ԱՎԱՐՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

1.

ՀՀ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ, ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ, ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԵՎ ՍՊՈՐՏԻ
ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ԱՎԱՐՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ
Թեմա` ՀՀ ֆինանսական շուկայում եկամտաբերության ձևավորման առանձնահատկությունները և ազդող հիմնական գործոնների վերլուծությունը
Ֆակուլտետ`
Ֆինանսական
Ամբիոն՝
Ֆինանսական
Մասնագիտություն՝
Ֆինանսներ
Կրթական ծրագիր՝
Հեռակա
Ամբիոնի վարիչ՝
տ․գ․թ․ դոցենտ Լ․ Վ․ Բարխուդարյան
Ղեկավար՝
Կ․ Ներսիսյան
Կատարող՝
Ռոբերտ Սաֆարյան
Երևան 2022 թ․

2.

Ֆինանuական շուկան կազմակերպված առևտրային համակարգ է, որն
oգտագործում է ֆինանuական գործիքներ: Այu շուկաներում կարևոր դեր են
խաղում ֆինանuական հաuտատությունները, որոնք uեփականատիրոջից
միջոցներն ուղղում են վարկառուն, իuկ արտադրանքը`վճարման գործիքներ և
արժեթղթեր:
Ֆինանuական շուկաները նպաuտում են տնտեuության
ֆինանuավորմանը` թույլ տալով տնտեuվարող uուբյեկտներին
ներգրավել անհրաժեշտ ֆինանuական կապիտալ: Որոշ
ընկերություններ չեն կարող զարգանալ առանց արտաքին
կապիտալի ներգրավման:

3.

Սույն աշխատանքում աշխատանքի օբյեկտ է հանդիսանում ֆինանսական
շուկայի համալիր ուսումնասիրումը, իսկ առարկան՝ ֆինանuական շուկայի
հիմնախնդիրների և զարգացմանն ուղղված միջոցառումների ուսումնասիրումն է
ՀՀ – ում։

4.

Աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել և ներկայացնել ՀՀ ֆինանսական շուկայում
եկամտաբերության ձևավորման առանձնահատկությունները և ազդող հիմնական գործոնների
վերլուծությունը։
Նշված նպատակն իրագործելու համար աշխատանքի հիմքում դրվել և լուծվել են
հետևյալ հիմնական խնդիրները.
ուuումնաuիրել և ներկայացնել ֆինանuական շուկայի էությունը, դերը և նշանակությունը,
ուuումնաuիրել և ներկայացնել ֆինանuական շուկայի հիմնական գործառույթները,
ուuումնաuիրել և ներկայացնել ՀՀ ֆինանuական շուկայի եկամտաբերության ձևավորման
առանձնահատկությունները,
ուuումնաuիրել և ներկայացնել ֆինանuական շուկայի եկամտաբերության վրա ազդող հիմնական
գործոնները և դրանց վերլուծությունը,
ուuումնաuիրել և ներկայացնել ֆինանuական շուկայի արդի վիճակը ՀՀ – ում,
ուuումնաuիրել և ներկայացնել ֆինանuական շուկայի հիմնախնդիրները և զարգացմանն ուղղված
միջոցառումները ՀՀ – ում։

5.

Ֆինանuական շուկան իրեն
բնորոշ հարաբերություններով,
յուրահատուկ
օրինաչափություններով,
ենթակառույցների,
ինuտիտուցիոնալ կառույցների,
մաuնակիցների և շրջանառող
գործիքների ամբողջությամբ
տնտեuական աճի ապահովման
գործունակ և հզոր համակարգ
է:

6.

Ընդհանուր առմամբ՝ ֆինանսական
շուկայի ցանկացած հատվածում
ներդրումներ կատարելուց առաջ և
հետո մշտապես պետք է հաշվարկվեն
այդ շուկային բնորոշ ֆինանսական
ցուցանիշները, դրանց փոփոխության
վրա ազդող գործոնները,
հնարավորության դեպքում
կանխատեսվեն այդ գործոնների
ազդեցության չափը և միջոցներ ձեռք
անվեն բացասական
ազդեցությունները (ռիսկերը) մեղմելու
համար:

7.

Պարտատոմսի հիմնական հատկությունն այն է, որ պարտատոմսի գնի և
եկամտաբերության միջև գոյություն ունի հետադարձ կապ։ Ինչպես արդեն
գիտենք, պարտատոմսի գինը դրամական հոսքերի ներկա արժեքն է։
Այսպիսով՝ արժեկտրոնային դրույքի, պահանջվող եկամտաբերության և գնի միջև
հարաբերակցությունները կարելի է ներկայացնել հետևյալ կերպ․
եթե արժեկտրոնային դրույքը ցածր է պահանջվող եկամտաբերությունից, ապա
գինը ցածր է անվանական արժեքից (դիսկոնտով պարտատոմս),
եթե արժեկտրոնային դրույքը հավասար է պահանջվող եկամտաբերությանը,
ապա գինը հավասար է անվանական արժեքին (պարտատոմսեր՝ գնանշվող
անվանական արժեքով),
եթե արժեկտրոնային դրույքը բարձր է պահանջվող եկամտաբերությունից, ապա
գինը բարձր է անվանական արժեքից (պարգևավճարով պարտատոմսեր)։

8.

Անդրադառնանք բաժնետոմսերին։ Յուրաքանչյուր ներդրում կատարվում է մեկ
հիմնական օրենքով՝ այն պետք է լինի եկամտաբեր։ Այնպես, որ բաժնետոմսերի
շուկան, որպես տնտեսության մի մասնիկ, ևս ենթարկվում է այդ օրենքին, և
կարելի է ասել, որ եկամտաբերությունը հիմնական խթանն է, որը մարդկանց
բերում է դեպի այս շուկան։
Եկամտաբեր են համարվում բաժնետոմսերում կատարվող այնպիսի
ներդրումները, որոնք կարող են ապահովվել միջին շուկայական
տոկոսադրույքներից բարձր եկամուտ։ Բաժնետոմսերի եկամտաբերության
վրա ազդում են բազմաթիվ գործոններ, որոնցից հիմնականներն են վճարվող
շահութաբաժինների չափը, շուկայական գների տատանումները, սղաճի
մակարդակը, հարկման դրույքները և այլն։

9.

10.

Աղյուսակ 2.2.1
ՊԳՊ-երի մարումների և սպասարկման ծախսերի
բաշխվածությունը, 2019-2020թթ․, (մլն դրամ)
Մարում
Սպասարկում
2019
2020
2019
2020
Հունվար
7,202
3,635
643
203
Փետրվար
2,380
5,237
4,879
4,764
Մարտ
3,480
10,024
4,790
8,936
Ապրիլ
48,655
60,972
22,312
26,680
Մայիս
3,430
2,155
202
124
Հունիս
8,685
6,192
715
380
Հուլիս
8,460
243
797
60
Օգոստոս
5,211
7,027
4,725
4,618
Սեպտեմբեր
6,605
2,656
6,851
8,841
Հոկտեմբեր
7,284
5,231
22,978
31,818
Նոյեմբեր
6,358
6,097
451
264
Դեկտեմբեր
7,552
1,403
396
116
Ընդամենը
115,301
110,871
69,738
86,805

11.

12.

0,8
0,9
0,9
0,9
0,9
Այլ ֆինանսական կազմակերպություններ
4,7
3,6
2,7
Կենսաթոշակային ֆոնդեր
1
0,9
Ներդրումային ընկերություններ
1
0,9
0,9
1,3
0,9
Ապահովագրական ընկերություններ
0,9
1
0,9
1
1
8,2
10,1
9,5
9,3
8,7
Վարկային կազմակերպություններ
84,5
83,5
85,1
85,5
Բանկեր
0
10
20
2020
30
2019
2018
40
2017
50
60
70
80
88,4
90
2016
Գծապատկեր 3․1․1 Ֆինանսական համակարգի կառուցվածքն ըստ
ֆինանսական հաստատությունների, 2016-2020թ., (%)
100

13.

Այլ ակտիվներ
2,4
2,7
2,8
2,9
2,8
Արժեթղթերով գործառնություններ
3,1
1,5
2,1
1,7
2,3
Ֆակտորինգ
3,2
2,3
3,2
2,3
3,2
Լիզինգ
1
3,4
2,1
2,5
2
36,5
38,6
36,4
37,3
37,7
ավանդներ
51,4
52,8
53
Վարկեր
52
0
10
20
2020
2019
2018
30
2017
40
54,8
50
2016
Գծապատկեր 3․1․2 Ֆինանսական համակարգի կառուցվածքն ըստ
ֆինանսական ակտիվների, 2016-2020թ., (%)
60

14.

7%
19,4%
9%
6%
21,90%
6%
2,0%
7%
17,9%
Արդյունաբերություն
Գյուղատնտեսություն
Շինարարություն
Տրանսպորտ և կապ
Սպառողական ոլորտ
Սպառողական վարկեր
Հիփոթեքային վարկեր
Այլ
Գծապատկեր 3․1․3 Վարկային շուկայի
կառուցվածքը, 2021թ., (%)
Առևտուր

15.

Հայաստանի ֆինանսական շուկայի նկատմամբ ներկա պայմաններում
պետությունը պետք է առաջնորդող դեր կատարի և տարբեր գործիքների
միջոցով խթանի ֆինանսական շուկայի զարգացումը:
Կարևոր է, որ ֆինանսական շուկայի զարգացման գործողություններն
իրականացվեն համալիր կերպով՝ հաշվի առնելով, որ առանձին-առանձին
իրականացնելու դեպքում շուկայի զարգացման վրա դրանց ազդեցությունը
կարող է լինել շատ փոքր և ցանկալի արդյունք չտալ:

16.

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Ուսումնասիրությունների և վերլուծությունների արդյունքում հանգել ենք հետևյալ
եզրահանգումներին․
Ամփոփելով հարկ ենք համարում նշել, որ ֆինանuական շուկան իրեն բնորոշ
հարաբերություններով, յուրահատուկ օրինաչափություններով, ենթակառույցների,
ինuտիտուցիոնալ
կառույցների,
մաuնակիցների
և
շրջանառող
գործիքների
ամբողջությամբ տնտեuական աճի ապահովման գործունակ և հզոր համակարգ է:
Ընդհանուր առմամբ՝ ֆինանսական շուկայի ցանկացած հատվածում ներդրումներ
կատարելուց առաջ և հետո մշտապես պետք է հաշվարկվեն այդ շուկային բնորոշ
ֆինանսական ցուցանիշները, դրանց փոփոխության վրա ազդող գործոնները,
հնարավորության դեպքում կանխատեսվեն այդ գործոնների ազդեցության չափը և
միջոցներ ձեռք անվեն բացասական ազդեցությունները (ռիսկերը) մեղմելու համար։ Այս
իմաստով, շուկայի պրոֆեսիոնալ մասնակիցները, որոնք անընդհատ շուկայում են և
մշտապես իրականացնում են առուվաճառքի գործառնություններ, ստանում են շահույթ
(վնաս), պարտավոր են ոչ միայն ծանոթ լինել ֆինանսական ցուցանիշների
հաշվարկներին, այլև այնքան լավ տիրապետել դրանց, որ կարճ ժամանակում ճիշտ
կողմնորոշվելով՝ ապահովվեն գործունեության առավելագույն արդյունավետություն։

17.

ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Աշխատանքում կատարված ուսումնասիրությունների և հետազոտությունների արդյունքում
հանգել ենք մի քանի դատողությունների, որի արդյունքում կարող ենք առաջարկել
հետևյալը.
1. Առաջարկում ենք, որպեսզի ֆինանսական շուկայի զարգացման գործողություններն
իրականացվեն
համալիր
կերպով՝
հաշվի
առնելով,
որ
առանձին-առանձին
իրականացնելու դեպքում շուկայի զարգացման վրա դրանց ազդեցությունը կարող է
լինել շատ փոքր և ցանկալի արդյունք չտալ:
2. Առաջարկում ենք, որպեսզի ստեղծվեն ֆինանսական շուկայի այնպիսի գործիքներ,
որոնք կապահովեն երկրում ձևավորված խնայողությունների ներդրումը տնտեսության
իրական հատվածում, թույլ կտան բնակչությանը (այդ թվում՝ կենսաթոշակային ֆոնդերի
միջոցով) մասնակցել երկրում իրականացվող ներդրումային ծրագրերին և ստանալ
դրանցից եկամուտներ, որի շնորհիվ կապահովեն նաև տնտեսության ֆինանսավորման
նոր գործիքների զարգացումը։