Мар’ян Дукса (1943-2019)

1. Мар’ян Дукса (1943-2019)

падрыхтаваў Паслед Іван 11 «В» клас

2. Біяграфія

Мар’ян Дукса – вядомы беларускі пісьменнік. Нарадзіўся 5 красавіка 1943 года ў вёсцы
Каракулічы Мядзельскага раёна Мінскай вобласці ў сялянскай сям'і. Рана страціў бацьку. У
1958 – 1960 гг. займаўся ў Свірскім вучылішчы механізацыі сельскай гаспадаркі, закончыўшы
яго, працаваў у калгасе ўлікоўцам трактарнай брыгады, адначасова вучыўся завочна ў
сярэдняй школе.

3.

У 1969 годзе скончыў філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага
універсітэта і пачаў працаваць настаўнікам у Сольской гімназіі (19691987).

4. Творчасць

Выдаў вершаваныя зборнікі «Спатканне» (1967), «Крокі» (1972), «Станцыя» (1974), «Прыгаршчы
суніц» (1976), «Забытыя словы» (1979), «Зона супраціўлення» (1982), «Твая пара сяўбы» (1985),
«Заснежаныя ягады» (1989). Аўтар кніг для дзяцей «Зялёны акварыум» (1980) і «Світаюць сосны»
(1987).

5.

Лаўрэат Літаратурнай прэміі Саюза пісьменнікаў Беларусі імя А.Куляшова
(1990) за кнігу паэзіі “Заснежаныя ягады” (1989).

6.

Пісаў пра свае, яшчэ блізкае дзяцінства, пра зямлю і чалавека на ёй, пра каханне ды
адзіноту, якая часта мяжуе з гэтым светлым пачуццем. Роздум, разважлівасць,
засяроджанасць – гэта ўжо выразна акрэсленыя рысы ранняй паэзіі Мар’яна Дуксы.

7.

Якія праблемы ўздымаў малады аўтар? Пісаў, як і іншыя, пра свае, яшчэ
блізкае дзяцінства, пра зямлю і чалавека на ёй, пра каханне ды адзіноту,
якая часта мяжуе з гэтым светлым пачуццем.

8.

Роздум, разважлівасць, засяроджанасць – гэта ўжо выразна акрэсленыя рысы
ранняй паэзіі Мар’яна Дуксы.

9. Прыйсцi да алтара

Прыйсцi да алтара,
калi заззяе ранне
i знакам веры стане
свiтальная зара.
Ад клопатаў усiх
заныюць ногi-рукi.
I часам прыйдуць мукi
ў душу на нейкi мiг.
Прыйсцi яшчэ тады,
як радаснае сэрца
крынiцай гулка б'ецца,
не знаючы бяды.
Прыйсцi да алтара,
як згаснуць сонца чары
i зацвiце на твары
вячэрняя зара.
Прыйсцi да алтара,
з адданасцю укленчыць,
як ападзе на плечы
зямных турбот пара.
Хоць ходзiш ты цяжэй,
стамляе ўжо дарога,
але цяпер да Бога
табе блiжэй, блiжэй...
Найлепшая пара адчуць з абдымкаў змогi,
што ўсе твае дарогi
вялi да алтара.

10.

У зборніках паэзіі Мар’яна Дуксы (1943— 2019) «Горн прымірэння» (1993), «Прыйсці да
алтара» (2003), «Птушка вечнасці — душа» (2015) пераважаюць біблейскарэлігійныя
матывы і вобразы, на высокай ноце гучыць заклік да згоды чалавека і прыроды,
людзей паміж сабой, да пакаяння перад народам за здзейсненыя памылкі, да руп
лівай працы: «Вырошчвай хлеб на неўміручым дзёрне, не надта вер у рукатворны рай».

11.

Кола тэм, да якіх звяртаўся М. Дукса, шырокае, разнастайнае, адлюстроўвае
пошук лірычным героем свайго месца ў свеце і выяўляе роздум аўтара над
праблемамі сучаснасці. Так, у вершы «Паэзія» аўтар разважаў, ці ёсць месца
мастацкай творчасці ў ХХІ стагоддзі. Аптымістычна гучаць апошнія радкі, у якіх
паэт перакананы, што лі таратура вечная і каштоўная ў любы час:

12.

Беларусь і малая радзіма М. Дуксы паўстаюць у яго зборніках як дамінантныя
вобразысімвалы, што дапамагаюць не знікнуць нацыянальнай ідэнтычнасці, а
захаваць яе. Вобраз Айчыны становіцца сакральным, святым. Нарачанскі край
у лірыцы М. Дуксы паэтызуецца, становіцца тым адзіным месцам, дзе душа
лірычнага героя можа адпачыць, супакоіцца, набрацца сіл:

13.

У апошніх творах, змешчаных на старонках перыядычных выданняў,
паэт асэнсоўваў свой зямны шлях, глядзеў на жыццё з пазіцый мастакафілосафа:

14.

Да прыроды ў мастака слова своеасаблівае, пяшчотнае стаўленне. Ён усей душой
адчувае яе безабароннасць і лічыць збяднелым у пачуццях чалавека, які не адчувае
сваіх каранёў і саей повязі з прыродай.

15.

16.

Цэнтральнымі вобразамі ў лірыцы мастака слова становяцца сімвалы дарогі,
узыходу сонца, неба, зорак («Пад нябесным вогнішчам...», «Можа, з зорнага
каўша», «Месяц, Венера, Юпітэр і Марс...», «Да рога»). Большасць вершаў паэта
пабудавана на прынцыпе антытэзы: супрацьпастаўляецца часовае і вечнае, нізкае і
высокае, сучаснасць і мінулае.

17. ПАД НЯБЕСНЫМ ВОГНІШЧАМ

Пад нябесным вогнішчам
цьма стагоддзяў сыдзецца.
Над натоўпам-зборышчам
вечны попел сыплецца.
Знішчанае котлішча
прарастае яблыняй.
Пад нябесным вогнішчам
сок бруіцца ядрана.
Круцяцца і паляцца
леты хуткацечныя.
Чэзнуць разам з памяццю
палыханні млечныя.
Як там зоркі маюцца
ды на Божым поплаве?
Душы намагаюцца
вырвацца з-пад попелу.
Толькі-толькі ўзвысяцца троны й вежы рушацца.
А людскія высілкі
зноў квітнеюць ружамі.

18.

- Усе, усе шматлікія вякі
абшар жыццёвы засявалі густа.
Без памяці мы проста жабракі,
і ў торбе будзе ветрана і пуста.
Без памяці на новым рубяжы
адны прыпынкі і адны паломкі…
Без памяці збяднеем, як бамжы,
і страцім радасць, нібы пустадомкі.
Без памяці – скачы ты ні скачы –
нікчэмны рух, сляпыя надта ногі.
Без памяці – блуканне па начы
без адчування пад сабой дарогі.
Без памяці нас ці палюбіць Бог?
Без памяці нам шчасце не сфарганіць…
Бо памяць наша – гэта педагог,
што круціць вушы тым, хто хуліганіць.
Вобраз часу становіцца дамінантным у вершах М. Дуксы мяжы стагоддзяў. Паэт разважаў пра
немагчымасць вярнуцца ў юнацтва і дзяцінства, асэнсоўваў пройдзены шлях і адзначаў, што
вярнуцца ў мінулае могуць дапамагчы толькі ўспаміны і думкі.

19. Смутак-як рукой...

Смутак-як рукой...
Ты-хвіліна зорная.
Ты-мой непакой,
Ты-мае снатворнае.
Ты-сэрцабіцце
У грудзях напеўнае.
Ты-як забыцце
Самае прыемнае.
Ты-як лепшы міг
Шэрай недарэчнасці.
Ты-мой ускалых
На секундах вечнасці.

20. Адзіная...

Адзіная... На ўсёй зямлі адзіная.
Яна, як радасць у салодкім сне,
З'яўляецца і мроіцца гадзінамі,
Калі начуе месяц на акне.
Хто чуў яе крынічную гамонку
Ці, можа, бачыў хто адзіны след.
3 якіх лугоў духмяныя рамонкі
Яна сабе збірае ў букет?
Адзіная... Далёкая і дзіўная,
Прыдуманая намі ў галаве,
Яна таксама марыць пра адзінага,
Ды хто нам скажа, дзе яна жыве.

21. Дзякуй за ўвагу!