Сабынкөктер тұқымдасы Scrophulariaceae

1.

Дәрілік өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктері
Сабынкөктер тұқымдасы
Scrophulariaceae
Группа: Био 213-5
Орындаған: Мауленкулова А
Қабылдаған: Байтелиева Анар Муратовна

2.

Мақсаты:
Verbascum nigeum Қара аюқұлақ, Odontіtes serotіna Кеш қандауыры, Linaria
vulgaris Кәдімгі сиякөк түрлерінің биологиялық-морфологиялық
ерекшеліктерін және систематикасын зерттеу.
Міндеті:
1. Scrophulariaceae Сабынкөктер тұқымдасы өкілдерінің систематикалық
орнын анықтау;
2. Scrophulariaceae Сабынкөктер тұқымдасы тұқымдасы өкілдерінің химиялық
құрамы мен практикалық маңызын анықтау;
3. Scrophulariaceae Сабынкөктер тұқымдасының ерекшеліктерін: туысы,түрі саны,
тіршілік формасы, өсетін жері, тамыры
сабағы,жапырағы,гүлшоғыры,гүлі,аталығы,аналығы,жемісі,тұқымын анықтау;
4. Verbascum nigeum Қара аюқұлақтың биологиялық және морфологиялық
ерекшеліктерін анықтау;
5. Odontіtes serotіna Кеш қандауырының биологиялық және морфологиялық
ерекшеліктерін анықтау;
6. Linaria vulgaris Кәдімгі сиякөктің биологиялық және морфологиялық
ерекшеліктерін анықтау;
7. Scrophulariaceae Сабынкөктер тұқымдасы бойынша пысықтау сұрақтары мен
жауаптары;
8.Scrophulariaceae Сабынкөктер тұқымдасы бойынша қосымша материалдар
(кесте,сурет) тізімін жасау;

3.

Систематикалық орны Энглер бойынша:
Патшалық: Өсімдіктер – Plantum
Бөлім: Жабық тұқымдылар – Angiospermatophyta
Класс: Қос жарнақтылар – Dicotyledoneae
Қатар тобы: Сабынкөк гүлділер –Scrophulariales
Тұқымдасы: Сабынкөктер тұқымдасы –Scrophulariaceae
Туысы,түрі: Verbascum nigeum Қара аюқұлақ, Odontіtes
serotіna Кеш қандауыры, Linaria vulgaris Кәдімгі сиякөк.

4.

Химиялық құрамы мен практикалық маңызы
Өсімдік атауы
Химиялық құрамы мен практикалық маңызы
Әдебиеттер
Қара аюқұлақ (Verbascum
nigeum)
Гүлінің құрамында шырышты зат, эфир майы, аздаған
сапониндер, бояушы зат кроцетин, кумарин, каротин
және флавоноидтар кездеседі.
Медицинада көбінесе көктем, күз айларында жиналған
балғын өсімдік бөліктері қолданылады. Олардан
жасалған тұнба қабынуға қарсы, ісінуді басатын,
ауыруды басатын қасиеті бар. Гүлінің қайнатпасын
шаштың қайызғағына қарсы және шаштың түсуіне
қарсы қолдандаы. Сонымен қатар жаңадан жиналған
жапырақтарын сүтке қайнатпасын дененің күйік шалған
жерлерін
емдеуге
де
қолданады.
Гүлін
тыныштандыратын шай ретінде де ішуге болады.
http://samsebelekar.ru/index/0294
http://oldbogard.isu.ru/apteka/fo
to_apteka/a_verb_nigr.htm
Кеш қандауыры
(Odontіtes serotіna)
Шөбінің
құрамынан
иридоидтар,
глюкозидтер,
фенолкарбон қышықылы, алкалоидтар, сапониндер,
аскорбин қышқылы, каротиноидтар, эфир майы,
микроэлементтер –темір, мырыш, марганец, хром,
никель, молибден және тағы басқалары табылған.
Бұл өсімдікті халық медицинасында бауырдың зат
алмасу процесін тұрақтандыру үшін, жоғарғы қан
қысымында, қан айналым жүйесін реттеуге, жоғарғы
тыныс жүйесінің ауруларына қарсы қолданады.
http://www.medherb.ru/odont.ht
m
http://originalflowers.ru/medicine/view.php?id
=327
Кәдімгі сиякөк (Linaria
vulgaris)
Шөбінің құрамында илік заттар, пеганин алкалоиды,
флавоноидты глюкозидтер, органикалық қышқылдар –
алма қышқылы, сірке қышқылы, құмырсқа қышқылы,
пектин, сапонин, С витамині және минералды заттар
бар.
Дәрілік өсімдік. Ол негізінен іш жүргізетін және
геморройға қарсы әсер ететін, сондай-ақ әр түрлі тері
ауруларын емдейтін дәрі ретінде қолданылады.
Сонымен қатар бұл өсімдіктен алынған дәрілік
препараттар организмге күш беретін, жүрек соғысын
бәсеңдететін, артериялық қысымды көтеретін қасиеті
бар.
http://ru.wikipedia.org/wiki/Льн
янка_обыкновенная
http://ru.wikipedia.org/wiki/Льн
янка_обыкновенная

5.

Жалпы түсінік
№
Сабынкөктертұқымдасы
(Scrophulariaceae)
1.
Туысы, түрі, саны (әлем
бойынша)
Қазақстан бойынша
Жалпы бұл тұқымдасқа 3000-ға жуық
түрлер жатады.
Тұқымдастың құрамында 300 туысқа
топтастырылған 5000-ға жуық түр бар
Қазақстан жерлерінде сабынкөктердің
23 туысына біріктірілген 169-ға жуық
түрлері тараған.
Қазақстанның территориясында 25
туысқа жататын 171 түр кездеседі.
2.
Тіршілік формасы
Көпдылдық және біржылдық шөптесін
өсімдіктер.
Сабынкөктер тұқымдасында шөптесін,
кейде бұталар немесе жартылай
бұталар, тіпті лианалы формалары да
кездеседі.
3.
Өсетін жері
Олар жер шарының қалыпты ауа райы
бар жерлерінде кең тараған өсімдіктер.
Бүкіл жер бетінде, оның ішінде
негізінен қоңыржай аймақтарда, әсіресе
альпілі тау шалғындықтарда кең
таралған.
4.
Тамыры
Кіндік, бұтақталған тамыр сабағы бар.
5.
Сабағы
Тік, жоғарғы жағы бұтақты, сыртында
аздаған түгі болады.
Авторлары
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер
систематикасын оқу негіздері» Тараз 2003. 163 бет
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К.
«Жоғары сатыдағы өсімдіктер
систематикасы» Алматы:Print-S,
452б.
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер
систематикасын оқу негіздері» Тараз 2003. 163 бет
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К.
«Жоғары сатыдағы өсімдіктер
систематикасы» Алматы:Print-S,
452 б.
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер
систематикасын оқу негіздері» Тараз 2003. 163бет
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К.
«Жоғары сатыдағы өсімдіктер
систематикасы» Алматы:Print-S,
452бет
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер
систематикасын оқу негіздері» Тараз 2003. 163бет
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К.
«Жоғары сатыдағы өсімдіктер
систематикасы» Алматы:Print-S,
452бет
http://kk.wikipedia.org/wiki/Сабынкө
ктер_тұқымдасы
http://kk.wikipedia.org/wiki/Сабынкө
ктер_тұқымдасы

6.

Кезектесіп
орналасқан,
супротивті немесе шоқтасып
орналасқандары
сирек
кездеседі, негізінен, олар
қарапайым, бүт жапырақсыз,
көпмүшелі
қауырсынды
келеді.
Қосалқы
жапырақшалары
жоқ,
жай
жапырақтары
кезектесіп немесе қарамақарсы орналасқан.
Ботрикалық және аралас.
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер систематикасын оқу
негіздері» - Тараз 2003
101бет
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К. «Жоғары сатыдағы
өсімдіктер систематикасы» Алматы:Print-S, 452 бет
7.1 Гүлі
Зигоморфты, сирек
жағдайда актиноморфты қос
жынысты.
Гүлсеріксіз, шеңберлі,
қосдынысты, зигморфты,
кейде актиноморфты тәрізді
формалары кездеседі.
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К. «Жоғары сатыдағы
өсімдіктер систематикасы» Алматы:Print-S, 452 бет
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер систематикасын оқу
негіздері» - Тараз 2003 163 бет.
7.2Тостағаншасы
Тостағаншалаы
жапырақшаларының
бәреуінің жетілмей қалуына
байланысты төрт мүшелі
болып келеді.
Жалпы 5, сирек 4
тостағанжапырақшаларынан
тұратын, тұтас дамыған
тостағаншасы болады.
Күлте түтіктері кейде айқын
байқалады, кейде болымсыз.
Күлтелері дұрыс, зигморфты
және екі ерінді болып келеді.
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К. «Жоғары сатыдағы
өсімдіктер систематикасы» Алматы:Print-S, 452 бет
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер систематикасын оқу
негіздері» - Тараз 2003 163 бет.
6.
Жапырағы
7.
Гүлшоғыры
7.3 Күлтелері
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер систематикасын оқу
негіздері» - Тараз 2003№ 163бет
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К. «Жоғары сатыдағы
өсімдіктер систематикасы» Алматы:Print-S, 452 бет
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер систематикасын оқу
негіздері» - Тараз 2003 163бет

7.

7.4 Аталығы
Саны көбінесе 4.
Күлтенің түтігіне жабыса орналасқан
аталықтары күлтежапырақшаларымен
кезектес дамыған. Түп жағына қарай
мүйіз сияқты иілген, екі ұялы
тозаңқаптан тұрады
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К.
«Жоғары сатыдағы өсімдіктер
систематикасы» Алматы:Print-S,
452бет Дәнебеков А.Е., «Гүлді
өсімдіктер систематикасын оқу
негіздері» - Тараз 2003 163бет
7.5 Аналығы
Гинецейі екі мүшелі.
Екі жемісжапырақтардан құралған және
жоғарғы түйіні өте көп анатропты
тұқымбүршіктері бар. Аналық мойны
қос қалқанды және шоқпар басты
аналық аузы жақсы дамыған.
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К.
«Жоғары сатыдағы өсімдіктер
систематикасы» Алматы:Print-S, 452
бет
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер
систематикасын оқу негіздері» Тараз 2003
101бет
http://ru.wikipedia.org/wiki/
7.6 Гүлінің формуласы
8
Жемісі
Қорапша, сирек жағдайда жидектер.
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К.
Қауашақтар, кейде жидек немесе «Жоғары сатыдағы ө» Алматы:Printсүйекті келеді.
S,452 бет сімдіктер систематикасы
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер
систематикасын оқу негіздері» Тараз 2003.163бет
9
Тұқымы
Эндоспермді.
Эндоспермнен тұрады, кейде олар
тұқымсерігі
арқылы
танымалы.
Тұқымдас өкілдері аралар арқылы
тозаңданады
Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К.
«Жоғары сатыдағы өсімдіктер
система-тикасы» Алматы: Print-S,
452 бет
Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер
систематикасын оқу негіздері» Тараз 2003.163бет

8.

Қара аюқұлақтың Verbascum nigeum биологиялық -морфологиялық
ерекшеліктері
1.Өсетін жері
Қара аюқұлақ (Verbascum nigeum)
Қазақстанның солтүстік аймақтарындағы
тктерінде, жыраларда, жол мен өзен
бойларында, сирек ұшырасатын өсімдік.
Авторлары
Дәнебеков А.Е., «Гүлді
өсімдіктер систематикасын
оқу негіздері» - Тараз 2003,
164 бет
Суретке сілтеме
2.Тамыры
Ұршық тәрізді.
http://samsebelekar.ru/index/0 Сурет
-294
1.1
3.Сабағы
Тік, ұзындығы 25-100см болатын, түкті.
http://samsebelekar.ru/index/0
-294
4.Жапырағы
Кезектесіп орналасқан. Жүрек тәрізді, http://samsebelekar.ru/index/0 Сурет 1.2
жұмыртқа пішіндес болып келеді. Үстіңгі -294
беті жылтыр.
5. Гүлі
Ұзын гүлсағаққа орналасқан гүлдері
нашар зигоморфты, қою, ұзын жоғарғы
шашақты плейохазий мен монохазийден
тұрады.
Іскендіров Ә.
«Қазақстанның дәрілік
өсімдіктері».Алматы:Қазақс
тан,1982ж, 19б
Дәнебеков А.Е., «Гүлді
өсімдіктер систематикасын
оқу негіздері» - Тараз
2003.164 бет
5.1 Гүлсеріктері
Тостағаншасы мен
күлтесі
Тостағаншасы түкті, 5 салалы, жіңішке
үшкір жолақты бөліктерден тұрады.
Қоңыр дақтардан тұратын сары күлтесі
дөңгелек тәріздес, аздап имек келген
және
сыртқы
түкті,
5
салалы,
қайырылған өте қысқа түктері арқылы
танымалы. Артқы жағына орналасқан екі
күлте жапырақтың жоғарғы бос ұштары,
алдыңғыларына қарағанда, қысқа келеді.
Дәнебеков А.Е., «Гүлді
өсімдіктер систематикасын
оқу негіздері» - Тараз 2003,
164 бет
Сурет
1;3.1

9.

5.2 Аналық
Түйіні қалың, түкті, сырт жағынан кең
дөңгелекті, етжеңді плаценталар мен өте
көп тұқым бүршіктері бар. Түйінінен
аналық діңгек биік орналасқан имек,
доғалбасты аналық ауызын оңай байқауға
болады.
Дәнебеков А.Е., «Гүлді
өсімдіктер систематикасын
оқу негіздері» - Тараз
2003.164 бет
Сурет
1;3.3
5.3 Аталық
Бес аталығының жіпшелері имектеу,
күлгін түсті, түктері ұзын, түйреуіш
тәрізді болады. Бір ғана саңлауы арқылы
ашылатын тозаңқаптары бүйрек тәріздес.
Дәнебеков А.Е., «Гүлді
өсімдіктер систематикасын
оқу негіздері» - Тараз
2003.164 бет
Сурет
1;3.4
6. Жемісі
Көптұқымды қауашақ.
Дәнебеков А.Е., «Гүлді
өсімдіктер систематикасын
оқу негіздері» - Тараз
2003.164 бет
Сурет
1.4
7. Тұқымы
Майда келеді.
Дәнебеков А.Е., «Гүлді
өсімдіктер систематикасын
оқу негіздері» - Тараз
2003.164 бет
Сурет1.5

10.

Кеш қандауыры Odontіtes serotіna биологиялық – морфологиялық
ерекшеліктері
Кеш қандауыры (Odontіtes serotіna)
Авторлары
Бір жылдық шөптесін өсімдік.
http://originalflowers.ru/medicine/vie
w.php?id=327
Қазақстанда Балқаш – Алакөл атырабында,
Алтайда, Жетісу (Жоңғар), Іле, Күнгей, Теріскей
Алатауларында, Кетпен жотасы және Батыс ТяньШаньдағы далалық, шабындық жерлерде, жол
бойларында, арық, көл, өзен жағалауларында
өсетін түрі.
http://kk.wikipedia.org/
wiki/Қандауыр_(өсімді
к)
3.Сабағы
Биіктігі 10 – 55 см, тік.
http://kk.wikipedia.org/
wiki/Қандауыр_(өсімді
к)
Сурет 2.2
4.Жапырағы
Шеті тегіс немесе иректелген, бұтағы 4 қырлы, http://kk.wikipedia.org/
жапырағының ұзындығы 1,5 – 2,5 см, ені 0,2 – 0,6 wiki/Қандауыр_(өсімді
см.
к)
Сурет2.3
1.Тіршілік
формасы
2.Өсетін жері
5. Гүлі
5.1Тостағаншасы
және күлтесі
Ұсақ қызғылт күлгін түсті. Тостағанша
жапырақтары қоңырау тәрізді, 4 тісті болады.
Күлтесі қос ерінді келеді.
һttp://kk.wikipedia.org/
wiki/Қандауыр_(өсімді
к)
5.2 Аталық
Аталығы – төртеу.
һttp://kk.wikipedia.org/
wiki/Қандауыр_(өсімді
к)
8. Жемісі
Ұзынша келген қорапша (ұзындығы 5 – 8 мм).
http://kk.wikipedia.org/
wiki/Қандауыр_(өсімді
к)
Суретке сілтеме
Сурет 2.4
Сурет2;4.1
Сурет 2.5

11.

Кәдімгі сиякөк Linaria vulgaris биологиялық – морфологиялық
ерекшеліктері
1.Тіршілік формасы
2.Өсетін жері
Кәдімгі сиякөк (Linaria vulgaris)
Авторлары
Бір не көпжылдық өсімдік.
http://kk.wikipedia.org/wiki
/Сиякөк
Суретке сілтеме
Республиканың
солтүстік
аймақтарында, http://kk.wikipedia.org/wiki
Батыс Қазақстан және Алматы облыстарының /Сиякөк
далалы алқаптарында, тоғайлардың арасында,
шалғындар мен тау баурайларында өседі.
3.Тамыры
Төсемелі.
4.Сабағы
Тік, жоғарғы жағы бұтақты, сыртында аздаған http://kk.wikipedia.org/wiki
түгі болады. Биіктігі 30 – 70 см.
/Сиякөк
Сурет 3.1
5.Жапырағы
Ұзын, қандауыр тәрізді, кезектесе орналасады.
http://kk.wikipedia.org/wiki
/Сиякөк
Сурет3.2
6.Гүлшоғыры
Шашақты.
http://kk.wikipedia.org/wiki
/Сиякөк
7. Гүлі
Сары, ұзын шашақты гүлшоғырына топтасқан.
http://kk.wikipedia.org/wiki
/Сиякөк
8. Жемісі
Қорапша.
http://kk.wikipedia.org/wiki
/Сиякөк
Сурет3.4
9. Тұқымы
Жалпақ, эллипс тәрізді, түсі қара.
http://kk.wikipedia.org/wiki
/Сиякөк
Сурет3.5
http://kk.wikipedia.org/wiki
/Сиякөк
Сурет 3.3

12.

1 – сурет. Қара аюқұлақ
Verbascum nigeum.
1- тамыры, 2- жапырағы, 3гүлшоғыры, 3.1-гүлінің
жартылай кесіндісі, 3.2 аналығы, 3.3-аналық түйіннің
жартылай кесіндісі, 3.4аталығы, 4- жемісі,5- тұқымы.
(К(5)С(5)A(5)G(2))

13.

1 – cурет. Кеш қандауыры
Odontіtes serotіna.
А- вегетативтік өркен,
1- тамыры, 2- сабағы,
3- жапырағы, 4- гүлі,
4.1- аталығы бар күлте
жапырақша, 4.2- аналығы,
4.3 – гүлінің диаграммасы,
5- жемісі.

14.

1 – сурет. Кәдімгі
сиякөк Linaria vulgaris.
А- вегетативтік өркен,
1- сабағы, 2- жапырағы,
3- гүлі, 3.1- гүлінің жартылай
кесіндісі, 3.2- аталығының
жартылай кесіндісі,
3.3 – гүлінің диаграммасы,
4- жемісі, 5- тұқымының
көлденең кесіндісі.
К(5)C(2/3)A4G(2)

15.

16.

17.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
1. Дәнебеков А.Е., «Гүлді өсімдіктер систематикасын оқу
негіздері» - Тараз 2003, 163-164 б.
2. Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К. «Жоғары сатыдағы өсімдіктер
систематикасы» Алматы:Print-S, 452 бет
3.Байтелиева А. «Жоғары сатыдағы өсімдіктердің практикумы»:
ТарМУ Тараз 2003.
4. Интернеттен алынған ақпараттар
5. http://kk.wikipedia.org/wiki/
6. http://samsebelekar.ru/index/0-294
7. http://samsebelekar.ru/index/0-294
8. http://kk.wikipedia.org/wiki/Қандауыр_(өсімдік)
9. http://original-flowers.ru/medicine/view.php?id=327
10. http://kk.wikipedia.org/wiki/Сиякөк

18.

Назар аударғандарынызға
рахмет.