Буряад хэлэнэй хүгжэлтэ

1.

Буряад хэлэнэй хүгжэлтэ

2.

Буряадуудай элинсэг хулинсагууд эртэ урда сагһаа Байгал
далайе тойрон ажаһуудаг байгаа. XVII зуунһаа эхилэн,
буряад арадай үндэһэн хэлэн гэжэ хүгжэжэ эхилһэн байна.
Энээнһээ хойшо буряад угсаатан анханһаа байһан ниитэ
хуушан монгол хэлэн дээрэ тон өөрын зохёолнуудые
бэшэдэг боложо, энэ бэшэгэй хэлэндэ буряадай аман хэлэн
нилээд ехэ нүлөө үзүүлһэн.

3.

Тиимэһээ үндэһэн хэлэн литературна хэлэнэй эхи
табигдаһан сагынь XVII-XVIII жэлнүүдэй үе гэхэдэ болоно
гэжэ буряадай мэдээжэ эрдэмтэд Л.Д. Шагдаров, Д.-Н. Д.
Доржиев гэгшэд тэмдэглэһэн. Буряад арад хуушан
монгол хэлые өөрынгөө хэлэндэ улам ехээр тааруулан,
тэрэнээ 1930-аад он болотор хэрэглэhэн түүхэтэй. Энэ
хэлэн дээрэ хэрэг хүтэлбэриин дансанууд, хуулиин
тогтоолнууд, түүхын бэшэгүүд, уран зохёолой болон
арадай
аман
зохёолой
хэблэгдэһэншье байна.
найруулганууд
бэшэгдэһэн,

4.

Aa
Bb
Cc
Çç
Dd
Ee
Ff
Gg
Hh
Ii
Jj
Kk
Ll
Mm Nn
Oo
Өө
Pp
Rr
Ss
Şş
Tt
Uu
Vv
Yy
Zz
Ƶƶ
ь
Xx
Монгол хэлэн дээрэһээ доошоо бэшэгдэдэг тула саашадаа
математика, физикэ, хими, биологи гэхэ мэтэ эрдэмүүдэй
бэшэлгые тэмдэглэхэдэ, таарамжагүй байба. Тиимэһээ 1929
онһоо буряад бэшэг лата үзэгэй алфавидта оруулагдажа,
хуушан бэшэгэй дүрим һэлгэгдэн, мүнөөнэй шэнэ бэшэгэй
дүримэй эхин табигдаа.
Латажаруулһан алфавит буряад хэлэнэй хүгжэлтэдэ яһала
нүлөө үзүүлбэшье, буряад хэлэ бэшэгэй бүхы эрилтэнүүдые
хангажа шадахагүй байгаа.

5.

Аа
Бб
Вв
Гг
Дд
Ее
Ёё
Рр
Сс
Тт
Уу
Үү
Фф Хх
Жж Зз
Һһ
Ии Йй
Кк
Лл Мм Нн Оо Өө Пп
Цц Чч Шш Щщ Ъъ Ыы Ьь Ээ
Ушар тиимэһээ 1939 ондо буряадууд кириллицэдэ гү, али ород
алфавидта орожо, хориин диалект литературна хэлэнэй
үндэһэ һуури боложо табигдаа. Энэ сагһаа эхилжэ, буряад арад
өөрын
тогтомол
алфавидтай,
литературна хэлэтэй болоһон юм.
бэшэгэй
дүримтэй,
Юю Яя