Несеп тас ауруы. Несепағар, қуық және зәр шығару арнасының тастары

1. Тақырыбы: «Несеп тас ауруы. Несепағар, қуық және зәр шығару арнасының тастары.»

2. Жоспары:

І.Кіріспе
1. Тастардың пайда болу теориялары
2. Тастардың классификациясы
ІІ.Негізгі бөлім
1.Себептері
2.Симптомдары
3.Несепағарлардағы тастар
4.Зәр шығару арнасындағы тастар
5.Қуықтағы тастар
6.Несеп-тас ауруының диагностикасы
7.Емі
8.Асқынуы
9.Болжау және алдын алу

3.

Кіріспе
Несеп тас ауруы - зәр шығару жүйесінің
патологиясы, онда зәр шығару жолдарының кез келген
бөлімінде тас болады. Тастар несеп бөлінуінің жоғары
тұрған органдарында – бүйректе пайда болуы мүмкін
және несеп шығару жолдарында (цистит, уретрит)
қабынуды тудыра отырып, несепағарға, қуыққа немесе
несеп шығару арнасына (түтігіне) көшуі мүмкін. Несеп
тас ауруының белгілері тастың мөлшеріне, оның
ұтқырлығына, орналасуына және пішініне байланысты.

4. Тастардың пайда болу теориялары

Матрицалық
теория:
несеп
жолдарының
инфекциясы мен эпителий десквамациясы салдарынан
конкремент ядросының құрылуы. Бұл ядро несеп
тұздарының кримталлизациясы мен конкремент
құрылуына негіз болады.
Коллоидты
теория:
несеп
қорғаныш
коллоидтарының лиофильді күйден лиофобты күйге
ауысуы. Оның арқасында несептің қаныққан
ерітіндісінің патологиялық кристаллизациялануына
қолайлы жағдай пайда болады.

5.

Ионды теория: зәрде протеолиз жеткіліксіздігіне
негізделген. Ол өз алдына зәр Ph-ның өзгеруінен тас
түзілуіне әкеледі.
Ингибиторлы теория: несеп метатұрақтылығын ұстап
тұратын ингибиторлар мен промоторлар арасындағы
тепе-теңділік бұзылысын қарастырады.
Приципитация және кристалдану теориясы:
кристаллизация дағдысы күшейген қаныққан зәрде
конкременттер түзіле бастайды.

6. Тастардың классификациясы

Тас түйіршіктері келесі белгілер бойынша жіктеледі:
өлшемі;
оқшаулануы;
рентгенологиялық сипаттамалары;
тастардың түзілу этиологиясы;
тастардың минералогиялық құрамы;
тас түзілу қаупі тобы.
Химиялық құрамы бойынша тастарды бөлуге болады:
1. Құрамында кальций бар тастар – урат, цистин.
2. Құрамында кальций жоқ тастар – оксалат, фосфат,
карбонат,ақуызды, холестеринді, ксантин.

7.

Оксалаттар құрамында кальций тұздары бар . Олар тығыз
құрылымы бар, қара және сұр, беті тегіс . Оксалатты бүйрек
тастары қышқыл және сілтілі зәрде де болуы мүмкін.
Фосфаттар – бұл тастардың негізгі құрамы фосфор
қышқылының кальций тұзынан тұрады. Олар дәйектілікпен
жұмсақ, борпылдақ, тегіс немесе сәл өрескел беті бар,
ақтығы сұр. Фосфат тастары бүйректе сілтілі зәрді құрайды,
жеткілікті жылдам өседі, әсіресе инфекция болған кезде
(пиелонефрит).
Ураттар қышқылды тұзды кристалдар болып табылады.
Олардың құрылымы тығыз, түсі – ашық сарыдан кірпіш
қызыл түске дейін, беті — тегіс. Уратты бүйрек тастары
қышқыл несепте кездеседі. Көміртегі кальцийі көмірдің
кальций
тұздары
кезінде
қалыптасады
(карбонат)
қышқылдар. Олардың структурасы борпылдақ болады.

8.

Цистин тастарының құрамы — аминқышқыл цистиннің
күкірт қосылыстары. Концептілердің жұмсақ құрылымы
бар, тегіс беті, дөңгелек нысаны, сарғыш ақ түс.
Ақуызды тастар негізінен бактериялар мен тұздар
араласқан фибриннен жасалады. Бұл бүйрек тастары
жұмсақ, тегіс, өлшемі шағын, ақ түсті.
Холестеринді
бүйрек
тастары
сирек
кездеседі;
холестериннен қалыптасады, жұмсақ құрылымы бар, қара
түсті.
Кейде
тастар бүйректе біркелкі емес, аралас
композициялы болады. Бүйрек ауруларының ең қиын
нұсқаларының бірі — кораллды бүйрек тастары, 3-5%
барлық тастардан.

9.

Тас түйіршік өлшемі:
Ереже бойынша, тас түйіршігінің мөлшері 1
немесе 2 өлшемдерді көрсетумен миллиметрде
белгіленеді. Сондай-ақ тас түйіршіктерін < 5 мм, 5–10
мм, 10–20 мм және > 20 мм өлшемді топтарға бөлуге
болады.
Рентгенологиялық сипатына байланысты:
Рентгенконтрастілі тас
түйіршік
Нашар
рентген контрастілік
Рентгеннегативті тас
түйіршік
Кальций оксалаты
дигидраты
Магний фосфаты және
аммоний
Зәр қышқылы
Кальций оксалаты
моногидраты
Апатит
Аммоний ураты
Кальций фосфаты
Цистин
Ксантин
2,8-дигидроксиаденин

10.

Несеп-тас ауруын клиникалық жіктеу
1. Бірінші
1. Инфекцияланған
2. Көптеген тастар
2. Қайталама
2. Инфекцияланбаған
3. Коралл тәрізді
тастар
▪ шынайы
қайталама;
1. Жалғыз тас
▪ жалған қайталама
3. Резидуалды

11.

Тас түйіршіктерін зәр шығару жолдарының
анатомиялық құрылымында олардың орналасуына
байланысты жіктеуге болады:
тостағанша тастары;
түбекше астау тастары;
тостағаншаның екі жақты тастары;
зәрағардың жоғары үштен бірінің тастары;
зәрағардың орта үштен бірінің тастары;
зәрағардың төменгі үштен бірінің тастары;
қуық тастары;
зәр шығару арнасының (түтігінің) тастары.

12. Себептері

Несеп-тас
ауруы
дамуының
ішкі
факторлары:
Зәр шығару жолдарының инфекциялары: цистит,
уретрит, простатит, пиелонефрит.
Басқа органдардың жұқпалы аурулары (ангина,
фурункулез, остеомиелит) .
Ас
қорыту жолдарының аурулары: колит,
панкреатит, өт-тас ауруы, гепатит.
Бүйрек,
несепағардың,
қуықтың
даму
аномалиялары.

13.

Тастардың дамуына ықпал ететін сыртқы
факторлар:
Климат (құрғақ, ағзаның жиі сусыздануына әкелетін).
Топырақ құрылымы - азық-түліктің электролиттік құрамына
әсер етеді.
Судың химиялық құрамы - судағы тұздардың артық болуы
олардың несептегі концентрациясының артуына ықпал етуі
мүмкін.
Судың қышқылдығы зәр шығару органдарында тас түзуі үшін
де маңызды.
Тұтынылатын сұйықтықтың режимі мен мөлшері-сұйықтықты
жеткіліксіз тұтыну тастардың пайда болу қаупін арттырады.
Күн тәртібі - аз қозғалатын өмір салты тастың пайда болуына
ықпал етеді
Күн сайын тұтынылатын тағамның құрамы – ет өнімдерін,
құрамында пуринді негіздер (бұршақ, щавель, шпинат және
т.б.) бар өнімдерді артық тұтыну.

14. Симптомдары

Несепті қуыққа апаратын несепағар бойымен тастар
жылжығанға дейін, бүйректен несептің ағуы тежелгенге дейін
аурудың симптомдары сезілмейді. Негізгі симптомы – күшті
ауырсыну (бүйрек шаншуы), ол кенет басталып, кенет
аяқталады. Ауырсыну іштің аумағында немесе бел аумағында
сезілуі мүмкін. Ауырсыну шап аумағына немесе аталық безге
ауысуы мүмкін.
Аурудың басқа симптомдары:
Несептің ауытқулы түсі
Несепте қан болуы (гематурия)
Қалтырау
Қызба
Жүрек айнуы
Құсу

15. Бүйрек шаншуының себебі

Оның себебі бүйректен кенет несеп шығуының
толық бұзылысы. Бұл бұзылыс несеп жолдарының
тастармен бітелуінен (обтурация) пайда болады. Ол
астауша ішіндегі қысымның тез көтерілуіне, паренхима
ісінуіне, бүйрек қақпасы мен фиброзды капсула жүйке
ұштарының рецепторларының қозуына әкеледі.

16. Гематурия

Гематурия
конкременттің
несеп
жолдарымен
қозғалысы кезінде шырышты қабаттың зақымдануынан,
сондай-ақ,
бүйректің
форникальды
өрімінің
ұсақ
көктамырларының
үзілуі
салдарынан
көктамыр
гипертензиясынан болады. Гематурия түрлері:
1.Макрогематурия - зәр түсін өзгертетін және бұл
өзгерістер көзге көрінетін жағдай. Зәрге түсіп, эритроциттер
оны қызыл, ал қызыл және тіпті қоңыр түске бояйды.
2.Микрогематурияның симптоматикасы басқа болады.
Эритроциттер зәрде пайда болады, бірақ оларды байқау
қиын. Олар қышқыл ортада оңай жойылады. Егер олардың
саны аз болса, онда зәр құрамының өзгеруін тек
зертханалық талдау жүргізгенде ғана байқауға болады.

17. Несепағарлардағы тастар

Несеп-тас ауруы кезінде ауырсыну қарқындылығы
тастардың орналасуына, олардың бетінің тегістігіне,
мөлшеріне байланысты.
Несепағардың жоғарғы үштен біріндегі тасты
оқшаулау келесі симптомдармен көрінеді:
-Ауырсыну бел аймағында;
-Ауырсыну өткір, кейде ауырсыну басылады (бірақ толық
емес), күшейту кезеңдерімен;
-Дене қалпының өзгеруі ауырсыну қарқындылығына әсер
етпейді ;
-Ауырсыну іштің бүйір бөліктеріне берілуі мүмкін.

18.

Несепағардың ортаңғы үштен біріндегі тасты оқшаулау келесі
симптомдармен көрінеді:
Ауырсыну іштің бүйір проекциясында – төменгі қабырға
шетінде орналасады;
Мықын және шап аймақтарына беріледі;
Дене қалпының өзгеруі ауырсыну қарқындылығына әсер
етпейді.
Несепағардың төменгі үштен біріндегі тасты оқшаулау келесі
симптомдармен көрінеді:
Ауырсынуды оқшаулау - іштің төменгі бөлігі, шап аймағы;
Ауырсыну ұмаға / сыртқы жыныс еріндеріне беріледі ;
Қуықтың толуын сезіну;
Несеп шығаруға жиі шақыру;
Несеп шығару өзі ауыр, қуықтың босаңсу сезіміне әкелмейді.

19. Зәр шығару арнасындағы тастар

Бұл жер өте кең болғандықтан, ұсақ тастар
алаңдаушылық
тудырмайды.
Асқыну
белгілері
ірі
түзілімдермен байланысты.
Сыртқы жыныс мүшелерінің ауруы.
Жоғарғы бөлігіндегі тастар жүру және отыру кезінде
ауырсыну тудырады.
Жыныстық қатынаста ауырсыну, осыған байланысты
жыныстық тартылыс төмендейді, кері сипатқа ие
жыныстық дисфункция (импотенция) дамиды.
Қуық пен несеп шығару каналының шекарасындағы
тастар несептің тоқтамауын тудырады.
Орта және төменгі бөліктердегі тастар зәр шығаруды
бұзады – несеп ағысының үзілуі, әлсіреуі және шашырауы.

20. Қуықтағы тастар

Қуық тастарының сыртқы көрінісі:
Іштің төменгі бөлігінің белгілі бір уақыт арасында
ауруы. Ауырсыну бұтқа, сыртқы жыныс мүшелеріне
берілуі мүмкін.
Ауырсыну күшейеді немесе қозғалыста пайда болады.
Зәр шығару кезінде зәр ағысы кенеттен үзілуі мүмкін,
дененің жағдайы өзгергенде зәр шығуы қайта
басталуы мүмкін.

21. Несеп-тас ауруының диагностикасы

Пациентті тексеру және физиологиялық тексеру
деректері:
-ішті сезу-құрсақ қуысы мүшелерінің көптеген жіті қабыну
ауруларын (панкреатит, аднексит, аппендицит, холецистит)
болдырмауға мүмкіндік береді. Бұл аурулар сыртқы белгілері
мен симптомдары бойынша бүйрек шаншуына ұқсас болуы
мүмкін.
-іштің және бел аймағын ұрғылау – радикулит, люмбаго,
пиелонефрит сияқты аурулардың белгілерін болдырмауға
немесе анықтауға мүмкіндік береді.
-пациенттің сыртқы тексерісі-пациенттің мәжбүрлі позасы (ол
ауырсынудың төмендеуін сезінеді), ісінудің болуы, терінің түсі
несеп шығару жүйесінің көптеген ауруларын куәландырады.

22.

Жалпы зәр анализінің деректері несеп-тас ауруы бар
екендігі туралы келесі деректерді куәландыруы мүмкін:
-Несептің жоғары тығыздығы;
-Өзгермеген эритроциттердің болуы;
-Тұздардың жоғары концентрациясының болуы;
-Зәрде құмды табу.

23.

УДЗ - бұл жиі тексеру несеп-тас ауруы диагнозын
дәл қоюға және тастардың пішінін, мөлшерін және
орналасуын анықтауға мүмкіндік береді.
КТ деректері несеп-тас ауруы диагнозын дәл
қоюға және тастардың пішінін, мөлшерін және
орналасуын анықтауға мүмкіндік береді.
Рентгеноконтрасты диагностиканың деректерібұл әдіс несеп шығару жолдары бойынша несеп ағымын
егжей-тегжейлі зерттеу үшін пайдаланылады, несеп
шығару жолдарының бітелуін, қандай деңгейде екенін
анықтауға мүмкіндік береді.

24. Емі

Несеп-тас ауруы кезінде бүйректе қандай тастар
түзілетініне емдеуді таңдау тәуелді болады. Тастың түрін
анықтау үшін талдауларды тапсыру жеткілікті:
-кальций (иондалған және жалпы), фосфор, магний, несеп
қышқылына қан талдауы;
-зәрдің жалпы талдауы;
-уратқа, оксалатқа, кальций мен фосфорға тәуліктік
несептің биохимиялық талдауы;
-тастың спектральды талдау-оның құрамы туралы нақты
ақпарат береді.

25.

Дәрілік препараттардың көмегімен тастарды
ерітуге болады:
Уратты тастар;
Цистиндік тастар;
Струвит тастар;
Фосфат тастар.

26. Физиотерапия

Жоғарыинтенсивті импульсті магнитотерапия
Индуктотермия
Несепағардың электростимуляциясы

27. Несеп-тас ауруы кезіндегі операцияға көрсеткіштер:

-тастардың үлкен өлшемдері, оларды ұсақтау және
операциясыз шығару мүмкін емес болса;
-бүйрек функциясының елеулі бұзылуы, бұл жағдайда
емдеудің басқа әдістері қолдануға болмайды;
-тастың орналасуы: егер ол бүйректің ішінде болса, оны
ашу және сыртқа шығару өте қиын;
-бүйректердегі іріңді процесс түріндегі асқыну (іріңді
пиелонефрит).

28. Қарсы көрсеткіштер:

-жүктілік;
-бүйрек қабыну процесі;
-несепағардың саңылауын жабу және несеп ағуының
бұзылуы;
-бүйрек қызметінің бұзылуы;
-пациенттің ауыр жағдайы, оны манипуляция жүргізу
үшін үстелге қою мүмкін емес кезде.

29. Несеп-тас ауруы кезіндегі хирургиялық араласу түрлері:

Пиелолитотомия. Тілік арқылы бүйрек қалқанынан несеп
тасын алып тастау. Жиі мұндай араласуда үлкен мөлшердегі
тастар, маржан тастары болады.
Нефролитотомия. Бүйрек қабығы арқылы жойыла
алмайтын тастардың аса ірі өлшемдерінде жүргізілетін
күрделі хирургиялық араласу. Мұндай жағдайларда кесу
бүйрек тініне тікелей жасалады.
Уретеролитотомия.
Қазіргі
уақытта
өте
сирек
орындалатын операция. Бұл несепағардың қабырғасындағы
тілік арқылы несепағардың тастарын алып тастау. Көптеген
жағдайларда мұндай тастарды жою эндоскопиялық
әдістемелердің көмегімен, кесусіз орындалады.

30. Литалоплоксия

Литолаплоксия - қуық қуысындағы қуық
тастарын бұзылудың эндоскопиялық әдісі. Бұл үшін
хирург зәр шығару арнасын арнайы құрал – литотриптор
енгізеді. Тас бұзылған соң, оны қуық қуысынан сору
немесе жуу арқылы алып тастауға болады. Операция
наркозбен стационарда жүргізіледі.

31. Қашықтықтағы литотрипсия

Несеп-тас ауруларын емдеудің ең қауіпсіз
әдістерінің бірі. Толқындарды генерациялайтын арнайы
аппарат қолданылады. Олар ұсақ жарықшақтарға көп
бөлінетін тасты ұсақтайды. Кейіннен бұл ұсақ
фрагменттер несеп ағымымен оңай кетеді. Процедура
40-90 минут ішінде жүргізіледі. Анестезиямен немесе
онсыз орындалуы мүмкін.
Контактілі литотрипсия
Эндоскопиялық манипуляция. Бүйрек тастарын зәр
шығару арнасы, қуық және несепағар арқылы енгізілген
құрылғымен генерацияланатын соққы толқындары
арқылы ұсақтау.

32. Контактілі литотрипсияның түрлері:

-Тастарды ультрадыбыстық ұсақтау. Ультрадыбыстың
көмегімен тастарды ұсақ бөлшектерге (1 мм-ге дейін)
ұсатуға, содан кейін оларды арнайы жабдықтың көмегімен
жоюға болады. Әдістеме шағын тығыздықты тастарды ғана
жоюға мүмкіндік береді.
-Тастарды пневматикалық ұсақтау. Ауаның күшті ағысының
көмегімен жұмыс істейтін жабдықтармен жүзеге
асырылады.
Содан
кейін
сынықтарды
арнайы
эндоскопиялық қысқыштармен алып тастайды. Бұл
технология өте тығыз тастарды ұсақтауға мүмкіндік
бермейді. Тас бүйрек ішінде орналасқан жағдайда
пневматикалық ұсақтау мүмкін емес.
-Лазердің көмегімен тастарды ұсақтау. Ең заманауи, тиімді
әдістеме. Лазер сәулесі тіпті үлкен және тығыз зәр тастарын
шаңға айналдыра алады.

33.

Операциялар
жалпы анестезиямен жүргізіледі.
Дәрігер несеп шығару каналы арқылы арнайы
эндоскопиялық жабдықты енгізеді, қуық қуысына, содан
кейін – несепағарға (қажет болған жағдайда – бүйрек
лоханкасына) енеді. Ультрадыбыс, лазерлік сәулелену
немесе ауа ағыны тікелей тасқа беріледі, сондықтан олар
айналадағы
сау
тіндерге
зиян
келтірмейді.
Манипуляцияның
ұзақтығы
тастардың
түріне,
тығыздығына және санына байланысты. Литотрипсиядан
кейін 1-2 күннен кейін пациент үйіне шығарылып, өзінің
әдеттегі істеріне кірісе алады.

34. Асқынуы

Несеп-тас ауруларының асқынулары-ауыр патологиялар,
олардың кейбіреулері (жедел бүйрек жеткіліксіздігі, сепсис) өмірге
қауіпті болуы мүмкін.
Цистит
Пиелонефрит
Паранефрит
Гидронефроз
Пионефроз
Нефросклероз
Нефрогенді гипертония
Бүйректің карбункулы мен абсцессі
Жедел бүйрек жеткіліксіздігі
Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі

35. Болжау және алдын алу

Көп жағдайда нефролитияның барысы болжамды түрде
қолайлы болып табылады. Урологтың нұсқауларына сәйкес
бүйректерден тастарды алып тастағаннан кейін, ауру қайталанбауы
мүмкін. Қолайсыз жағдайларда пиелонефрит дамуы мүмкін,
симптомдық гипертензия, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі,
гидропионефроз.
Бүйрек тастарының барлық түрлері үшін күніне 2 литрге дейін
ауыз судың көлемін арттыру ұсынылады; арнайы шөп пайдалану;
өткір, ысталған және май өнімдері, алкогольді алып тастау;
оверклулинг; қалыпты физикалық белсенділік және дене тәрбиесі
арқылы уродинамиканы жақсарту. Нефролитияның асқынуын алдыналу бүйрек тастарын ерте тастауға дейін азаяды, бірлескен
инфекциялардың міндетті емі.
Несеп тас ауруы болса: Несеп жеткілікті мөлшерде түзілуі
үшін сұйықтықты көп ішіңіз (күніне 6 - 8 стақан). Тастардың кейбір
түрінде дәрілік препараттарды қабылдау немесе рационға өзгерістер
енгізу қажет болады. Алдын алудың қажетті шараларын анықтау үшін
дәрігер қанның және несептің талдауын тағайындайды.