Statistik kuzatish metodi. 2-mavzu

1.

2.

REJA:
• 1. Statistik kuzatishning mohiyati
• 2. Kuzatish ob’yekti va sub’yekti
• 3. Statistik kuzatish shakllari va turlari
• 4. Statistik hisobot

3.

1. Statistik kuzatishning mohiyati
Statistik kuzatish har qanday statistik tadqiqot
ishlarining dastlabki va birinchi bosqichidir.
Statistik kuzatish deganda o’rganilayotgan hodisa
va jarayonlar to’g’risidagi ma’lumotlarni ma’lum
bir yagona ilmiy-tashkiliy dastur bo’yicha qayd
qilishga va to’plashga tushuniladi.
Statistik kuzatish tamoyillariga to‘liq amal qilish
har tomonlama to‘liq va ishonchli ma’lumotlarning
hosil qilinishiga imkon beradi.

4.

STATISTIK KUZATISHNING MUHIM QOIDALARIDAN BIRI
– kuzatish o’tkazishda to’plam birliklarini qamrab
olish masalasidir. Bu masala ham makon, ham zamon
chegarasida to’g’ri hal etilsa maqsadga muvofiqdir.
Ma’lumotlarni to‘plash yagona
(hamma obyektlar bo‘yicha) dastur va
metodologiya bilan amalga oshirilishi shart,
aks holda, ular keraksiz ma’lumotlarga
aylanadi.
Masalan,
aholi
fikrini
o‘rganmoqchisiz. To‘plamga kiradigan aholi
soni 1000 kishi. Ularning barchasiga bir xil
savollar bilan murojaat qilish kerak va
javoblarni olishdan oldin respondentlarni
savollarga javob berish yo‘riqnomasi bilan
tanishtirish to ‘g ‘ri javoblar olishga asos
bo‘ladi.

5.

Har qanday ma’lumot to‘plash ham statistik kuzatish hisoblanmaydi.
Uni o‘tkazishda quyidagi talab va tamoyillarga rioya qilinadi.
Statistik kuzatish ma’lumotlarini bir-biri bilan uzviy bog‘langan va bir
butunlikda qayd qilish zarur. Masalan, moliyaviy holat o‘rganilayotgan
bo‘lsa, uning yaxshilanib yoki yomonlashib borayotganligini tavsiflovchi
ko‘rsatkichlarning bir guruhini o'rganib, xulosa chiqarish mumkin emas.
Chunki, ular bir-biriga bog‘liq, bir-birini taqozo qiluvchi ko‘rsatkichlardir.
Agarda bir guruh ko‘rsatkichlarni tahlil qilib xulosa chiqarsak,
ko‘zlangan xatolarni keltirib chiqaramiz.
oldindan

6.

HAR QANDAY STATISTIK KUZATISHDA
AMALGA OSHIRILADIGAN ISHLAR QUYIDAGI
UCH BOSQICHDA AMALGA OSHIRILADI:
KUZATISH
OBYEKTLARINI
QAYD QILISH
MA’LUMOTLARNI
BEVOSITA YIG‘ISH
TO‘PLANGAN
MA’LUMOTLARNI TEKSHIRISH
VA
NAZORAT QILISH

7.

2. Kuzatish ob’yekti va sub’yekti
Kuzatish ob’yekti - bu tekshirish o'tkaziladigan hodisa va
jarayonlar yig‘indisi yoki statistik ma’lumotlar qayd
qilinadigan aniq chegara miqdori (oralig‘i)dir.
• Masalan, aholi ro'yxati o'tkazilavotgan bo'lsa, biz aniq
belgilab olishimiz kerak, qaysi aholini ro‘yxatga
olmoqchimiz:
• Mavjud aholinimi yoki doimiy aholinimi?
• Tijorat korxonalarini ro'yxatga olish uchun, oldin aniq
bilishimiz kerakki, qaysi korxonalar tijorat korxonalari
bo‘lib hisoblanadi?

8.

• Kuzatish dasturi - bu kuzatish davomida yig‘ilishi kerak
bo‘lgan savollar yoki qayd qilinishi lozim bo‘lgan
belgilar va ko‘rsatkichlar ro'yxatidir. U qisqa, tushunarli
bo‘lishi kerak va faqat aniq javob olinishi mumkin
bo‘lgan, shubha tug‘dirmaydigan va bir-birining
javoblarini nazorat qila oladigan savollardan tashkil
topgan bo‘lishi kerak. Dastur tuzish statistik
kuzatishning eng og‘ir va mas’uliyatli bosqichidir.
• Kuzatish birligi - bu hisob asosi yoki kuzatishda qayd
qilish belgisiga ega bo‘lgan birlikdir. Kuzatish birligi
bo‘lib aholi ro‘yxatida har bir shaxs, korxonalar
ro‘yxatida har bir korxona hisoblanadi.

9.

10.

11.

3. Statistik kuzatish shakllari va turlari
MAXSUS TASHKIL QILINGAN STATISTIK KUZATISHLARNI VOQEA VA HODISALARNING SODIR BO’LISHINI
QAYD QILISH VAQTIGA QARAB UCH TURGA AJRATISH MUMKIN:
UZLUKSIZ KUZATISH; FURSATLI KUZATISH; BIR YO’LA KUZATISH.
UZLUKSIZ KUZATISH
Hodisalar
ro’y
berishi
bilanoq qayd qilinadigan
kuzatish.
Masalan, bola tug’ilishi,
nikohdan o’tish, vafot etish
kabi voqea (xodisa) lar sodir
bo’lishi bilanoq, ya’ni o’sha
kunning o’zidayoq qayd
etiladi.
DAVRIY KUZATISH
Ma’lum
muddatlarda
o’tkaziladigan kuzatishlar.
Masalan, har o’n yilda
o’tkaziladigan aholi ro’yxati,
har oylik, choraklik va yillik
hisobotlar va boshqalar.
BIR YO’LA KUZATISH
Bu birorta masalani
yechish uchun o’tkazilgan
kuzatishga aytiladi.
Masalan,
savdo
korxonalarini jihozlanish
darajasining
bozor
iqtisodiyoti
talablariga
javob
berishi
va
bermasligini
o’rganish
uchun maxsus kuzatish
o’tkazishdir.

12.

STATISTIK KUZATISH TO'PLAM BIRLIKLARINI
QAMRAB OLISH DARAJASIGA QARAB IKKI TURGA BO‘LINADI:
STATISTIK KUZATISH
YOPPASIGA KUZATISH
To’plam birliklarining barchasi kuzatiladi.
Masalan, O’zbekistonda 2022 yilda
o’tkazilgan aholi ro’yxati, respublika
fuqarolarning barchasi (qayerdaligidan qat’iy
nazar) ro’yxatga olinadi.
QISMAN KUZATISH
O’rganilayotgan to’plam birliklarining bir
qismi kuzatishga jalb qilinadi.
12

13.

Qisman kuzatish 4ta turga bo’linadi
Anketa orqali
kuzatish
Monografik
tasvirlash
Savollar yozilgan varaqalar kuzatish birliklariga tarqatilib,
ular
to’ldirilgandan
so’ng
yig’ishtirib
olinadi
va
umumlashtiriladi.
Bunda to’plamning bir bo’lagini har tomonlama va chuqur
o’rganish tushuniladi.
Asosiy
massivni
kuzatish
O’rganilayotgan belgi umumiy hajmida eng salmoqli o’rin
tutgan birliklar ajratib olib o’rganiladi.
Tanlab
kuzatish
Bosh to’plamdan
tushuniladi.
bir
qismini
tanlab
olib
tekshirish

14.

Statistik kuzatishning shakllari, usullari va turlari

15.

16.

4. Statistik hisobot
Statistik kuzatish tashkil etilishiga qarab: Statistik hisobot va Maxsus
uyushtirilgan statistik kuzatishlarga bo’linadi.
(buxgalteriya va statistik
hisobotlarga bo’linadi) statistik kuzatishning
HISOBOT
asosiy shakli bo’lib, u barcha korxona va
tashkilotlar faoliyati haqidagi boshlang’ich
ma’lumotlarni to’plash uchun imkoniyat
yaratadi.
Hisobot bilan bir qatorda statistikada
MAXUS TASHKIL QILINGAN STATISTIK
KUZATISHLAR keng qo’llaniladi. Maxsus
tashkil qilingan statistik kuzatishlarga aholi
ro’yxatini misol keltirishimiz mumkin.

17.

18.

19.

Statistik kuzatish va statistik tahlilga doir namunaviy misollar

20.

21.

E’tiboringiz uchun rahmat!