғандықтан, ол жеке тұлғаның
дұрыс
ойлау
қабілетіне,
қоғамның даму заңдылығына
кереғар, қарама-қайшы. Әсіресе,
қоғамдық
санаға,
саясатқа
байланысты мәселелерде өте
қауіпті, дер кезінде тамырын
қимаса әкелетін зардабы да
орасан.

8. Діни радикалистер

Діни радикализмнің
анықтамасы
«өкіметтің
немесе қоғамның саяси жүйесінің тұрақтылығын
радикалды іс-әрекеттермен шаралардың көмегімен
жедел уақытта өзгертуге бағытталуын қолдау».
Радикализм – идеологияның өзі емес, ол
идеологияны таратудың іске асырудың, өзгертудің
түрі. Діни радикализм зайырлы, демократиялық
мемлекетті теократиялық мемлекетке өзгерту
әрекеттрі деп тұжырымдайды.

9. Діни экстремистер

Діни экстремизмге (лат.exnremus –шеткі) шектен тыс
көзқарастар мен әрекетерді ұстану, қоғамдағы тәртіп пен
нормаларды жоққа шығару ретінде анықталады.
Экстремизм – бұл қайсыбір проблемаларды шешуге
бағытталған ең шеткі діни дүниетанымды жақтаушылық
және радикалды іс-әрекеттер. Экстремизм әруақытта әр
қалай көрініс беретін өте күрделі құбылыс.
«Діни
келіспеушілікті тұтандыруға бағытталған,
азаматтардың қауіпсіздігіне, өміріне, денсаулығына,
құқығына, қауіп төндіретін іс-әрекеттерімен көрінетін
радикалды сенімдерді тарату» деп анықтама берген.

10. Діни террористер

Діни терроризм - [ лат. terror-қорқыныш, үрей] саяси мақсатты сылтауратып күш қолдану; Діни
терроризм – діннің атын жамылып ұйымдасқан
топ діттеген мақсатына жету үшін дүрсін-дүрсін
күш қолдану арқылы көрініс табатын әдіс. Қазіргі
жағдайларда діни террористер, қоғамдық мәндегі
ғимараттарды басып алу, жарып жіберу,
ұшақтарды алып қашу және өзге де әрекеттерге
барады. Террористік әрекеттер қашан да жариялы
түрде жүреді және қоғамға, билікке әсер етуге
бағытталады

11. М.А.Уахабтың мазхабын ұстанушылар (Псевдосалафилер)

Салафилер
Мадхалилер
Суруриттер
Тәкфир әл-хиджра
Джихадистер

12. Псевдосалафиліктің белгілері

1) Қайтыс болғандарға құран бағыштамайды
2) Дәстүрді мойындамайды
3) Бетті сипамайды
4) Мәзхабты мойындамайды
5) Дәстүрлі музыкалық аспаптарды, сурет
салуды харам деп есептейді.
6) Ата-бабаларымыздың зияраттын шірік деп
есептейді
7) Қара паранжаны киюді уәжіп деп санайды т.б.

13.

«Хорожа» етістігінен шыққан сөздің
мағынасы
бөлініп
шығу
деген
мағынаны білдіреді. Яғни көпшілік
жамағаттан кеткен «Харажиттік» діни
саяси топ пайда болады. «Хукму
лиллаҺ» үкім тек Алла шығарады – деп
түсінеді.

14.

Тәкфир әл-хижра
Тәкфир және һижрат жамағаты деп
даңқы
шыққан
мұсылмандар
жамағатының принципы мен ойпікірлері
Мысыр
түрмелерінде,
әсіресе 1965 жылы жалпы тұтқынға
түскен
мұсылмандардың
ішінен
Мысыр
президенті
Жамал
Әбдунәсырдың бұйрығымен Сайд
Қутуб пен оның пікірлес бауырлары
өлім жазасына тартылғандарынан соң
нақты мазмұнға ие болады.
Негізін салған - Сейид Кутуб, Шейх
Абдулфаттах Исмаил, кіші бауыры
Али Исмаил, кейін косылған Шукури
Мустафа.

15. Такфирлердің белгілері

Исалм дінінің парыз саналған амалдардың біреуін
орындамаған немесе кейбіреулерін орындаған адам
кәпір.
Бір адамның толыққанды мұслман болғандығы айқын
түрде белгілі болғанға дейін күту керек. Оған дейін
кәпір.
Үлкен күнә жасаған адамды кәпір
Бір мұсылман кәпірді кәпір деп үкім шығармаса өзі кәпір
болады
Имамдар кәпір олардың артында тұрып намаз оқуға
болмайды.
Мектеп, Университет, Колледж де оқитын жұмыс
істейтін адамдардың бәрі кәпір
Заңға бағынатын адамдар кәпір

16.

Бұл ұйым ҚР заңы бойынша 2014 жылы
тыйым салынған «Такфир уаль-Хиджра»
жамағатын
айтуға
болады,
қысқаша
айтқанда Тәкпіршілер ағымы

17.

Ресейлік ғалым Александр Кныштың зерттеуі
бойынша «Ең алғашқы Иудаизм дінінен шыққан
Сикари сектасы», Христиан дінінен Крест
жорығы,
ал
Ислам
атын
жамылған
«Харижиттер» сектасы террорристік ұйым
болған.
Пайғамбарымыз (с.ғ.с) бұл топ жайлы өзінің
хадисінде: «Ақырзаманда ақыл тоқтатпаған бір
қауым жастар шығады, олар адам заттың ең
жақсы сөзін айтады, ол Харижиттер. Діннен оқ
қалай нысаннан тесіп өтетін болса, ол адамдар
да діннен солай шығып кетеді. Неге дегенде?
«Себебі олар адамдарды өлтіреді» - деп айтқан.

18. Радикалды псевдосалафилік діни-саяси ағымның қаупі және белгілері

Радикалды псевдосалафилік дінисаяси ағымның қаупі және
белгілері
Антиинтеллектуализм
– ақыл-ойдың көмегімен
таным мүмкіндігін жоққа шығару. Күнделікті
мағынада-зиялылар мен зияткерлік жұмысқа деген
дұшпандық пен сенімсіздік. Ол ғылымға, әдебиетке
немесе білім беру жүйесіне шабуыл жасау сияқты
әртүрлі нысандарда көрінуі мүмкін. (Адамның
ақылының жемістеріне қарсы, философия харам,
логика харам, калам харам, ақланияға қарсы шығу,
дамуды еркін пікірді шектеу)

19.

Антиистаризм – Тарихқа қарсы шығу, өз ұлтының
ұлы тұлғаларын мойындамау. Бұрынғы ата-бабаларын
кәпір, мушрик (серік қосушы), адасқанға шығару.
Тәуелсіздік алған соң мұсылман болдық деп есептеуі.
Антисистема – Қоғамда құрылған жүйеге қарсы
шығу. Әдеп-ғұрып, салт-дәстүр. (Беташар, келіннің
үлкенге сәлем салуы, құран бағыштау, зиярат т.б).
Мемлекет тарапынан құрылған заңды жүйелерді
мойындамау.
Культ смерти – Өлім культы. Адамды өлімге қарай
итермелеу. Ақырзаман, апокалипсис, армагеддон осы
ұғымдарға спекуляция (өз мақсатында пайдалану)
жасау.

20.

21.

Діни
камуфлаж – Жасаған қылмыстарын діни
құндылықтар арқылы жабу (Намаз оқымаған адамды
кәпірге шығарып, дүние мүлкін тартып алу, теракт т.б)
Дінді саясаттандыру – Дінді саяси мүдделер үшін
құрал қылып пайдалану.
Крайний регеризм – Шектен тыс немесе негізсіз
тиымдар. Харам болмаған үкімдерді харам деңгейіне
көтеру. (Наурыз харам, ел таңба, ән ұран айту харам,
әскер харам т.б)
Ревизия жасау – Мың жылдан аса қазақи
мұсылманшылықпен
қалыптасқан
құндылыққа
ревизия жасау. (Айтыс, мәуліт, неке, ас, құдай тамақ,
әруақтарға Құран бағыштау т.б)

22. Радикалды және деструктивті діни ағым ұстанушылармен күресудің 3 тәсіл бар

Психологиялық (Психотерапия) – ДДА мүшелерімен
кездесу кезінде ақыл-ойлары зақымданғандығы байқалады.
Тіркеуде тұрған адамдар.
Құқықтық шаралар – Құқық қорғау органдарының
арнайы шаралары. (Псевдосалафилік діни идеялогиясын
насихаттаушылардың тыйым салынған лекциялар, діни
әдебиеттері
авторлары:
Саид
Бурятский,
Халил
Абдужаппаров, Октам Абу Абдурахман, Назратулла Әбу
Марьям, Абдусалям Әбу Зайнаб, Ділмұрат абу Мұхаммад,
Абдурахим абу Ибрахим, М.А.Уахабтың «Үш негіз», «Төрт
ереже»,
«Китабут-Таухид»,
«Кашфуш
шубухат
(Күмандарды тарқату)», «Науахидуль-Ислам») осы
адамдардың лекциялары

23.

24.

25.

26.

27.

28.

Теологиялық әдістер
Теологиялық коррекцияның 3 бағыты
бар:
1. Дінтану, исламтану, теология
2. Бұрынғы
радикалды
оңалту
жұмысына тарту
3. Радикалды
тұлғаның
отбасын
(әлеуметтік) жұмылдыру

29.

Ислам тарихындағы алғашқы
дерадикализация әдісі
а)Ұғымдарға (термин) дұрыс анықтама беру (Тақдидульмусталақ)
Ибн Касирдің жеткізгені бойынша Пайғамбар
заманында сахаба Ибн Аббас р.а Харижилердің 12
мың адамның 2 мыңын райынан қайтарған.
ә)Діни
саланың
субьектілеріне
ғылыми
инвентаризация жасау (Ар-Радия, рудуд, қарсы
контраргументтер жазу) (Муназзара-тартысу әдісі)
Ислам әлемінің ғалымдары: Имам Шафиғи, Абу
Ханифа, Абул Хасан Ал-Ашари, Абуль-Кахл ӘльБағдади, Ибн Касир, Имам Матуруди.

30.

Діни жалған идеялогиялық торларды
бейтараптандыру
Ибн
Таймия
және
М.А.Уаххаб
3-ке өледі
Таухид
Хижра
Такфир
Дәстүрлі
ислам
ұстанушыл
ары Таухиді
бөлмеген
Шахид
Жиһад

31.

Таухид (Аллаға сену, жалғыздығына ең
жоғарғысы Лә иләһә иллаллаһ) Иман 70
дәрежеден тұрады, ең төменгі деңгейі
жолдағы кедергі тасты алып тастау. Ал олар
7-8 шарт қосады (Шуруту Лә иләһә
иллаллаһ)
Таухид шарты. Алматы қаласында 2016
жылы болған теракт жасаған Р.Куликбаевтің
қалтасынан қағаз шыққан.
Ал, Бухариден келген хадисте «Азан дауысы
шыққан жер мұсылман елі» - деп айтқан,
яғни «Даруль-Ислам» деген сөз

32.

Такфир – (Ауқымы тар ұғым) Күпірлік немесе сенімді
жасыру, кәпір болды. Сенбейтін адам дегенге саяды.
Бұл мәселеде үкім шығаруды кез-келген адамға
қатысты шығаруға тыйым салынады. Ғұлама, қази,
шейхтар, шариғатпен басқарылатын елдерге тән.
Бухариде келген хадисте «Кәпір емес адамды кәпір
деп айтса, ол адам ондай болмаса сөз иесіне оралады»
- деген.
Жихад – (Ауқымы кең ұғым) Нәпісмен күрес, дағуат
жолындағы күрес, қарулы күрес. Пайғамбарға сахаба
келеді соғысқа бару туралы. Фурқан сүресі 52 аят
«Құран арқылы насихат жасау». Ибн Қайюм 12
анықтама жасаған.
Хижра – (Ауқымы кең ұғым) Арам нәрселерден
қашқан адам, қауіпті жерден қауыпсіз жерге көшу.
Қазақ жері бұл шарттарды орындап тұрған ел.

33.

Шахид – (Ауқымы кең ұғым) Отанын қорғап кетсе,
отбасын қорғау, өрт кезінде қайтса, суға бату. Дінін
қорғап кетсе т.б. Ал Құранда «Өз өздеріңді
өлтірмеңдер», «Бір адамды өлтіру бүкіл адам баласын
өлтіру мен тең» деген, «Денсаулық берілген аманат»
емес па адам баласына.

34. М.А.Уаххаб «Қазіргі мұсылмандар заманның мүшриктері» - деп атайды

16 томдық «Ғұламалар комитеті жазған» еңбек бар, ол
(Ад дурарус сания филь ажуиба-Ан-Надждия)
Мекке халқы кафир, Мадина халқы кафир, Рашидиттер
династиясы кафир, Мысырлықтар даулатуль-куфр,
Османдықтар даулатуль-куфр деген терминдер осы
еңбекте көп кездеседі.
«Науахидул-Ислам»
еңбегінде
М.А.Уаххаб
4қағидасында «Кімде-кім осы түсіндіруді қабылдамаса,
қабылдамаған адамға такфир жасамаса, оның
күпірлігінде күманы болса, немесе оның мазхабы дұрсы
деп есептесе, ондай адамның өзі кәпір» - деп үкім
шығарған.

35.

Мұхаммед Абдулуаххаб
Насруддин ал-Албани
Абдул-Азиз Ибн Баз
Ибн Солих ал-Усеймин

36. Кітаптары:

Үш негіз
Төрт ереже
Китаб ат-
Таухид

37. Дәстүрлі емес діни ағымның ықпалына түскен азаматтардың тұлғасындағы өзгерістер төмендегідей:

Күнделікті қолданыстағы
сөздерді араб терминдерімен ауыстыра бастайды.
Әсіресе "Ахи", "Ухти", "Джазака Аллаһума
хайран", "Джахил", "Мушрик", "Мунафиқ",
"Бидғат",
"Харам",
"Аузубиллаһ",
"Әстағфируллаһ" деген сөздерді өте жиі еститін
боласыз. Бұлардың бірқатары діни термендер
болса, ал енді бірі күнделікті қолданыстағы
қарапайым сөздер (Бауыр, қарындас).

38.

Өзінің негізгі атынан бөлек "куня" яғни лақаб
аттар ала бастайды. "Абдуллаһ", "Сейфуллаһ",
"Халид", "Хамза", "Салахаддин" т.б.. Бұл
аттардың
барлығы
ислам
тарихандағы
қаһарман қолбасшылардың аттары болып
табылады. Алғашында бұл есімдер оларды өжет,
қайсар әрі батыл болуға себеп болса, кейіннен
заңсыз әрекеттерді жүзеге асыру барысында
ешкім танып қоймасын (әсіресе құқық қорғау
органдары) деген мақсаттағы бір құралға
айналады.
Бұл
да
өзін
жасырудың
(конспирация) бір түрі.

39. Қазақстанда экстремистік, террористік деп танылған сот органдарымен тыйым салынған діни ұйымдар

10.«Лашкар-и-Тайба» 2005 ж.
1.Аль-Каида» 2004 ж.
2.«Шығыс
Түркістандағы 11.«Әлеуметтік реформалар Қоғамы»
2005 ж.
исламдық қозғалыс» 2004 ж.
3.«Өзбекстандағы
қозғалыс» 2004 ж.
исламдық
12.«Шығыс Түркістанды азат ету
ұйымы» 2006 ж.
13. «АУМ Синрике», 2006 ж.
4.«Күрд халық конгресі» 2004 14.«Түркістан ислам партиясы» 2008
ж.
ж.
5.«Асбат аль-Ансар» 2005 ж.
15.«Халифат солдаттары» 2011 ж.
6.«Мұсылман бауырлар» 2005 16. «Хизб ут-Тахрир аль-Ислами» 2005
ж.
ж.
7.«Талибан» қозғалысы 2005 ж.
8.«Боз Ғұрт» 2005 ж.
9.«Орталық
моджахедтерінің
2005 ж.
Азия
жамағаты»
17. РҚБ«Сенім.Білім Өмір» 2012 ж.
18.“Таблиғи жамағат” 2013 ж.
19 «Ат-такфир уаль-хиджра» 2014 ж.
20. “Ислам мемлекеті” 2015 ж.
21. «Ан - Нусра фронты» 2015 ж.
22. «Йакын Инкар» табли жамағаты
бағыты. 2018 жыл 10 қазан
экстремистік ұйым болып табылады
39

40. ХИЗБУТ-ТАХРИР

Хизб-ут Тахрир» (Азаттық партиясы) –
бейресми діни-саяси партия. Оның толық
атауы «Хизб-ут Тахрир әл-ислами» деп
аталады. Іргесін қалаған Мысырда дүниеге
келген
палестиналық
шейх
Тақиуддин
Набхани.
Әубаста
ол
«Әл-Ихуан-улмуслимин»
(«Мұсылман
бауырластығы»)
ұйымының
Иорданиялық
бөлімшесі
қатарының белсенді жетекшілерінің бірі
болған. Кейінірек белгілі бір діни мәселеде
(ақида (сенім) бойынша) ұйым мүшелерімен
келісе алмағандықтан ол ұйымнан шығып
кетеді. Өзге палестиналық арабтармен бірігіп
1953 жылы «Хизб-ут Тахрир» партиясын
құрады. Бұны құрудағы басты мақсаттары –
Палестина жерін израильдік басқыншылардан
азат ету болған. Бірақ Хизбут-тахрир бүкіл жер
бетінде
халифат құруды көздейді және
террористік ағым болып есептеледі.

41. ТАБЛИҒШЫЛАР

«Таблиғи Жамағатты» Таяу Шығыс пен
Үнді түбегіндегі ықпалды діни ұйымның
бірі Таблиғ исламия (исламдық насихат)
деп аталады. Қазіргі таңда Қазақстан,
Ресей елдерінде заң бойынша тыйым
салынған бұл ұйым 1926-жылдан бері
белсенділік көрсетіп келеді. Оның негізін
қалаған - Мұхаммед Ілияс әуелде
қарапайым диқан болатын. Исламдық
насихат ұйымының ошақ, орталығы
Үндістандағы
медресе
(марказ)
«Низамуддин», Пакистандағы «Райванд»
және
Бангладештегі
«Кокрайл»
медреселері табылады. Ұйымды алғаш
құрған Мұхаммед Ілиястан кейін оның
басшылығы осы ғұламаның ұрпақтарының
қолына өткен болатын. Исламдық насихат
ұйымы жыл сайын аталған қалаларда
әлемдік құрылтай өткізіп отырады.

42. «Талибан» ұйымы қайда және қалай пайда болды?  

«Талибан» ұйымы қайда және қалай пайда
болды?

43. «Талибан» араб тілінде «талиб» – ізденуші, шәкірт мағынасын білдіреді. Өткен ғасырдың 80-ші жылдары Кеңес үкіметі коммунистік

идеологияның аясын кеңейту мақсатымен
Ауғанстанға басып кірді. Кеңес әскері коммунистік
идеологияны қолдамаған дін адамдарын аяусыз қырып жойды.
Осы кезде босқын болып Пәкістан жеріне қашқан Ауған
жеткіншектері Пешевардағы Диобенттік бағыттағы Хаккани
медресесінде
білім
алады.
Диобенттік мектеп – фиқһта ханафи мәзһабы, ақидада матруди
мектебін ұстанады. Үндістанның Деобенд қалашығында 1866
жылы Рашид Ахмед Гангуһи және Мұхаммед Қасым
Нанутеби құрған бұл мектеп ағылшын империализміне қарсы
құрылған. Алайда, қозғалыс мүшелері ислам шариғатын
қатқыл ұстануымен ерекшеленеді. Осы Деобенттік бағыттағы
Хаккани медресесінде білім алған пуштун жастары (таліптер)
1989 жылы Кеңес Үкіметінің әскері кері шегінгенде,
Ауғанстанның
ішкі
саясатына
араласа
бастады.

44. Дар уль-Улюм Деобанд (хинди दारुल उलूम देवबन्द, урду دارالعلوم دیوبند‎, «Обитель знания») — один из крупнейших религиозных и

Дар уль-Улюм Деобанд (хинди दारुल उलूम
दे वबन्द, урду ‫ »دارالعلوم دیوبند‬,Обитель знания») — один
из крупнейших религиозных и академических
центров исламского мира, место зарождения
движения деобанди. В Индостане это крупнейшее
учреждение по распространению и продвижению
ислама и самый большой образовательный центр в
области исламских наук.

45.

Сүннет екен деп
кәпір болса да
берме азар, Көңілі
қатты, тіл азардан
Құдай
безер!
Ахмет Ясауи

46.

Адамдық борышың Өмiрiңдi сарп қыл
–
өлгенiңше,
Халқыңа еңбек
Жоба тап,
қыл.
Жол көрсет,
Ақ жолдан
Келешек қамы
айнымай
үшiн.
Ар сақта, оны бiл. Қайтадан
Талаптан да бiлiм қайрылып
мен өнер үйрен,
Қауымға келмейсiң.
Бiлiмсiз,
Барыңды,
Өнерсiз,
Нәрiңдi
Болады ақыл тұл. Тiрлiкте бергейсiң.
Мақтанға салынба Ғибрат алар
Мансаптың тағы артыңа iз
үшiн.
қалдырсаң –
Нәпсiңе билетпе
Шын бақыт‚
Басыңның бағы
Осыны ұқ,
үшiн.
Мәңгiлiк өлмейсiң!

47.

Кеше бала ең келдің ғой
талай жасқа
Көз жетті бір қалыпта
тұра алмасқа
Адамды сүй Алланың
хикметін сез
Не қызық бар өмірде
онан басқа

48. ҚОРЫТЫНДЫ

Дәстүрлі діндер өздернің қасиетті жазба кітаптарында
ешқандай экстремистік идеяларды қамтымайды. Керсінше
адамдарды татулыққа, адам сүйгіштік пен кешірімді болуға
шақырады.
Ал дәстүрлі емес діни ағымдарда фанаттық
экстремистік идеялар басым болып келді. Сондықтан біз
рухани аш жастарға дәстүрлі діндерді дұрыс насихаттасақ
сонда экстремизм мен терроризмнің алдын аламыз деп
сенімді түрде айта аламыз. Қазақстанда дәстүрлі дінге Ислам
дініндегі ханафи мазһабы және христиан дініндегі
православие бағыты жатады.